به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بررسی‌های همه گیرشناسی در موارد همه گیری بروسلوز، یا در مواردی که مشکوک به بیماری هستیم. این بررسی‌ها، با ارائه راهکارهای کنترلی و با درنظر گرفتن وضعیت بهداشتی منطقه، یک ابزار ضروری در کنترل بروسلوز می‌باشد و قادر است:
1- در تأیید یا عدم تأیید موارد مشکوک تصمیم‌گیری کند
2- منشأ عفونت را مشخص کند
3- سایر گله‌هایی که ازلحاظ همه‌گیرشناسی با عامل عفونت در ارتباط هستند را شناسایی نماید
4- وضعیت انتشار بیماری و جنبه‌های مربوط به پرورش دام را ارزیابی کند تا به این وسیله در مورد سیاست‌های کنترل بیماری (کشتار دام‌های حامل و کاهش جمعیت گله) تصمیم‌گیری نماید.
در یک منطقه، بررسی اطلاعات جمع آوری شده در گروهی از دامپروری‌ها، می‌تواند به شناسایی الگوی بیماری، مانیتور کردن و تنظیم راهکار‌ها کمک کند.
در مواقع همه‌گیری بیماری، انتخاب شیوه ریشه‌کنی بستگی به شرایط حقیقی حاکم بر منطقه‌ای دارد که همه‌گیری در آن رخ داده است. ارزیابی درست از این مساله، به کیفیت و جامعیت بررسی‌های ما بستگی دارد، بنابراین لازم است که تمام اطلاعات ضروری به دقت جمع آوری شود تا در عمل، انتخاب خوبی صورت گیرد.
بعلاوه افزایش آگاهی کشاورزان و دامپزشکان در برنامه‌ریزی‌ها (به علت اهمیت مشارکت این افراد)، بررسی‌های همه‌گیرشناسی را به یک ابزار مهم تبدیل می‌کند. نظارت مستقیم بر شیوه‌های مدیریتی دامداری و سایر عوامل که می‌توانند به گسترش بروسلوز کمک کنند در مطالعات بهداشتی اهمیت دارد.
کاربرد همه‌گیرشناسی
علل وقوع بیماری چیست؟
اهداف اصلی تحقیقات همه گیرشناسی به شرح زیر است:
- مشخص کردن منشأ همه‌گیری بروسلوز
- شناسایی عوامل مستعدکننده برای انتقال داخل گله‌ای/ سیر تکاملی شیوع بیماری/ راه‌های احتمالی فرار ارگانیسم و خطرات آن برای سلامتی انسان
- شناسایی گله‌هایی که ازلحاظ همه‌گیرشناسی، با منشأ اولیه همه‌گیری بیماری ارتباط داشته‌اند.
ادامه بررسی
هدف از دنبال کردن این بررسی‌ها، شناسایی گله‌ها یا جایگاه دام‌هایی است که در همه‌گیری اولیه بیماری آلوده شده‌اند. با این کار فرصت شناسایی جمعیت‌هایی که امکان دارد در معرض بیماری قرار گیرند، فراهم می‌شود و به ما کمک می‌کند تا برای جلوگیری از آلودگی‌های ثانویه یا ثالثیه از مقیاس‌های مناسب استفاده کنیم.
بررسی موارد زیر ضروری است:
- دام‌های فروخته شده/ دام‌هایی که از زمان شروع آلودگی از گله خارج شده‌اند
-گله‌های اطراف که ممکن است با گله آلوده در تماس باشند (ازطریق چراگاه‌ها و...)
-گله‌هایی که به‌طور موقت با گله آلوده کنار هم جمع شده‌اند (چراگاه‌های عمومی/ کوچ دام‌ها، میادین فروش دام و...)
- حمل و نقل دام‌ها (خرید و فروش/ کوچ دام‌ها)
- تبادل/ قرض دادن لوازم یا وسایل
- آلودگی در اثر مداخله انسان (دامپزشک/ مأمور تلقیح مصنوعی/ دامدار)
- باتوجه به طول دوره کمون بروسلوز، تاریخ زایمان‌ها/ سقط جنین و سیکل‌های تولیدمثل (طول دوره جفتگیری/ هم‌زمانی فحلی‌ها/ مدت زمان کوچ و...)، وقتی یک همه‌گیری ایجاد می‌شود باید به تاریخچه گله از دو سال قبل از وقوع همه‌گیری یا حتی بیشتر (در مواردی که سابقه‌ای که دامدار از گله به ما می‌دهد قابل اطمینان نیست) توجه کنیم.
