به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ عوامل متعددی منجر به بروز بیماری در طیور می‌گردد. باتوجه به عامل ایجادکننده، بیماری‌های طیور به سه گروه اصلی زیر طبقه‌بندی می‌گردد:
الف) بیماری‌های تغذیه‌ای؛
ب) بیماری‌های میکروبی؛
ج) سایر بیماری‌ها؛
••• بیماری‌های تغذیه‌ای طیور
کم‌آبی:
دسترسی مناسب جوجه‌ها به آب ضروری می‌باشد زیرا آنها در هر نوبت فقط مقدار کمی آب می‌نوشند. آب به آسانی از بدن تبخیر می‌شود و جوجه‌ها را وادار می‌کند که مرتبا آب بنوشند. میزان تحمل جوجه‌ها در موارد کم آبی خیلی کمتر از موارد محرومیت از غذا می‌باشد.
از جمله علل بروز این عارضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) نامناسب بودن آبخوری‌ها در سالن
۲) ارتفاع زیاد آبخوری‌ها و عدم دسترسی جوجه‌ها به آب؛
۳)عدم جریان کافی آب در پستانک و فنجانک به علت نامناسب بودن فشار آب و یا وجود رسوبات؛
۴) کیفیت نامطلوب آب مانند دمای بالا، وجود املاح، داروهای مختلف و....
علایم بیماری
این جوجه‌ها ضعیف و بی‌حال و دارای چشم‌های بی‌رمق می‌باشند. بدن خشک، کدر و کم آب است و جوجه‌ها به یبوست مبتلا هستند و در کالبد گشایی آثار خشک بودن و کم‌آب بودن لاشه و خشک بودن پوست دیده می‌شود. تاج و ریش در اثر طولانی شدن کم‌آبی، سیاهرنگ می‌شوند.
در موارد کم‌آبی مزمن و طولانی‌مدت در گله‌ها از ابتدای دوره پرورش، بروز بیماری نقرس و سنگ مجاری ادرار همراه تلفات بالا، قطعی است.
کمبود اسیدهای آمینه:
فرمول دان مرغ‌ها می‌باید به‌نحوی تنظیم شود تا پروتئین مورد نیاز آنها همراه با اسیدهای آمینه ضروری به‌طور کامل تأمین شود. به‌طورکلی ۲۲ نوع اسید آمینه وجود دارد که ۱۰ نوع آنها جزء اسیدهای آمینه ضروری می‌باشند.
در میان این اسیدهای آمینه ضروری، وجود ۵ نوع آن در جیره طیور از اهمیت والایی برخوردار است. این 5 اسید آمینه ضروری عبارتند از:
متیونین، لیزین، سیستئین، تریپتوفان و آرژنین.
علایم کمبود ناشی از اسیدهای آمینه:
این علایم اغلب غیر اختصاصی هستند مانند کاهش رشد، کاهش مصرف دان، کاهش تولید تخم‌مرغ و کوچکی و نازکی پوسته می‌باشد.
کمبود لیزین باعث اختلال در ایجاد رنگدانه می‌شود. کمبود آرژنین باعث می‌شود پرهای قسمت بالایی به طرف بالا فر بخورند. در مقابل بالا بودن میزان پروتئین واسید آمینه در دان باعث افزایش اسید اوریک خون و در موارد شدیدتر باعث نقرس مفصلی به‌ویژه در مرغ‌های با نژادهای حساس‌تر می‌شود.
• کمبود املاح معدنی:
عناصر معدنی در تغذیه طیور اهمیت بسیاری دارد. به طورکلی در اثر میزان کافی هریک از عوامل می‌توانیم شاهد رشد کافی و تولید مناسب در گله باشیم.
عناصر معدنی در ترکیبات استخوان‌ها، استحکام و استقامت آنها، در ترکیب خون و سایر مایعات بدن، عضلات و بافت‌های مختلف، آنزیم‌ها، پوسته تخم‌مرغ مشارکت و در بسیاری از اعمال حیاتی بدن نقش عمده‌ای را بازی می‌کنند.
علایم کمبود مواد معدنی:
منگنز:
پروزیس، تورم مفصل خرگوشی، در رفتگی وتر آشیل، کوتاه شدن استخوان‌های طویل بال‌ها و پاها، کاهش تولید و قابلیت جوجه‌درآوری، سیمی‌شدن پرهای جنین.
