به گزارش «سرویس اطلاعات دارویی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ باتوجه به کم بودن منابع آب، مشکلات تخلیه و نگهداری حمام و همچنین به علت عدم امکان استفاده از حمام‌های ثابت برای سایر گاوهای موجود در گاوداری به نظر می‌رسد که امکان حرکت دادن حمام و انتقال آن به بخش‌های مختلف دامپروری کمک بسزایی به صرفه‌جویی در استفاده از حمام‌ها و بهینه‌سازی استفاده از آن باشد. «پاوان» به‌عنوان اولین حمام سم قابل حمل در ایران توسط گروه گاورس کاوان تولید شده و با وزن کم، دوام بالا، قابلیت انتقال به آسانی در نقاط مختلف دامپروری قابل استفاده می‌باشد.
لنگش
ﻟﻨﮕﺶ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﺳﻼﻣﺘﯽ ﮔﺎوها در ﮔﺎوداری‌های ﺻﻨﻌﺘﯽ می‌باشد و ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ زیانﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﻼﻣﺘﯽ ﮔﺎو در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﮑﻼت ناباروری و ورم ﭘﺴﺘﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ می‌شود. ﮐﻤﺘﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ است که ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ درﮔﯿﺮی ﺳﯿﺴﺘﻢ حرکتی نیازمند صرف وقت و هزینه باشد. لنگش در گاوهای شیری، از عوامل عمده کاهش تولید و زیان‌های اقتصادی صنعت دامپروری شمرده می‌شود.
ضررهای اقتصادی ناشی از لنگش را می‌توان به دو دسته ضررهای مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرد. ضررهای مستقیم شامل کاهش تولید شیر، کاهش کیفیت شیر و هزینه‌های دامپزشکی بوده و ضررهای غیرمستقیم شامل افزایش در تعداد روزهای باز، کاهش کارایی تولیدمثلی و افزایش ابتلا به ورم پستان است.
عوامل خطر فردی مانند سن، مرحله شیرواری، اسکور بدنی، نژاد و زخم در اندام و عوامل خطر گله‌ای مانند سیستم مدیریت، جیره، اندازه سیستم نگهداری، بهداشت و در معرض کود قرار گرفتن را نیز در رخداد لنگش موثر می‌دانند. اختلالات سم در گاو می‌تواند از نوع ساختاری، عملکردی یا عفونی باشد. لنگش به دلیل مشکلات متابولیکی، ضایعات میکروبی سم یا وزن سنگین روی مفاصل، تاندون‌ها همراه با درد، بی‌قراری و ناآرامی حیوان دیده می‌شود. صرف نظر از مراقبت و درمان که وقت زیادی برای آن صرف می‌شود دوره‌ی برگشت حیوان لنگ به حالت طبیعی عموماً طولانی خواهد بود.
تغییرات رفتاری ازجمله خوابیدن طولانی، کاهش حرکات، کوتاه شدن زمان خوراک خوردن و افزایش بی‌قراری به‌خصوص در هنگام شیردوشی بروز می‌کند. در برخی گله‌ها ۶۰ درصد گاوها در طول یک سال دچار لنگش می‌شوند. گاوهای لنگ معمولاً دیر تشخیص داده شده از این رو لنگش گاو از مهمترین مسائل مرتبط با آسایش دام است.
عوامل به وجود آورنده لنگش
حدود۹۰درصد از موارد ابتلا به لنگش مرتبط با جراحات سم و ۱۰درصد آنها مربوط به جراحات اندام حرکتی می‌باشد. مشکلات و عوامل به وجودآورنده‌ی لنگش در ۲ گروه بیماری‌های عفونی و بیماری‌های غیرعفونی قرار دارند.
بیماری‌های عفونی سم گاو
مهمترین این بیماری‌ها درماتیت انگشتی، درماتیت بین انگشتی، نکروباسیلوز بین انگشتی (گندیدگی سم) و ساییدگی پاشنه می‌باشد. هرچند تفاوت‌هایی در شکل به‌وجود آمدن این ضایعات وجود دارد اما یک چیز در تمامی آنها عمومیت دارد و آن اینکه تمام آنها توسط عوامل عفونی که قادر به ایجاد التهاب هستند به وجود می‌آیند.
بیماری‌های غیرعفونی سم گاو
این بیماری‌ها شامل لامینایتیس، زخم کف سم، زخم پنجه، اختلالات خط سفید و نفوذ جسم خارجی می‌باشد.