مطالعات گذشته نگر
مطالعات گذشته‌نگر به‌منظور شناسایی منشاء و منبع همه‌گیری‌ها طراحی می‌شوند. لازم است که از آلودگی مجدد گله‌ای که از عفونت پاک شده است جلوگیری به‌عمل آید.
مطالعات و بررسی‌های ما باید با توجه به تاریخچه گله (حداقل از دو سال قبل از شیوع بیماری) باشد. تمام دام‌هایی که در این مدت وارد گله شده‌اند باید در مطالعه‌ای که انجام می‌دهیم مورد توجه قرار گیرند.
علاوه براین وجود مراتع مشترک برای گله‌های مختلف، امکان انتقال آلودگی از طریق وسایلی که بین گله‌ها مبادله می‌شوند و مداخله انسان در انتقال آلودگی نیز باید لحاظ گردند.
در شرایطی که جابه جایی بدون مجوز دام‌ها وجود دارد و یا اینکه ورود دام‌ها غیرقانونی است، باید وضعیت بهداشتی دام‌ها را در گله‌های اولیه به خوبی کنترل و بررسی کرد.
در مواقعی اطلاعات ما از وضعیت مبدأ اولیه ای که دام‌ها را از آن خریداری کرده‌ایم کافی نیست، در این موارد باید وضعیت بهداشتی تمام دام‌هایی که در طی دو سال گذشته وارد گله شده‌اند را از زمان ورود آنها به گله بررسی کنیم.
زمانی که دام‌هایی را برای فروش یا زایمان از گله خارج می‌کنید و یا اینکه دام‌هایی را به تازگی خریداری و وارد گله می‌کنید، باید آنها را در جایی جدا از سایر دام‌ها نگهداری نمایید.
روند شیوع بیماری و بررسی انتقال داخل گله ای آن
داده‌هایی که نشان‌دهنده مثبت بودن سرمی دام‌ها است و همچنین عواملی که به پایداری بروسلوز در گله کمک می‌کند، باید مورد بررسی قرار گیرد، تا به این وسیله احتمال انتشار آلودگی توسط دام‌های حامل ارزیابی گردد و اقدامات لازم مانند stamping out، تغییر در شیوه مدیریت، نظافت و ضدعفونی و غیره انجام پذیرد.
برخی از عواملی که به پایداری عفونت کمک می‌کنند عبارتند از:
- اندازه گله (عاملی است که به مدیریت گله بستگی دارد)
- درنظر گرفتن امکانات (محوطه و حصار) و امکان ضدعفونی کردن
- زایمان‌های فصلی: طولانی بودن فصل بره‌زایی باعث می‌شود که دام‌های ماده در شرایط متفاوتی به‌سر ببرند، به این صورت که برخی زایمان کرده‌اند در حالی‌که برخی دیگر هنوز آبستن هستند.
برای مثال دام‌های جوان چند ماه بعد از دام‌های بالغ جفتگیری می‌کنند و زمانی که دام‌های بالغ زایمان کرده‌اند، دام‌های جوان ماه‌های آخر آبستنی را می‌گذرانند، به همین علت نسبت به آلودگی و عفونی شدن حساسیت بیشتری دارند.
- مکان زایمان دام‌ها و میزان آلودگی و امکان ضدعفونی کردن آن
- قرارگیری در معرض مواد و وسایل آلوده (بعد از زایمان- سقط و...)
- مدیریت بره‌های تازه متولد شده، دام‌های ماده جایگزین و قرار گرفتن در معرض عفونت
- تاریخ زایمان، سقط و تلقیح مصنوعی
روش‌های همه‌گیرشناسی
در مناطقی که میزان شیوع بیماری بالا است:
در مناطق با شیوع بالای بیماری، ممکن است اجرای برنامه‌های همه‌گیرشناسی عملاً امکان‌پذیر نباشد، چراکه این کار احتیاج به زمان و سرمایه‌گذاری زیاد ازنظر منابع انسانی دارد.