آهن:
کم‌خونی، کوچک شدن و کاهش هموگلوبین گلبول‌های قرمز.
روی:
کاهش رشد، فرسودگی پرها، کوتاه و ضخیم شده استخوان‌های طویل پاها، بزرگ شدن مفصل خرگوشی، کاهش تولید و باروری.
مس:
کم‌خونی، کوچک شدن و کاهش هموگلوبین گلبول‌های قرمز، کاهش اتصال لیزین به آلاستین، آنوریسم آئورت، هیپروتروفی شدید قلب..
ید:
گواتر، کاهش تولید، کاهش رشد، کاهش قابلیت جوجه‌درآوری
سلنیوم:
شت عروقی کاهش رشد، تحلیل ماهیچه‌ها، میوتاپی سنگدان و قلب.
کمبود کلسیم و فسفر:
این دو ماده معدنی برای تشکیل استخوان‌ها و پوسته تخم‌مرغ ضروری هستند. همچنین کلسیم در عمل انعقاد خون و فسفر در متابولیسم مواد نشاسته‌ای و چربی نقش دارند.
کلسیم همراه با سدیم و پتاسیم برای حفظ ضربان طبیعی قلب مورد نیاز است. کمبود هر کدام از آنها باعث ایجاد بیماری نرمی استخوان در جوجه‌ها و استئومالاسی و نازک شدن پوسته تخم‌مرغ در مرغان بالغ می‌شود.
همچنین کاهش میزان کلسیم باعث پوک شدن و شکنندگی استخوان‌ها و ادامه کمبود کلسیم باعث بی‌اشتهایی، لاغری، ضعف عمومی و افزایش خونریزی و مرگ می‌شود. بالا بودن میزان کلسیم هم باعث ایجاد نفروز و نقرس احشایی می‌گردد.
• کمبود ویتامین‌ها:
ویتامین‌ها به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
۱) ویتامین‌های محلول در چربی (A-E-K-D)
۲) ویتامین‌های محلول در آب (D-C)
ویتامین‌های محلول در چربی در بدن ذخیره می‌شوند و دسترسی به آنها مستلزم هضم چربی به وسیله آنزیم‌های مختلف و وجود نمک‌های صفراوی در دستگاه گوارش است.
ویتامین‌های محلول در آب مستقیماً از دستگاه گوارش جذب و وارد خون می‌شوند و دارای ذخیره قابل‌توجه بدنی نمی‌باشند و به‌سرعت مقادیر زیادی از آنها از بدن دفع می‌شوند. در نتیجه نیاز به دریافت روزانه آنها به مقدار کافی ضروری می‌باشد.
گروه ویتامین‌های محلول در آب به شرح ذیل می‌باشد:
اسید اسکوربیک C، تیامین B1 ریبوفلاین B2، اسید پانتوتنیک یا کالپان B3، اسید نیکوتینیک یا نیاسین B5، پیریدوکسین B6، اسید فولیک B9، سیانوکوبالامین B12 و بیوتین H2.
امروزه مخصوصاً نیازهای مربوط به استفاده از مکمل‌های ویتامینی در طیور پرورشی که به مدت متراکم نگهداری می‌شوند، به‌خوبی احساس می‌شود.
ازجمله دلایل به‌وجود آمدن بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین‌ها، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱) عدم توجه به جبران‌سازی میزان ازدست رفته ویتامین‌ها در مراحل تولید؛
۲) ساخت جیره غذایی و شرایط نامناسب نگهداری؛
۳) عدم توجه به نیاز جوجه‌ها به ویتامین‌ها پس از واکسیناسیون و بروز استرس‌های مختلف؛
۴) عدم توجه به نیازهای واقعی نژادهای امروزی طیور تجاری؛
۵) عدم توجه به میزان جبرانی ویتامین‌های متعاقب بیماری‌های باکتریایی مانند کلی‌باسیلوز، گامبرو، لوکوسیدوز (بیماری‌های انگلی، روده‌ای، اسهال، بی‌اشتهایی، هپاتیت، مایکوتوکسین‌ها، اکسید شدن چربی‌های موجود در جیره) ایجاد چربی تند شده و داروها.
