ارزیابی تیپ گوسفند با هدف جایگزینی

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ یکی از موثرترین کاربردهای ارزیابی تیپ گوسفندان در گله انتخاب و به گزینی گوسفند برتر به سبب جایگزینی حیوان مازاد در گله یا انتخاب حیوان برتر در جشنواره‌های انتخاب گوسفند برتر می‌باشد. به همین سبب بر اساس احراز نمره بیشتر، حیوان برتر به گزینی می‌گردد.

شکل عمومی بدن، ظرفیت بدن، خصوصیات شیردهی، تیپ پستان و پوشش بدن از مولفه‌های اصلی نمره‌دهی بوده که مجموع نمره‌های این چند مولفه برابر با 100 خواهد بود. در بین کلیه گوسفندان گله، گوسفند یا گوسفندانی که حایز بیشترین نمره گردیده‌اند؛ به‌عنوان حیوان برتر انتخاب خواهند شد.

ب)1- شکل عمومی بدن

بررسی طول بدن (حد فاصل سینه تا قاعده دنبه)، قد یا ارتفاع بدن (فاصله جدوگاه تا سطح زمین)، وضع جسمانی، تناسب بین اندام، خصوصیات اندام ظاهری و چگونگی ارتباط بین آنها با تولید و ویژگی‌های ژنتیکی دام را مطالعه شکل عمومی بدن گوسفند گویند.

شرح و جزییات مطالب ذکر شده در زیر آمده است.

- در بررسی خصوصیات عمومی بدن گوسفندان آشنایی با خصوصیات ژنتیکی هریک از نژاد‌های امری است ضروری. لذا باید بین اندام ظاهری دام مورد ارزیابی با خصوصیات ژنتیکی نژاد موردنظر تناسب برقرار باشد.

- طول بدن کشیده، قد مناسب از دیگر ویژگی‌های عمومی بدن گوسفند می‌باشد. که معمولاً با سانتی‌متر خیاطی یا کولیس‌های ویژه چوبی به واحد سانتی‌متر  اندازه‌گیری می‌گردد.

- نمای ماقبل تیپ گوسفند در یک سطح مسطح باید نحوی باشد که شیب پشت دام از طرف سر و گردن به سمت کپل بوده و معمولاً قد دام در جدوگاه حداقل 2 سانتی‌متر از قد دام در کپل بیشتر باشد.

شکل: نسبت قد دام در جدوگاه به قد از کپل، طول بدن

شکل: نسبت قد دام در جدوگاه به قد از کپل

ارتفاع یا قد در جدوگاه = C-D، طول بدن = A-B

- کنترل خطوط شاقولی اندام‌های حرکتی جلو و عقب نیز یک از مراحل ارزیابی شکل عمومی بدن می‌باشد. در گوسفندان با تیپ مناسب نحوه قرار گرفتن دست و پا در یک سطح صاف به طریقی است که خطوط شاقولی دست و پا کاملاً عمود بر سطح صاف زمین می‌باشد.

باتوجه به اینکه گوسفندان حیواناتی می‌باشند که مسافت‌های طولانی را در مراتع تردد می‌کنند، برخورداری از یک اندام حرکتی مناسب سبب بهبود چرا و سلامتی دام می‌گردد.

در ارزابی اندام‌های حرکتی جلو و عقب در صورتی‌که از جلو و روبروی صورت گوسفند این اندام را ارزیابی نماییم، باید طرز قرار گرفتن این اندام به نحوی باشد که اندام جلو و عقب در یک امتداد بوده و با مشاهده دست‌ها، پاهای حیوان از جلو تقریباً مشخص نباشند.

و درصورتی‌که از عقب ارزابی کنیم دست‌ها در امتداد پاها بوده و دست‌ها تقریباً نامشخص باشند. در غیر اینصورت زمانی‌که در جلو قرار می‌گیریم و به دست و پاهای حیوان نگاه می‌کنیم، پاها باز بوده و از جلو کاملاً مشخص می‌باشند.

شکل: استقرار صحیح دست و پا وعرض سینه

- عرض سینه باید قابل قبول بوده و به هنگام ایستان دام و مشاهده از روبروی صورت گوسفند، سینه عریض کاملاً باید مشخص باشد.

- فاصله بین جدوگاه تا ابتدای کمر را پشت دام گویند. در گوسفندان با تیپ مناسب پشت صاف، پهن و مستقیم بوده و عریض بودن این بخش از اندام دام نشانه گوشتی بودن گوسفند می‌باشد.

- کمر و کپل نیز از دیگر خصوصیات ظاهری دام بوده که در دام‌های تیپیک، کمر و کپل عریض بوده و ظرفیت بالای کپل تاثیر مثبتی در فرایند زایش در گوسفند دارد.