علاوه براین در این موارد، تعیین منشأ بیماری نیز کار دشواری است. بررسی گله‌های آلوده نباید به یک نمونه‌گیری ساده از خون، تست و کشتار محدود شود، بلکه باید عواملی که به بقای بروسلوز در گله کمک می‌کنند در بررسی‌های ما لحاظ گردند.
بنابراین لازم است که شناخت کافی از مشکلات در سطح دامداری را به‌دست آوریم.
در مناطقی که شیوع بیماری پایین است:
درمناطق با شیوع پایین بیماری و قبل از اینکه بیماری ریشه‌کن شود، مطالعات همه‌گیرشناسی جهت شناسایی منابع احتمالی عفونت و راه‌های انتشار آن اهمیت ویژه‌ای دارد. اگر بررسی‌های انجام گرفته دقیق باشد می‌توان به‌خوبی موارد مثبت واقعی و همینطور موارد مثبت کاذب را در گله شناسایی کرد.
مناطقی که از بروسلوز پاک هستند:
انجام بررسی‌ها در مناطقی که از بروسلوز پاک هستند در مواردی ضرورت می‌یابد که بخواهیم بدانیم آیا نتایج مثبت، ناشی از آلودگی به بروسلا است یا در اثر آلودگی به باکتری‌های دیگر ایجاد شده است.
در مناطقی که از عفونت پاک هستند و فاصله بین اقدامات کنترلی طولانی می‌شود، درصورت وقوع همه‌گیری تشخیص آن با تأخیر صورت می‌گیرد. بنابراین لازم است گله‌هایی که احتمال آلودگی در آنها وجود دارد به‌سرعت شناسایی شوند.
پرسشنامه بر اساس داده‌های همه‌گیرشناسی
پرسشنامه همه‌گیری برای بررسی‌های دقیق قابل استفاده است (مناطقی که شیوع بیماری در آنها پایین است) و از دو بخش تشکیل می‌شود:
- بخش اول شامل بررسی همه‌گیرشناسی و بدست آوردن اطلاعات از پرونده گله‌ها (که توسط سرویس‌های دامپزشکی ثبت شده است) می‌باشد. سایر اطلاعات را می‌توان از مراکز خدمات دامپروری، سازمان‌ها، انجمن‌های دامداران و غیره جمع‌آوری نمود.
- بخش دوم شامل اطلاعات به دست آمده از معاینه دام توسط سرویس‌های اجرایی دامپزشکی می‌باشد.
در جدول 5، فهرستی از جنبه‌های مهم همه‌گیرشناسی بروسلوز آورده شده است. این موارد به 7 بخش تقسیم شده است و بر اساس میزان جزئیات مورد نیاز، در مناطق با شیوع بالا (جزئیات کمتر) و مناطق با شیوع پایین (جزئیات - بیشتر) با 3-1 ستاره مشخص شده است.
ممکن است در یک گله گونه‌های مختلفی از نشخوارکنندگان وجود داشته باشد. برای مثال نشخوارکنندگان کوچک، گاو و گاو میش که باید در شرایط متفاوت نگهداری شوند، در یک گله در کنار هم نگهداری می‌شوند.
این در حالی است که راهکارهای کنترل و روش‌های تشخیص بیماری‌ها در این گونه‌ها با یکدیگر متفاوت است.
بنابراین، پرسشنامه همه‌گیرشناسی باید شرایط را توضیح دهد تا بتوان مطمئن شد که آزمایش‌های سرم‌شناسی و محدودیت‌ها در مورد تمامی دام‌های حساس گله انجام شده است.
