به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ رنگ یکی از مهم‌ترین فراسنجه‌هایی است که طی بررسی حسی مواد خوراکی توسط انسان، بر او تأثیر می‌گذارد. این تأثیرگذاری در مورد زرده تخم‌مرغ بارزتر است.
جهت انباشته شدن حداکثری مواد ایجادکننده رنگ در زرده -کاروتنوئیدها (Carotenoids) - سلامتی مرغ تخمگذار باید در بیشترین میزان خود باشد. آشکار است که مرغ‌های سالم، تخم‌مرغ‌های سالم تولید می‌کنند.
به‌دست آوردن نتایج خوب در پرورش مرغ تخمگذار به میزان فراوانی به شرایط سلامتی و زنده‌مانی پرندگان وابسته است. یک برنامه بهداشتی مناسب شامل برنامه مایه‌کوبی در طی دوره پرورش نیاز است تا محافظت کامل گله از عوامل بیماری‌زا فراهم شود.
فراسنجه‌های محیطی مکان پرورش پرندگان نیز از جهت فراهم کردن شرایط رفاهی مناسب پرنده، باید مورد بررسی و مدیریت قرار گیرند. به هر روی، سلامتی مرغ‌های تخمگذار در بیشتر موارد با عوامل بیماری‌زایی مانند انگل‌ها (کوکسیدیوز) کرم‌ها، ویروس‌ها یا دیگر عوامل مشابه تهدید می‌شود.
این موارد به‌طور ویژه بر روده تأثیر گذاشته و از جذب کارآمد کاروتنوئیدها جلوگیری می‌کنند، در نتیجه تخم‌مرغ‌هایی با زرده رنگ‌پریده تولید می‌گردند. بنابراین زرده با رنگ طلایی درخشان به‌عنوان یک نشانه از سلامتی گله و کارآمدی پرورش پرندگان درنظر گرفته می‌شود.
اهمیت کاروتنوئیدها
در سال ۱۸۳۱ وکنرودر (Wackenroder) کریستال‌های زرد رنگ کاروتنوئید را از هویج جداسازی نمود و آنها را کاروتن (Carotene) نامید. در سال ۱۸۳۷ برزیلیوس (Berzelius) کاروتنوئیدهای زرد رنگ را از برگ‌های پاییزی درختان جداسازی و آنها را زانتوفیل (Xanthophylls) نام‌گذاری کرد.
امروزه خانواده کاروتنوئیدها شامل بیش از ۷۵۰ ترکیب است که رنگ‌های گوناگونی از زرد روشن تا قرمز تیره را ایجاد می‌کنند. زمانی که این مواد با پروتئین‌ها ترکیب می‌شوند، می‌توانند موجب تولید رنگ‌های آبی و سبز نیز بشوند از زمان‌های گذشته تاکنون کاروتنوئیدها به جهت تأثیرگذاری در ویژگی‌های رنگی زرده و همچنین ایفای نقش ویژه در رشد جنین، موردتوجه خاص قرار دارند.
طی پژوهش‌های علمی نشان داده شده است که افزودن کاروتنوئیدهای ویژه مانند کانتارانتین (Canthaxanthin) به جیره خوراکی مرغ موجب بهبود ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تخم‌مرغ بهبود می‌شود.
کاروتنوئیدها به دو بخش کاروتن‌ها و کاروتنوئیدها در ساختمان مولکولی خود اکسیژن ندارند و زانتوفیل‌ها یا کسی کاروتنوئیدها دسته‌بندی می‌شوند کاروتن‌ها منبع خوبی از ویتامین A هستند. هرچند که تنها کمتر از ۱۰ درصد کاروتنوئیدهای شناخته شده می‌توانند به ویتامین A تبدیل شوند.
همچنان نقش غیر ویتامین‌سازی کاروتنوئیدها در دست بررسی و مطالعه است، اما مدارک پرشماری مبنی بر کارکرد آنها در پدیده‌هایی مانند فعالیت‌های آنتی‌اکسیدانی، امواج سلولی، تنظیم فراسنجه‌های رونوشت‌برداری در سطح ژن، تمایز سلولی، تکثیر سلولی و رنگی شدن طبیعی اجزا، وجود دارند.