خلاصه کارکردهای اساسی ویتامین‌ها
A: ساخت رنگدانه‌های ارغوانی بینایی گلوکوپروتئین و تشکیل بافت‌های مخاطی و اپتیلیال؛
D3: انتقال و حفظ مواد معدنی؛
E: متابولیسم هورمون و آنتی‌اکسیدان غشاء؛
B1: متابولیسم کربوهیدرات‌ها؛
B۲: اکسیداسیون چربی‌ها، هیدرات‌های کربن و اسیدهای آمینه؛
نیاسین: متابولیسم چربی پروتئین و هیدرات‌های کربن متابولیسم انرژی و انتقال هیدروژن؛
B۶: متابولیسم کربوهیدرات پروتئین و چربی گلوکونیوژنر و لیپوژنز و ساخت اسیدهای چرب؛
H۲: متابولیسم کربوهیدرات و پروتئین گلوکونیوژنر و لیپوژنز و ساخت اسیدهای چرب؛
B۱۲: متابولیسم پروتئین و چربی و انتقال گروه متیل و هیدروژن؛
K3: ساخت پروتئین ؛
B9: شکل‌گیری پروتئین‌ها و مواد ژنتیکی بدن، متابولیسم ترکیبات تک‌کربنی؛
C: تنظیم ساخت استروئید عوامل اکسیدکننده و احیاء‌کننده.
ویتامین:
علائم کمبود ویتامین‌ها
A (رتینول استات)
شب‌کوری، توقف رشد، کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها، جراحات اپیتلیال و کراتینی شدن مخاط اندام‌های گوارشی، ادراری و تنفسی، کراتومالاسی، هیپرکلاتوز، ضعف، لاغری و کاهش قدرت جوجه‌درآوری.
D (آلفا توکوفرول)
تأخیر در رشد، ضعیف شدن استخوان‌بندی، عوارض مفصلی، خرابی دندان‌ها ریکتز (در حیوانات جوان) و استئومالاسی (در بالغین)، نازک شدن پوست تخم‌مرغ، کم شدن تولید و پایین آمدن قدرت جوجه‌درآوری، نرمی استخوان سینه و شکنندگی پرها و استخوان‌ها.
E (کوله کلسی فرول استات)
اختلال در سنتز ATP و متابولیسم انرژی، دژنرسانس عضلانی یا میوپاتی، آنسفالومالاسی، التهاب و خونریزی در قلب، کبد و نسوج زیرجلدی، دیاتزاکسیداتیو، حالت جوجه دیوانه.
K (منادیون سدیم بی سولفات)
اختلال در انعقاد خون، خونریزی در محوطه بطنی و زیرجلدی،
B (تیامین)
اختلال در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، ضایعات عصبی (پلی نوریت) فلجی انگشتان پا و حالت ستاره‌نگری، تحلیل رفتن بیضه در خروس‌ها، کاهش میزان جوجه‌درآوری.
B۲ (ریبوفلاوین)
اسهال و فلجی پنجه‌ها، مرگ جنین در پوسته تخم‌مرغ.
B3 (کلسیم پانتوتنات)
اختلال در متابولیسم انرژی، خشن شدن پوست، ضایعه در پاها، خونریزی زیر پوست، بیماری جوجه رشد نیافته.
B5 (نیاسین)
بروز اختلالات جلدی، التهاب پوست التهاب دهان زبان، پردر آوری ضعیف و پروزیس
B6 (پیریدوکسین)
کاهش اشتها، کاهش رشد، اختلالات عصبی، افزایش تحریک‌پذیری و کاهش جوجه‌درآوری، خونریزی در نقاط مختلف به‌ویژه در فولیکول پرهای اصلی، فرسایش سنگدان.
B12 (کوبالامین)
پردرآوری ضعیف، کم‌خونی ماکروسیتیک، کاهش قابلیت جوجه‌درآوری.
B9 (فولیک اسید)
کاهش رشد پروزیس، آنمی بیرنگ شدن پرها، کم‌خونی به‌علت کاهش هموگلوبین و کاهش تعداد گلبول‌های قرمز، تأخیر در ساخته شدن لوکوسیت‌ها و آتروفی بافت لنفاوی.
H (بیوتین)
کاهش رشد، جراحات پوستی، در رفتگی وتر پا.
