به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ کاهش تولید تخم‌مرغ در مرغ‌های تخم‌گذار موضوعی است که بسیاری از مرغداران با آن مواجه می‌شوند. دلایل این افت تولید می‌تواند از تغذیه نامناسب گرفته تا بیماری‌های پنهان و استرس‌های محیطی متنوع باشد. در این مطلب به‌طور علمی و جامع، مهم‌ترین عوامل کاهش تخمگذاری و راهکارهای مدیریت آن را بررسی می‌کنیم.
۱. تغذیه ناکافی یا نامتعادل
تغذیه‌ی مناسب مهم‌ترین عامل در حفظ ظرفیت تولید تخم‌مرغ است. هرگونه اختلال در ترکیب مواد مغذی یا کمبو عناصر کلیدی می‌تواند منجر به افت تولید شود.
مهم‌ترین فاکتورهای تغذیه‌ای مؤثر:
کلسیم (Ca): مرغ‌های تخم‌گذار روزانه به حدود ۳.۵ تا ۴.۵ گرم کلسیم نیاز دارند. کمبود کلسیم منجر به کاهش تخمگذاری، نازک شدن پوسته، تخم‌های بدون پوسته یا توقف کامل تولید می‌شود.
فسفر و ویتامین D3: در کنار کلسیم برای جذب و استفاده مؤثر ضروری هستند. نبود تعادل بین کلسیم و فسفر نیز خطرناک است.
پروتئین و اسیدهای آمینه: متیونین و لیزین برای تولید تخم با کیفیت بالا حیاتی‌اند. کمبود این اسیدهای آمینه مستقیماً تولید تخم را کاهش می‌دهد.
ویتامین‌ها و عناصر کمیاب: کمبود ویتامین‌های A، E، B12، و عناصر معدنی مانند سلنیوم و منگنیز نیز می‌تواند باعث کاهش تولید و اختلال در باروری و رشد فولیکول‌ها شود.
انرژی متابولیسمی: سطح پایین انرژی جیره غذایی، مخصوصاً در فصل سرما، می‌تواند مرغ را به سمت حفظ بقا به‌جای تولید تخم سوق دهد.
نکته تخصصی: مرغ‌های تخم‌گذار به‌ویژه در اوج تولید، به دان پلت با انرژی بالا و تراکم مواد مغذی نیاز دارند. استفاده ار آنالیز آزمایشگاهی خوراک برای ارزیابی دقیق ترکیب مواد مغذی توصیه می‌شود.
۲. استرس‌های محیطی و مدیریتی
استرس یکی از مخرب‌ترین عوامل در کاهش عملکرد مرغ است. مرغ‌ها نسبت به تغییرات محیطی حساس‌اند و این تغییرات می‌تواند حتی در عرض چند ساعت منجر به کاهش تخمگذاری شود.
عوامل استرس‌زا رایج:
گرما: در دمای بالای ۳۰ درجه سانتی‌گراد، مرغ دچار کاهش مصرف دان و آب شده و تعادل الکترولیتی بدنش مختل می‌شود. نتیجه آن، کاهش شدید تولید تخم‌مرغ و افت کیفیت پوسته است.
سرما: در دماهای پایین، انرژی بیشتری برای گرمایش بدن مصرف می‌شود و چنانچه جیره انرژی کافی نداشته باشد، تولید کاهش می‌یابد.
تغییرات ناگهانی نور: کاهش یا افزایش ناگهانی طول مدت روشنایی باعث اختلال در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان می‌شود.
تراکم بیش از حد: باعث رقابت برای غذا، آب و فضای لانه می‌شود که منجر به کاهش مصرف و افزایش استرس رفتاری (پرکنی، دعوا) می‌گردد.
جا‌به‌جایی یا حمل‌ونقل: نقل مکان مرغ‌ها از یک سالن به سالن دیگر، بدون تطابق تدریجی، می‌تواند تخمگذاری را برای چند روز تا چند هفته متوقف کند.
۳. بیماری‌ها و اختلالات سلامت
بیماری‌های عفونی، انگلی و حتی متابولیکی می‌توانند سیستم تولیدمثلی را مختل کرده و کاهش تولید تخم را به‌دنبال داشته باشند. در برخی موارد، اثر بیماری حتی پس از درمان نیز ماندگار است.
