مروری بر نیازهای پروتئینی طیور

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پروتئین ماده مغذی حیاتی برای طیور و سایر جانداران محسوب می‌شود. به استثناء وظایف ساختار آن که اسیدهای آمینه هستند، پروتئین نقش‌های مهم دیگری در رشد، تولید تخم‌مرغ، ایمنی و بسیاری از عملکردهای زیستی پرندگان ایفا می‌کند.

بهینه‌سازی منبع پروتئینی، نیازمند دانستن تمام نیازمندی‌های پروتئینی جوجه و تنظیم این منابع برای شرایط مختلف جغرافیایی، سلامتی و تغذیه اقتصادی جوجه است. این مقاله جهت ارزیابی جوانب مختلف پروتئین جیره بر پایه مطالعات قبلی در این حوزه تدوین شده است.

وظایف زیستی پروتئین

همان‌طور که در بالا اشاره شد، پروتئین در روند رشد، تولید تخم‌مرغ، ایمنی و تطابق با محیط نقش مهمی در بدن ایفا می‌کند. بعلاوه وظایف زیستی دیگری که به آمینواسیدهای موجود در آن مرتبط است، نیز به پروتئین نسبت داده می‌شود.

به‌عنوان مثال لیزین نقش مهمی در بهبود کیفیت لاشه از طریق تشکیل فیبرهای II b ایفا می‌کند. این گونه فیبرها مقادیر چربی را که در خلال روند پخت، افت کمتری دارد حفظ می‌کنند (هدر روی مواد مغذی در آب پخت و پز).

روند مذکور بر خلاف تشکیل فیبرهای تیپ II a که در کمبود لیزین شکل می‌گیرد، است. در سوی دیگر، ترئونین نقش‌های مهمی در روندهای متابولیکی ایفا کرده و به تنظیم ترشحات گوارشی کمک می‌کند.

ترئونین، همچنین به افزایش قابلیت هضم مواد مغذی کمک و از اختلالات گوارشی پیشگیری می‌کند. در مورد متیونین به‌نظر می‌رسد تا حدودی در جبران کمبود کولین و ویتامین B12 نقش داشته و گروه‌های متیل‌دهنده را تأمین می‌کند.

تریپتوفان نیز با تبدیل متابولیکی به نیاسین می‌تواند تا حدودی کمبود آن را جبران نماید. لازم به ذکر است روندهای تبدیلی فوق بیشتر ازلحاظ نظری قابل توجیه بوده و به‌کارگیری آنها در زمان کمبودهای ویتامینی ازلحاظ اقتصادی به هیچ‌وجه مقرون به‌صرفه نخواهد بود.

در جوجه‌های گوشتی جیره آغازین غالبا حاوی ۲۲ درصد و در جيره پایانی ۱۹ درصد پروتئین، به همراه ۳/۳ ME/KG انرژی است.

منابع مختلفی برای پروتئین جیره وجود دارد، برخی با منشاء گیاهی (کنجاله سویا، کنجاله تخم پنبه، کنجاله آفتابگردان و... ) و برخی با منشاء جانوری (پودر ماهی، پودر گوشت و پودر ضایعات طيور).

بیشتر بدانیم:
غذاهای دامی با منشاء حیوانی
 

نیازهای طیور به پروتئین

در جوجه گوشتی، پروتئین جیره اغلب بر اساس ۲۲ درصد در بخش آغازین و ۱۹ درصد در بخش پایانی تنظیم می‌شود، که این مقدار پروتئین با حدود  ME/Kg 3/3 انرژی همراه خواهد بود.

واکنش جوجه‌ها به مقادیر بالای پروتئین جیره، متفاوت است. این واکنش به‌طور عمده به کیفیت منبع پروتئین مصرفی در جیره و همچنین به پروفایل آمینواسیدی آن منبع پروتئین وابسته است.

در زمان مصرف منبع پروتئینی نامرغوب (و یا حاوی پروفایل آمینو اسیدی ناکافی) و افزایش پروتئین خام جیره، تاثیری بر بهبود وضعیت رشد، ضریب تبدیل تغذیه‌ای و کیفیت لاشه نداشته است. بلکه حتی تا اندازه‌ای منجر به افزایش تلفات و بروز مشکلات پا، بخصوص در جیره پایانی گردیده است.

در مورد قبلی، نه تنها افزودن آمینو اسیدهای ضروری لازم است، بلکه به افزایش بازدهی گله کمک خواهد کرد. این اثر تا بروز حداکثر توان ژنتیکی پرنده ادامه خواهد داشت.

از سوی دیگر، اگر منبع پروتئینی جیره کیفیت مناسبی داشته باشد، ۲ تا ۳ درصد پروتئین بیشتر از مقادیر توصیه شده، افزایش رشد، بهبود ضریب تبدیل خوراک و بهبود کیفیت لاشه را به دنبال دارد و افزودن اسیدهای آمینه ضروری عملا تاثیر مشخصی بر بازدهی نخواهد داشت.

همچنین در مطالعه دیگری مشخص گردید که رشد پرنده در زمان افزودن مکمل‌های آمینو اسیدی به جیره‌های حاوی سطوح معمول پروتئین خام، کمتر از زمانی بود که جیره با پروتئین خام بیشتری تامین شده بود.

همچنین به اثبات رسید که جوجه‌هایی که با مقدار پروتئین‌های مرسوم و معمول جیره تغذیه شده‌اند، چربی محوطه شکمی بیشتری داشته اند که با افزودن اسیدهای آمینه ضروری کاهش نیافتند. اما زمانی که جیره با پروتئین با کیفیت تامین شود، این توده چربی کاهش خواهد یافت (۱۹۸۹ Fancher and Jensen).