به‌نظر می‌رسد که میزان دسترسی کاروتنوئیدها بر تفاوت‌های ایمنی و تظاهرات جنسی نیز نقش دارند و این مورد می‌تواند پشتیبانی بر این فرضیه باشد که جنس نر مقادیر بیشتری از کاروتنوئیدها را جهت فعالیت‌های جنسی خود اختصاص می‌دهد و با این کار سلامت خود را بهبود می‌بخشد.
اما راهکار پرندگان ماده وحشی در ذخیره‌سازی کاروتنوئیدها را می‌توان با مشاهده پرهای آنها دریافت. تنها پرندگان سالم و با تغذیه مناسب می‌توانند مقادیر قابل توجهی از کاروتنوئیدها را در پرهای خود جای دهند.
هرگونه اختلال در سلامتی پرنده مانند وجود انگل‌ها، کاهش‌دهنده‌های ایمنیت، تنش‌های اکسیداتیو و کمبودهای تغذیه‌ای می‌توانند موجب استفاده هرچه بیشتر بدن از کاروتنوئیدها درجهت برطرف کردن این مشکلات و درنتیجه کاهش ذخیره آنها در پرها شوند.
جذب کاروتنوئیدها
جذب کاروتنوئیدها از روده صورت گرفته و وابسته به پدیده‌هایی است که در سطح غشایی، سلولی و درون مجرایی برای لیپیدهای خوراکی رخ می‌دهند.
با وجود کم بودن دانش ما در مورد جذب این مواد در گونه‌های پرندگان، به‌نظر می‌رسد در ماکیان جذب کاروتنوئیدها در ژژونوم رخ می‌دهد. نگاره ۱ مسیر کلی جذب کاروتنوئیدها از روده را نشان می‌دهد.
نگاره ۱- نمایی کلی از مسیر جذب روده‌ای کاروتنوئیدها
پس از بلع خوراک، کاروتنوئیدهای موجود در مواد خوراکی به کمک آنزیم‌های گوارشی یعنی لیبازها جدا شده و سپس به‌وسیله فسفولیپیدها و نمک‌های صفراوی به فرم امولسیفیه (Emulsified) درمی‌آیند.
این مواد همچنین در رخداد امولسیفیه شدن تری‌گلیسیریدهای خوراکی و سایر مواد محلول در چربی مانند ویتامین‌های E ،A و K نیز نقش دارند، مونوگلیسیریدهایی که طی هیدرولیز تری‌گلیسیریدها به‌وجود آمده‌اند، در حضور نمک‌های صفراوی به‌طور هم‌زمان ذرات بسیار کوچکی را می‌سازند که به آنها میسل‌های (Mixed micells) مخلوط می‌گویند.
محلول‌سازی مواد غیرقابل حل در آب مانند کاروتنوئیدها یک مرحله مهم و اساسی در هضم و جذب آنها می‌باشد. از آنجا که میسل‌های مخلوط اندازه بسیار کوچکی دارند، می‌توانند در محیط آبی مجرای روده پراکنده شده و وارد لایه گلیکوپروتئینی پیرامون پرزهای روده و حاشیه برس مانند (Brush borders) سلول‌های غشایی شوند.
این مکان نقطه‌ای است که ترکیبات یاد شده می‌توانند باغشاهای سلولی در ارتباط باشند. به‌طورکلی حرکت و گذر از لایه آبی ناهمگن (Unstirred water layer) سطح سلول‌های روده مهم‌ترین فراسنجه در جذب لیپیدها می‌باشد که به‌نظر می‌رسد پدیده‌ای مشابه بر سر راه جذب کاروتنوئیدها نیز هست.
به‌همین دلیل آشکار است که میسل‌های مخلوطی که از لیپیدهای خوراکی به وجود آمده‌اند نقش یک حامل برای رساندن کاروتنوئیدها به سطح جذبی روده را بازی می‌کنند، میسل‌ها از راه فراهم کردن لیپیدها با غلظت زیاد در لایه آبی ناهمگن، رسیدن این مواد به سلول‌های موکوزی (Mucosal cells) را تسهیل کرده و درنهایت برای ورود ترکیبات به سلول، متلاشی می‌شوند.