جدول مهم‌ترین بیماری‌های موثر بر تخمگذاری:
|
نام بیماری |
نوع عامل بیماری‌زا |
اثرات روی تخمگذاری |
|
برونشیت عفونی (IB) |
ویروس کرونایی |
کاهش شدید تعداد تخم، تغییر شکل تخم، پوسته نازک یا بدون پوسته |
|
نیوکاسل |
ویروس پارامیکسوویروس |
افت سریع تولید، پوسته شکننده، توقف کامل تخمگذاری در موارد شدید |
|
سندرم افت تخم‌مرغ (EDS) |
آدنوویروس |
کاهش ناگهانی تخم با پوسته شکننده یا تغییر رنگ |
|
کلی‌باسیلوز |
باکتری اشرشیاکلی |
التهاب تخمدان، کاهش مصرف دان و توقف تخمگذاری |
|
کوکسیدیوز |
انگل روده‌ای |
کاهش مصرف خوراک، اسهال، ضعف، کاهش تولید و کیفیت تخم |
نکته تخصصی: پایش گله، واکسیناسیون به‌موقع، و نمونه‌برداری جهت تشخیص بیماری‌ها باید جزو برنامه منظم مدیریتی هر فارم تخم‌گذار باشد.
۴. سن گله
مرغ‌های تخم‌گذار بیشترین تولید خود را بین هفته ۲۵ تا ۴۵ دارند. پس از این دوره، تولید به‌تدریج کاهش می‌یابد.
با افزایش سن، علاوه بر کاهش تولید، کیفیت پوسته تخم و یکنواختی اندازه تخم‌ها نیز کاهش پیدا می‌کند. مرغ‌های پیرتر همچنین حساس‌تر به استرس و بیماری هستند.
بازده تولید بر اساس سن:
|
سن (هفته) |
بازده تولید (%) |
کیفیت پوسته |
|
25–35 |
90–95 |
عالی |
|
36–50 |
85–90 |
خوب |
|
51–65 |
70–80 |
متوسط |
|
بیش از 65 |
<65 |
ضعیف |
۵. مدیریت نوری نامناسب
نور یکی از مهم‌ترین مهم‌ترین عوامل هورمونی برای تحریک تخمگذاری است. برنامه نوردهی باید دقیق، منظم و متناسب با فاز تولید باشد.
نکات کلیدی:
- مرغ‌های تخم‌گذار به ۱۴ تا ۱۶ ساعت نور در روز نیاز دارند.
- قطع و وصل ناگهانی نور، نوسان در شدت نور، یا استفاده از منابع نوری نامناسب (مثلاً نور آبی یا سبز) می‌تواند محور تولیدمثلی را مختل کند.
- نوردهی باید با زمان‌بندی مشخص و منظم انجام شود تا بدن مرغ دچار اختلال ریتم شبانه‌روزی نشود.
۶. کیفیت و دسترسی به آب
هر مرغ تخم‌گذار بالغ روزانه به حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌لیتر آب نیاز دارد. کاهش دسترسی به آب یا آلودگی میکروبی آب آشامیدنی، منجر به کاهش مصرف دان، افت تولید تخم، و افزایش تلفات می‌شود.
توصیه: آب باید از نظر دما (۱۰ تا ۱۵ درجه)، آلودگی میکروبی، pH، و میزان مواد معدنی (به‌ویژه نیترات، آهن، منگنز) کنترل شده باشد.
۷. ژنتیک و نژاد مرغ‌ها
توانایی ژنتیکی گله نقش مهمی در حفظ سطح بالای تولید دارد. نژادهایی مانند های‌لاین (Hy-Line)، لوهمن (Lohmann)، و دکلبن (Dekalb) برای تخمگذاری با بهره‌وری بالا اصلاح ژنتیکی شده‌اند.
مرغ‌هایی با ژنتیک ضعیف، حتی در شرایط ایده‌آل، نمی‌توانند تولید قابل قبولی داشته باشند.
جمع‌بندی و توصیه نهایی
کاهش تولید تخم در مرغ‌های تخم‌گذار یک هشدار مدیریتی است. برای مقابله با آن، باید همه عوامل ممکن را بررسی و پایش کرد. تغذیه متعادل، کنترل بیماری‌ها، مدیریت صحیح نور و استرس، به‌روزرسانی ژنتیک گله و تامین آب و دان کافی، شش اصل حیاتی برای حفظ تولید هستند.