زیان‌های اقتصادی مرتبط با لنگش
لنگش پس از تولیدمثل و ورم پستان سومین عامل عمومی حذف یا حذف پیش از موعد از گله گزارش شده است. ضررهای اقتصادی ناشی از لنگش شامل ضررهای مستقیم و ضررهای غیرمستقیم می‌باشد. ضررهای مستقیم شامل هزینه‌های دامپزشکی، دور ریخته شدن شیر به دلیل استفاد از آنتی‌بیوتیک، هدر رفتن وقت دامدار، هزینه اقدامات پیشگیرانه برای لنگش، حذف ناخواسته و هزینه‌های جایگزینی است.
ضررهای غیرمستقیم شامل کاهش تولید شیر، کاهش وزن یا شرایط بدنی، کاهش کارایی تولیدمثلی، کاهش ارزش لاشه و افزایش احتمال ورم پستان است.
کنترل لنگش
مبانی کنترل لنگش مبتنی بر مراقبت از سم، درجه‌بندی حرکتی، مدیریت بستر، استراحت دام، مدیریت استرس‌های محیطی (استرس گرمایی)، بهداشت بستر و حمام‌های سم می‌باشد.
حمام سم
ﯾﮑﯽ از اﻗﺪاﻣﺎت ﭘﯿﺸﮕﯿﺮانه ﺑﺮای ﻟﻨﮕﺶ ﺣﻤﺎم ﺳﻢ می‌باشد. استفاده از حمام سم به‌عنوان روشی کارآمد و موثر جهت مقابله با بروز و جلوگیری از پیشرفت عفونت‌های سم در گله‌های گاو شیری مطرح شده است. استفاده از حمام‌های سم برای کنترل بیماری‌های عفونی سم در صنعت گاوشیری در آمریکای شمالی و دیگر نقاط دنیا متداول است. در مطالعه ای جدید در ویسکانسین دامداران اکثرا از یک برنامه ی منظم حمام سم استفاده کرده و استفاده ی مکرر از این برنامه ها مشخصه ی یک دامداری با سیستم فری استال و میزان تولید بالا و لنگش پایین است.
فواید حمام سم
- کنترل و جلوگیری از بروز بیماری‌های دامی
- جلوگیری از رشد عوامل بیماری‌زا
- پاک کردن انگشت‌های دام از آلودگی
- محکم شدن قسمت شاخی بخصوص کف سم به دلیل تحریک کراتینیزاسیون
دلایل استفاده از حمام سم
- کنترل عوامل عفونی لنگش و مشکلات مرتبط با آن
- کاهش بروز درماتیت انگشتی و نکروباسیلوز بین انگشتی
- بهبود میزان ترمیم کوریوم در معرض قرار گرفته
- کمک به کاهش شدت ومیزان نکروز پنجه و درماتیت بین انگشتی
- بهبود کیفیت بافت شاخی و افزایش سختی بافت شاخی
- ضدعفونی انگشتان و نواحی بین انگشتی
طراحی حمام سم
باتوجه به اینکه طرحی استاندارد برای حمام سم در صنعت گاو شیری توصیه نشده است، تفاوت‌های قابل توجهی در طرح‌های حمام برای استفاده در مزارع وجود دارد. کوک و همکاران عرض ۸۱ سانتی‌متر، طول ۲۰۳ سانتی‌مترو عمق حمام ۱۱ سانتی‌متری را برای حمام پیشنهاد کرده‌اند. اما در سایر متون این اندازه‌ها بسیار متفاوت است. برای مثال طول حمام محدوده‌ای بین ۴۵۵-۱۵۷ سانتی‌متر دارد. متوسط ظرفیت ۱۸۹ لیتر اما در محدوده‌ای از ۸۰ تا ۱۴۱۷ لیتر بوده است که تفاوتی ۱۸ برابری را نشان می‌دهد. در یک نظر سنجی از گله‌های کانادایی ابعاد مشابهی که توسط سولانو و همکاران انجام شده بود نیز دیده شد با میانگین طول حمام ۲۲۰ سانتی‌متر، عرض ۴۷ سانتی‌متر و عمق ۱۵ سانتی‌متر. در ۶۶ گله دیگری که توسط کوک و همکاران مورد مطالعه قرار گرفتند، طول حمام‌ها میانگینی برابر با ۲۳۰ سانتی‌متر با محدوده‌ای از ۴۱۰ – ۱۵۰ سانتی‌متر داشته‌اند.