کولین کلراید
توقف رشد، کاهش قابلیت جوجه‌آوری، اختلالات عصبی، پروزیس.
••• بیماری‌های میکروبی طیور
برونشیت عفونی ماکیان:
به این بیماری سرماخوردگی ماکیان نیز می‌گویند.
علایم بیماری
آثار تنفسی و تلفات در جوجه‌های کمتر از دو هفته بیشتر است.
درمان
درمان اختصاصی در مورد برونشیت عفونی وجود ندارد و تنها تجویز آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف می‌تواند جلوی به‌وجود آمدن عوامل ثانویه را بگیرد.
بیماری را باید از نیوکاسل، لارینگوتراکئیت، کوریزای عفونی، مایکو پلاسموز، و سندرم کاهش تخمگذاری تفریق داد.
بیماری تورم بورس یا بیماری گامبرو:
علایم بیماری
در شکل حاد اسهال سفید رنگ و گاهی آبکی همراه با پرهای کثیف اطراف مخرج، بی‌حالی و بی‌اشتهایی در ظرف چند روز در جوجه‌ها بروز می‌کند.
نیوکاسل
علایم بیماری
در جوجه‌ها علایم تنفسی شامل دھنک زدن، نفس‌نفس زدن، وجود ترشحات در بینی، خس‌خس کردن، سرفه، عطسه و ناله. این جوجه‌ها بی‌اشتها هستند ولی دارای عطش فراوانی می‌باشند. جوجه‌های مبتلا کسل بوده و در گوشه‌ای چرت می‌زنند.
آثار عصبی که می‌توانند همزمان و یا بعد از بروز علایم تنفسی اتفاق بیفتد عبارتست از: فلج جزئی و یا کامل پاها، لرزش عضلانی سر و گردن و نوک زدن به زمین (در حالت ایستاده و یا خوابیده) در این حالت ما شاهد لرزش عضلانی سر و گردن و همزمان جنباندن دم و کوبیدن نوک به زمین هستیم که به این حالت کلنگی نیز می‌گویند.
(انعطاف سر به پایین یا طرفین) پیچش گردن (توأم با حرکات غیرعادی مانند عقب‌عقب رفتن، دور خود چرخیدن، معلق زدن و افتادن و مرگ) در مرغ‌های بالغ اشکال ولوژنیک بیماری به‌طور ناگهانی ظهور می‌کند، در این نوع بیماری ما شاهد بروز عوارض تنفسی شدید یا خفیف گاهی توام با اسهال سبزرنگ که جزو اولین علایم بیماری است، می‌باشیم.
بیماری با کاهش اشتها و ناله شروع می‌شود و در ادامه خس‌خس کردن، سرفه و باز نگه داشتن دهان رخ می‌دهد. اغلب تاج و ریش‌ها سیانوزه می‌شوند. در مرغ‌های تخمگذار میزان تخمگذاری به‌سرعت کاهش یافته و حتی به صفر می‌رسد و تلفات در گله بالا می‌رود.
شکل ظاهری تخم‌مرغ‌ها در برخی مواقع تغییر کرده و پوسته آنها نرم و ناموزون می‌شوند. در مرغان بالغ علایم تنفسی هم اتفاق می‌افتد ولی موارد آن خیلی کمتر از نیوکاسل در جوجه‌هاست.
درمان
داروی خاصی برای معالجه این بیماری وجود ندارد.
لارینگو تراکئیت عفونی:
عامل بیماری تورم عفونی حلق و نای (لارینگوتراکئیت عفونی) جزء خانواده هرپسویریده می‌باشد.
بیماری معمولاً در مرغان بالغ بالای ۱۴ هفته بروز می‌کند. البته شیوع بیماری در جوجه‌های گوشتی نیز گزارش شده است.
علایم بیماری
در فرم فوق حاد ممکن است مرغ بدون بروز هیچ علایمی تلف شود ولی معمولاً چشمان آبکی، آبریزش چشمی بی‌حالی، تنگی نفس حاد، سرفه شدید، خروج موکوس و ترشحات خونین و یا لخته خون و تلف شدن پس از یک الی دو روز دیده می‌شود.