مفهوم ارتباط مقادیر پروتئین جیره و همچنین کیفیت آن با بازدهی گله در مورد طيور تخمگذار نیز صادق است. در مطالعه‌ای جوجه‌های لگهورن سفید با ذرت و همچنین غلظت پروتئین خام ۱۱، 14، ۱۷، ۱۸ و ۲۰ از زمان هچ تا 16 هفتگی تغذیه شدند. و پس از آن جیره همگی با ۱۷ درصد پروتئین خام (جیره دوره تولید) تأمین گردید.

وزن بدن در جیره‌های حاوی ۱۱ یا 14 درصد پروتئین خام کاهش یافت و این پولت‌ها به نسبت جیره‌های ۱۷ و ۲۰ درصدی، آهسته‌تر به فاز تولید وارد شدند. وزن تخم‌مرغ نیز در جیره‌های ۱۱ و 14 درصد پروتئین پایین‌تر بوده که احتمالا به دلیل وزن بدن پایین‌تر در 16 هفتگی است.

این یافته‌ها می‌تواند با توجه به کیفیت منبع پروتئین جیره تغییر نماید.

منبع پروتئینی

منابع متفاوتی برای تامین نیازهای پروتئینی طیور وجود دارد. برخی منابع با منشا گیاهی (کنجاله سویا، کنجاله تخم پنبه، کنجاله آفتابگردان و....) و مابقی دارای منشا جانوری هستند (پودر ماهی، پودر گوشت، با پودر ضایعات طیور).

این مواد تنها وظیفه تامین پروتئین جیره را ندارند، بلکه حاوی مقادیر با ارزشی از مواد معدنی، ویتامین‌ها و سایر عوامل تغذیه‌ای هستند. هرکدام از این منابع پروتئینی باید در مقادیر خاصی مصرف شوند و بایستی با سایر منابع پروتئینی ترکیب گردند.

این موضوع کمک می‌کند تا به ترکیب پروتئینی بهتری ازلحاظ پروفایل آمینواسیدی دست یابیم همچنین مشکلات ناشی از مصرف بیش از اندازه یک نوع پروتئین را تا حد زیادی کاهش دهیم.

از آنجا که منابع پروتئینی غالبا گران‌ترین بخش جیره هستند، توجه به تغذیه پروتئینی اهمیت اقتصادی فراوانی می‌یابد. تنظیم جیره بایستی به‌نحوی باشد تا عملکرد بهینه و حداکثری در قبال مناسب‌ترین هزینه پروتئین مصرفی به‌دست آید.

بهترین راه برای توضیح این مسأله، بررسی وضعیت یک مرغ تخمگذار با جیره حاوی ۱۶ یا ۱۷ درصد پروتئین است. در جیره‌های مبتنی بر ذرت و سویا، این تفاوت می‌تواند با افزودن ٪۳ سویای حاوی پروتئین 44% ایجاد گردد.

زمانی که این مقدار با ذرت جایگزین گردد، به میزان 3 دلار در تن هزینه اضافی تحمیل می‌شود (قیمت تقریبی بازار جهانی ۱۹۹۰). در بیشتر اوقات مزایای حقیقی افزودن پروتئین خام در مقابل افزودن 0/025 % آمینواسید متیونین و لیزین بسیار ناچیز خواهد بود.

مزایای تغذیه‌ای مشابهی در زمان افزودن متیونین و لیزین به میزان ۲۵۰ گرم در هر تن خوراک، درمقایسه با روش مذکور مشاهده شده است. خوشبختانه با پیشرفت‌های علم بیوتکنولوژی، دسترسی به این گونه آمینواسیدهای سنتتیک تسهیل شده که مزایای اقتصادی مصرف آنها بیش از پیش نمایان گشته است.

عملکرد مرغان تخمگذار با جیره کم پروتئین (14٪ پروتئین خام) که با مکمل‌های لیزین و متیونین ترکیب شده در مقایسه با جیره غنی از پروتئین (۱۸٪ پروتئین خام)، هیچگونه تفاوت معنی‌داری را در فاکتورهای تولید تخم‌مرغ یا وزن تخم‌مرغ نشان نداد.

علاوه بر این مشاهده گردید که مصرف خوراک و به تبع آن مصرف پروتئین در گروهی که مکمل‌های آمینو اسیدی مصرف کرده بودند از گروه با جیره غنی از پروتئین کمتر است. همچنین به همین علت، نیتروژن دفعی در گروه اول کمتر از گروه دوم بوده است (جدول شماره ۲)

این یافته می‌تواند راه‌حلی برای مشکلات زیست محیطی ناشی از فضولات غنی از نیتروژن باشد. از طرف دیگر، کاهش پروتئین جیره می‌تواند در جهت کاستن قیمت جیره مرغ تخمگذار و همچنین کاهش دفع نیتروژن موثر واقع شود (جدول ۳).

یک محاسبه ساده نشانگر این واقعیت است که مصرف جیره‌هایی با پروتئین کاهشی در مقایسه با جیره‌ای حاوی 16/5%  پروتئین (به‌صورت ثابت) در یک فارم ۱۰۰/۰۰۰ قطعه‌ای، باعث صرفه‌جویی ۷/۵ تنی در مصرف پروتئین در طول یک سال می‌شود.

بسته به قیمت تخم‌مرغ و نهاده‌ها، راهکار مذکور از لحاظ اقتصادی کاملا توجیه‌پذیر و مقرون به‌صرفه است.

به‌علاوه، سالانه 4/5 تن نیتروژن کمتری ناشی از فضولات مرغی در محیط آزاد می‌شود که از لحاظ زیست محیطی نیز توجيه‌پذیر خواهد بود.

 World Poultry , 2016 , Volume 32, No.9, pages: 13-15.

دکتر امیر محمد افشارنیا