امروزه همه می‌دانیم که طراحی حمام سم می‌تواند رسیدن مواد ضدباکتریایی به سم گاو را تحت تاثیر قرار دهد. کوک و همکاران به این نتیجه رسیدند که برای رسیدن به حداقل دوبار غوطه‌وری به ازای هر اندام خلفی با احتمال بیش از ۹۵%، حمام سم باید حداقل ۳ متر طول داشته باشد. هنگامی که طول حمام به ۳.۷ متر افزایش یابد، تقریباً نیمی از اندام خلفی سه بار در حمام غوطه‌ور می‌گردد. برای به حداقل رساندن حجم حمام، این مطالعه نشان داد که گاوها حمام‌هایی به باریکی ۶۰ سانتی‌متر را تحمل کرده و می‌توانند از دیواره ورودی به ارتفاع ۲۸ سانتی‌متر عبور کنند که به این شکل سرعت گاو کمتر شده، گام‌ها کوتاه‌تر می‌شوند و تعداد بیشتری گام در طول کمتر برداشته شده و هزینه‌های نگهداری حمام کاسته می‌شود.
لوگ و همکاران توانستند تاثیر مثبت طول بیشتر حمام سم (۴۴۰ سانتی‌متر در مقابل ۲۲۰ سانتی‌متر) را برروی شدت درماتیت انگشتی با دو ماده ضدباکتریایی متفاوت ثابت کنند. سولانو و همکاران نیز نشان دادند که با استانداردسازی برنامه حمام سم و تغییر به حمام‌هایی با طول ۳ متر، کنترل درماتیت انگشتی در گله‌هایی که از یک نوع ماده ضدباکتریایی (سولفات مس) استفاده می‌کردند، بهبود یافته است. موفقیت این پروتکل ، مخصوصاً در گله‌هایی با شیوع بالای درماتیت انگشتی، با تغییر در طراحی حمام و همچنین آماده‌سازی ماده شیمیایی (محلول فیکس شده ۵%)، تعیین حداکثر تعداد گاوی که قبل از تازه کردن محلول می‌توانند از درون آن عبور کنند (۲۰۰ گاو)، و تکرار ثابت در استفاده از حمام (پس از ۴ شیردوشی در هفته) می‌باشد.
تناوب استفاده از حمام سم
برخلاف توصیه‌های عمومی که حمام سم باید بطور مرتب استفاده شود تا تاثیر داشته باشد، محدوده وسیعی از تعداد دفعات استفاده از حمام در روز و تعداد روز به ازای هفته در گله‌های مختلف امتحان شده‌است. در یک نظرسنجی که توسط کوک و همکاران صورت گرفت، متوسط تناوب استفاده از حمام سم در گله‌ها ۱ بار در روز با محدوده از ۱ تا ۴ بار در روز و میانگین ۳ روز در هفته با محدوده‌ای از ۱ تا ۷ روز در هفته است. در نظرسنجی که توسط کوک و همکاران درگله‌های منطقه Midwest انجام شد استفاده از حمام سم بطور متوسط پس از ۴.۵ شیردوشی در هفته بوده است، که ۱۸% از گله‌ها پس از ۷ – ۶ شیردوشی در هفته از حمام سم استفاده می‌کردند. درحالی که در نظرسنجی که توسط سولانو و همکاران از گله‌های کانادایی صورت گرفته بود، ۵۲% از گله‌ها از حمام سم ۲روز یا بیشتر در هفته و بقیه گله‌ها کمتر از این میزان از حمام سم استفاده می‌شد. در مجموع می‌توان به این نتیجه رسید که برنامه بهینه حمام سم باید به شکل هفتگی به کار گرفته شود اما تعداد دفعات در هر هفته هنوز قطعی نیست. به هرحال استفاده چهار بار در هفته از حمام سم می‌تواند شروع خوبی باشد و مبتنی بر نتایج بدست آمده می‌توان تنظیمات کافی را انجام داد. واضح است باتوجه به اختلافات واضحی که در هرگله وجود دارد، باید بدنبال یافتن دستورالعمل‌های بهتری برای تعداد دفعات استفاده از حمام سم باشیم.
انواع حمام ومحل قرارگیری آنها
حمام شستشو: قابلیت شستشوی سم گاو بدون استفاده از ماده ضدعفونی
حمام ضدعفونی: قابلیت ضدعفونی سم گاو
محل قرارگیری حمام سم
یک حمام سم خوب هنگامی قابل استفاده خواهد بود که در جای مناسب قرار گیرد، با ماده ضدعفونی مناسبی پرشود، در زمان مناسب تعویض شود، و گاوها به خوبی از آن عبور کنند. معمولاً حمام‌های سم در خروجی شیردوشی دامپروری‌ها قرار دارند و تنها گاوهای شیری امکان عبور از حمام‌های ثابت پشت شیردوشی را دارند.