خوراک، خود یکی از مهم‌ترین فراسنجه‌های مؤثر در جذب کاروتنوئیدها می‌باشد، زیرا مقدار و نوع خوراک تعیین‌کننده میزان ترشح نمک‌های صفراوی است.
مشخص است که این ترکیبات نیز تشکیل میسل‌های چربی را کنترل می‌کنند. اسیدیته مجرای روده نیز از عواملی است که بر جذب نقش دارد. تغییر بار سطحی و میزان آن هم در میسل‌ها و هم در سلول‌های غشایی روده، مقدار جذب را تحت تأثیر قرار می‌دهد (در pHهای پایین‌تر، محدودت کمتری برای جذب وجود دارد).
نشان داده شده است که کاروتنوئیدها از راه انتشار غیرفعال (Passive diffusion) و از اپیتلیوم سلول‌های موکوزی روده جذب می‌شوند و این پدیده وابستگی کاملی به غلظت آنها در زمان جذب دارد.
چگونگی پراکندگی کاروتنوئیدها به وجود یا عدم وجود دیگر ترکیبات جیره خوراکی و همچنین سطح تغذیه‌ای دام بستگی دارد. در این زمینه مطالعات پژوهشگران هلندی نشان داد که لیپوپروتئین‌های پلاسما نه تنها برای لیپیدها بلکه برای کاروتنوئیدها نیز به‌عنوان یک سیستم انتقالی ایفای نقش می‌کنند.
واژه لیپوپروتئین به ذرات کروی شکل پیچیده‌ای گفته می‌شود که شامل چربی‌ها و پروتئین‌ها هستند. این ذرات به کمک خون در بدن گردش کرده و لیپیدهای با سرچشمه داخلی و خارجی را حمل می‌کنند. وظیفه اصلی آنها انتقال لیپیدها به درون رگ‌ها و مایعات بیرون رگی می‌باشد.
در پرندگان، لیپوپروتئین‌ها جهت انتقال لیپیدها از روده به کبد توسط سلول‌های انتروسایت (Enterocytes) روده‌ای ساخته می‌شوند. این انتقال ازطریق سیستم باب (Portal circulation) صورت می‌گیرد.
لیپوپروتئین‌های با چگالی خیلی کم Very low density lipoprotein) VLDL) لیپوپروتئین‌های با چگالی کم (LDL (Low density lipoprotein و لیپوپروتئین‌های با چگالی زیاد (HDL ( High density lipoprotein اصلی‌ترین لیپوپروتئین‌های پلاسمای خون پرندگان می‌باشند.
جهت بررسی دقیق‌تر شرایط فیزیولوژیک پرندگان، دانستن واکنش‌هایی که میان کاروتنوئیدها و لیپوپروتئین‌ها رخ می‌دهند، بسیار مهم است. در کبد برخی از کاروتنوئیدها توسط سلول‌های غیر پارانشیمی (Non parenchymal) حفظ می‌شوند، اما بخش عمده آنها به ساختار VLDLهای ساخته شده، وارد می‌شوند و به مسیر گردش خون ارسال می‌گردند.
پیشنهادها
بهبود ژنتیک مرغ‌های تخمگذار علاوه بر افزایش طول دوره تولید آنها، بر ویژگی‌های دوره پرورش نیز تأثیر گذاشته است. بنا براین راهبردهای سلامتی و تغذیه‌ای تازه‌ای نیاز هستند تا این تأثیرات را تعدیل کنند.
از آنجا که میزان کاروتنوئید موجود در زرده تخم‌مرغ می‌تواند به شرایط سلامتی و کارآیی گله وابسته باشد، استفاده از یک منبع خارجی کاروتنوئید جهت تولید تخم‌مرغ‌هایی با زرده طلایی می‌تواند سودمند بوده و پیشنهاد می‌گردد.
برگردان: امیررضا حبیبی (دانشجوی دکتری تغذیه دام و طیور)