ترشحات از بینی، تنفس صدادار، خس‌خس کردن، تکان دادن سر و کشیدگی گردن به سمت جلو و بالا بردن سر به‌علت جمع شدن ترشحات در نای و تنگ شدن مجاری تنفسی از دیگر علایم بیماری هستند.
در این حالت معمولاً مرغ‌ها روی مفصل خرگوشی خود می‌نشینند و گردنشان را به سمت جلو و بالا می‌کشند. مرغان مبتلا در هنگام سرفه کردن سرشان را تکان می‌دهند و ممکن است با دفع ترشحات مخاطی خونین از دهان و بینی همراه باشد. مرغان مبتلا با دهان تنفس می‌کنند و منقار خود را باز نگه می‌دارند.
ممکن است خون در بین منقار، صورت و پرها دیده شود. همچنین تولید تخم کاهش یافته و یا به‌طورکلی قطع می‌شوند.
درمان
در مناطقی که این بیماری شیوع زیادی دارد تنها راه پیشگیری علاوه بر رعایت نکات بهداشتی واکسیناسیون می‌باشد. این بیماری فاقد درمان اختصاصی می‌باشد.
کم‌خونی عفونی مرغ:
عامل این بیماری ویروس، کم‌خونی عفونی مرغ یا CIAVمی‌باشد.
در مرغان مادر که عامل بیماری را به به جوجه‌ها منتقل می‌کند، هیچ علایمی را نشان نمی‌دهند ولی علایم در جوجه‌ها در سن ۳-۲ هفتگی بروز می‌کند و جوجه‌ها شروع به مردن می‌کنند.
درمان
در برخی از موارد از واکسن‌های زنده تخفیف حدت یافته برای واکسینه کردن گله مادر استفاده می‌شود.
این بیماری فاقد درمان اختصاصی می‌باشد.
••• سایر بیماری‌ها
گرمازدگی:
به‌علت اینکه مرغان فاقد عرق غدد می‌باشند، جهت خنک کردن خود تعداد دفعات نفس کشیدن را افزایش می‌دهند و به اصطلاح نفس نفس می‌زنند که به این حالت panting می‌گویند این عمل باعث ایجاد الکالوز تنفسی، کاهش گازکربنیک، کربنات پلاسما و عدم تعادل الکترولیت‌های بدن می‌شود و این عوارض به‌علت بی‌حالی و سستی و ازپا افتادگی مرغ‌ها و عدم مصرف آب افزایش می‌یابد و درنتیجه دمای داخلی در عرض ۱۲ - ۲ ساعت تا حد مرگ بالا می‌رود.
گرمازدگی بیشتر در مرغان داخل قفس دیده می‌شود زیرا توسط گرما احاطه می‌شوند و هیچ راهی برای فرار از آن ندارند. مرغان تخمگذار در تولید و مرغان گوشتی چاق بیشتر به این عارضه حساس هستند.
پیشگیری و درمان جهت پیشگیری می‌باید موارد زیر رعایت شود:
۱) نصب عایق مناسب در دیوارها و سالن‌ها، برقراری تهویه مناسب در سالن‌ها و نصب سیستم خنک‌کننده در آنها؛
۲) تمیز نگه داشتن راه‌های ورودی و خروجی هوا؛
۳) پاشیدن آب خنک بر روی سقف‌ها و رنگ کردن آن به رنگ سفید؛
در مواقع بروز گرمازدگی می‌باید موارد زیر را در سالن اجرا کرد؛
۱) کاستن از تراکم مرغ‌ها و پاشیدن آب خنک بر روی مرغ
۲) دادن آب خنک کمتر از ۲۰ درجه به مرغان و در موارد ضروری اضافه کردن یخ در آب؛
۳) جلوگیری از بوجود آمدن استرس به مرغان در ساعات گرم و پرهیز از دان دادن به مرغ‌ها در این ساعات؛
۴) اضافه کردن ویتامین C و E الکترولیت، بی‌کربنات سدیم و کلرور پتاسیم به آب و دان؛
۵) اضافه کردن چربی گیاهی به دان و تهیه مواد پروتئینی به صورت کنسانتره.