|
جدول شماره 5- جنبه‌های مهم همه‌گیرشناسی بروسلوز |
درجه
اهمیت |
بخش‌ها |
عنوان |
***
*** |
تعیین هویت (شماره، نام صاحب دام)، موقعیت جغرافیایی
خدمات دامپزشکی (سازمان تولیدکنندگان، نام دامپزشک) |
دامپروری |
|
*** |
وضعیت بهداشت
(تاریخ آخرین وضعیت، سابقه سرم‌شناسی، محدودیت‌ها، واکسیناسیون) |
|
** |
موارد انسانی |
|
*** |
محصولاتی که از دامداری خارج شده‌اند |
|
*** |
ساختار گله ( تعداد دام‌ها) |
گله |
|
** |
تغییر اندازه گله (تاریخ، دلایل) |
|
** |
وضعیت بهداشتی دام‌ها (واکسینه بودن یا واکسینه نبودن دام‌ها) |
|
** |
علائم بالینی (سقط، مرده‌زایی، عدم باروری و غیره) |
|
** |
گونه‌های دیگری که در تماس با گله هستند و وضعیت بهداشتی آنها |
|
*** |
خرید دام (تعداد، تاریخ، هدف از خرید، محل خرید) |
اخذ سابقه |
|
** |
ورود دام به گله (قرض گرفتن و...) |
|
*** |
مراتع موسمی و مراتع مشترک/ مناطقی که مخصوص تأمین آب گله است |
|
** |
وضعیت دامداری‌های مجاور و میزان تماس با آنها |
|
** |
سایر راه‌های تماس و ارتباط دام‌ها با یکدیگر
(میادین دام، شیردوشی مشترک) |
|
* |
تماس با سایر گونه‌های دامی |
|
* |
مداخله انسان (دامپزشک، مأمورتلقیح، بازدید کنندگان از دامداری) و
تجهیزات دامداری مورد استفاده به صورت مشترک |
|
*** |
دام‌های فروخته شده (تعداد، تاریخ، مقصد دام فروخته شده) |
بررسی‌های
آینده‌نگر |
|
*** |
راه‌های تماس دام‌ها با یکدیگر (مراتع موسمی، مراتع مشترک، شیردوشی،
میادین خرید دام، تماس با دام‌های گله‌های مجاور و غیره) |
|
** |
فروش شیر، پنیر تازه، پنیر رسیده، و سایر محصولات دامی |
|
** |
آلودگی با مدفوع و احتمال آلودگی‌های دیگر محصولات دامی |
|
** |
مداخله انسان و تجهیزات دامداری مورد استفاده به صورت مشترک |
|
*** |
فصل زایش (مدت زمان، فصول مختلف برای بالغین و میش‌های جوان) |
انتقال
داخل گله‌ای |
|
** |
زایمان (مکان زایش و وضعیت بهداشتی آن) |
|
** |
مدیریت بره‌ها و میش‌های جوان جایگزین |
|
** |
روش شیردوشی |
|
* |
فضولات و مواد زائد |
|
** |
نظافت و ضدعفونی کردن |
|
* |
حضور حیوانات وحشی |
|
*** |
بازگشت گله به شرایط طبیعی |
نتایج |
|
*** |
مجاورت با سایر گله‌ها |
|
*** |
ورود دام جدید به گله |
|
*** |
مراتع مشترک یا مناطقی که مخصوص تأمین آب گله است |
|
*** |
مراتع موسمی و گله‌های ترکیبی |
|
*** |
سایر منابع عفونت |
|
** |
مطالعات گذشته‌نگر |
اندازه‌گیری‌ها |
|
** |
مطالعات آینده‌نگر |
|
** |
روند پاکسازی همه‌گیری |
پیامد‌ها:
- در موارد مشکوک باید اقدامات بهداشتی صورت گیرد و تغییراتی که ازلحاظ همه‌گیرشناسی با شیوع بیماری در گله مرتبط است، باید متوقف شود.
- کنترل سرمی‌در این گله‌ها باید درمورد همه دام‌های بالغ انجام گیرد.
- مسئولین بهداشتی باید توجه داشته باشند، در صورتی که دام‌هایی از گله‌های عفونی وارد می‌شوند به‌سرعت گزارش گردند.
- پس از شناسایی شیوه‌های مناسب مدیریتی، اقدامات لازم جهت اصلاح نواقص باید صورت گیرد.
- تحلیل اطلاعات جمع‌آوری شده باعث می‌شود ارزیابی درستی از شرایط همه‌گیرشناسی مناطق آلوده به بروسلوز انجام گیرد.
- اصلاح برنامه‌ها با استفاده از اطلاعات خوب و با کیفیت، دستیابی به نتایج مطلوب را بهبود می‌بخشد.