باتوجه به اینکه دو یا چند قلوزایی نیز از صفات مطلوب و مرسوم در میش‌های والد می‌باشد. بخش‌های بعد از پشت دام را کمر و کپل گویند. کپل محل اتصال قاعده دنبه به بدن می‌باشد.

- دنبه مناسب، کوتاه و سبک از دیگر خصوصیات ظاهری گوسفندان بوده. مفصل خرگوشی در اندام حرکتی عقب شاخص مناسب اندازه‌گیری طول دنبه بوده و در دنبه‌های مناسب، طول دنبه بالاتر از این مفصل قرار می‌گیرد.

دنبه بزرگ با توجه به تحرک و فعالیت گوسفند در مراتع و چراگاه‌ها مانع تحرک آسان حیوان شده و ضمن خستگی دام سبب افزایش نیاز غذای دام نیز می‌گردد. همچنین بزرگی دنیه سبب کاهش ضریب باروری مادران در فصل تولیدمثل نیز می‌گردد.

خریداران نیز به هنگام انتخاب گوسفند قربانی بیشتر تمایل به خرید گوسفندان با دنبه‌های کوچک دارند.

- سر باید متناسب با جثه و نژاد بوده. سر بزرگ سبب روز سخت‌زایی در تولد می‌گردد. پوزه پهن و مرطوب، منخرین باز و بزرگ و پاکیزه از خلط بینی از دیگر خصوصیات بارز و مناسب در گوسفندان می‌باشد.

آروراه‌های قوی و بزرگ، چشمانی شفاف، درشت و براق از دیگر نشانه‌های سلامت و تیپ مناسب دام می‌باشد.

- گردنی درزا و عضلانی، پیشانی پهن و عریض و کاکلی نیز از تیپ‌های مناسب و با امتیاز بالا در بررسی تیپ گوسفندان است. گوش‌های بلند و پهن به سبب بهبود شماره‌زنی از دیگر امتیازات مناسب تیپ گوسفند است.

ب)2- ظرفیت بدن

- عمق سینه

با استفاده از کولیس ویژه به‌راحتی می‌توان فاصله کف سینه تا جدوگاه در پشت را بعنوان عمق سینه محاسبه نمود. عمق سینه مبین ظرفیت دام بوده و ارتباط مستقیم با وزن لاشه بعد از کشتار دام دارد.

البته با استفاده از دو دست نیز می‌توان عمق سینه را با قرار دادن یک دست در کف سینه و دست دیگر در بالای جدوگاه عمق سینه را محاسبه نمود.

- عمق کپل

فاصله بین زیر شکم در ناحیه مغابنی تا بالای کپل را عمق کپل گویند که مشابه عمق سینه با استفاده از کولیس بزرگ و با دست می‌توان اندازه‌گیری نمود.

- عمق شکم

فاصله بین کف شکم تا پشت دام را عمق شکم گویند که به سانتی‌متر اندازه‌گیری می‌گردد. گوسفند با شکم با ظرفیت مناسب از امتیاز بیشتری به جهت ظرفیت مناسب برای چندقلوزایی برخوردار می‌باشد. شکم افتاده با شکم با ظرفیت مناسب متفاوت بوده و صفتی نامطلوب تلقی می‌گردد.

ب)3- بافت تولید شیر (پستان)

بافت تولید شیر در میش‌ها در ناحیه مغابنی بوده و داری دو کارتیه می‌باشد. بافت نرم و قابل ارتجاع، با طول مناسب، عدم افتادگی، اندازه کارتیه مناسب و قرینه و زاویه اتصال مناسب به بدن از خصوصیات مطلوب بافت تولید شیر میش‌هاست.

در سایر موارد کارتیه‌ای ناقرینه، سرپستانک اضافی و کور، بافت گوشتی از صفات ناپسند بوده و امتیاز کمتری برخوردار می‌باشد.

ب)4- تیپ شیری و خصوصیات تولید شیر در مادران

رشد مناسب بره‌های در دوران شیرخوارگی وابستگی مستقیم و بالایی با میزان تولید شیر در مادران دارد. تشخیص تیپ شیری نقش قابل توجهی در انتخاب مادران با ظرفیت شیری بالا خواهد داشت.

از سوی دیگر وزن شیرگیری بیشتر سایر اوزان بعدی بهتری را بدنبال دارد. تیپ مادر از مقابل، بالا و پشت و قفسه سینه و مثلث هانش از خصوصیات بارز تیپ شیری در گوسفندان مادر می‌باشد.