سندرم کبد چرب:
سندرم کبد چرب در مرحله اول در مرغان تخمگذار پرورش یافته در سیستم قفس و به‌علت کاهش ورزش‌های بدنی ایجاد می‌شود. ولی علت اصلی آن افزایش کالری دریافتی می‌باشد و همچنین زمینه‌های ارثی در بعضی از نژادهای لگهورن در تشدید آن موثر است.
هوای گرم، استرس گرمایی و مصرف جیره‌های حاوی مقادیر کم کلسیم نیز باعث افزایش بروز این سندرم می‌شود. از دیگر عوامل می‌توان به اختلالات متابولیکی ازقبیل اختلال در ترشح آنزیم‌ها و غدد مترشحه داخلی، کم شدن اکسیژن در بافت‌های بدن و سمومی مانند آفلاتوکسین در جیره، اشاره کرد.
درمان
۱) کاهش میزان انرژی جیره و افزایش مقدار فیبر آن؛
۲) جایگزین کردن ۱۵ درصد سبوس گندم به جای ذرت؛
۳) کاهش مصرف دان و کاهش وزن مرغ‌ها
۴) تهویه مناسب و خنک کردن محیط زندگی مرغ‌ها در فصول گرم؛
۵) تجویز ویتامین E به همراه سلینوم H۲، B1، B۱۲ به جیره؛
۶) تقویت جیره به وسیله اضافه کردن کولین؛
۷) اضافه نمودن مقدار کمی آنتی‌بیوتیک به جیره.
آسیت
به این بیماری، بیماری ارتفاعات بالا نیز گفته می‌شود. جوجه‌های گوشتی به‌دلیل سرعت رشد بالا و نیاز بیشتر به اکسیژن، بیشتر به این عارضه مبتلا می‌شوند زیرا علت اصلی بروز این بیماری کافی نبودن اکسیژن مورد نیاز جوجه‌ها و کاهش میزان اکسیژن خون است.
علایم بالینی آثار کالبد گشایی
بی‌حالی، کسلی، پرهای ژولیده، کاهش رشد و جثه کوچک‌تر از سن، عوارض تنگی نفس و کبودی یا سیانوزه بودن بدن، سکون و بی‌حرکتی، شکم پر از مایعات و مرگ از جمله علایم مشاهده شده در این جوجه‌هاست.
سندرم مرگ ناگهانی
در این سندرم که به آن Acute Death Syndrome نیز گفته می‌شود، مرغان گوشتی سالم به‌طور ناگهانی و بدون هیچ علت مشخصی می‌افتند و می‌میرند و به همین دلیل به آن سندرم مرگ ناگهانی یا مرگ حاد می‌گویند. همچنین به این علت که مرغ‌های تلف شده اکثرا به پشت، روی زمین می‌افتند به آن Flip - Over نیز می‌گویند.
این سندرم در سن ۱۸ هفتگی و در مرغان گوشتی دیده می‌شود و تلفات بیشتر در سن ۳-۲ هفتگی رخ می‌دهد.
این مرغان تا یک دقیقه قبل از مرگ هیچ علامت خاصی ندارند، در هنگام مرگ پاهای خود را باز کرده و روی پشت می‌افتند و به‌طور ناگهانی می‌میرند.
بیشتر جوجه‌هایی که از دان پلیت شده استفاده می‌کنند دچار این حالت می‌شوند و بیشتر در جوجه‌هایی دیده می‌شود که پایه تغذیه آنها گندم است.
کمبود بیوتین نیز در ایجاد این سندرم بی‌ارتباط نیست.
کانیبالیسم
علایم بیماری
اصلی‌ترین علامت بیماری، نوک زدن مرغ‌ها به پرها، پشت، سر، بال، پا، مقعد دیگر مرغان و خونریزی می‌باشد. مشاهده خون باعث تحریک سایر مرغان و توسعه بیماری در گله می‌شود.
در این ضایعه علاوه بر زخم‌های اطراف مقعد، ممکن است شاهد بیرون کشیده شدن قسمت‌هایی از روده مرغان مجروح هم باشیم.
این عوارض گاهی در شروع دوران تخمگذاری و بخصوص در مرغانی که تخم‌مرغ بزرگ‌تر از حد معمول تولید می‌کنند، مشاهده می‌شود.
کنترل و پیشگیری بیماری
مهمترین راه پیشگیری و کنترل بیماری عبارت است از عمل نوک‌چینی!
منبع: مجله خوشه