به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ انسان‌ها در طی تاریخ تلاش کردند تا حیوانات را اهلی کرده و از آنها در کشاورزی و تهیه خوراک و پوشاک استفاده کنند. یکی از نیازهایی که به دنبال اهلی کردن حیوانات پیدا شد، نیاز به شاخ‌بری در احشام بود.
شاخ در حیوانات علاوه بر آسیبی که می‌تواند به صاحب دام بزند، مقداری از انرژی و مواد مصرفی حیوان درحال رشد را به خود اختصاص می‌دهد. شاخ در حیواناتی مثل گاو، گوسفند و بز امروزه به اندامی تبدیل شده که نه تنها فایده‌ای ندارد بلکه می‌تواند ضریب رشد حیوان را پایین آورده یا با آسیب زدن به صاحب دام و دیگر حیوانات سبب زیان‌های اقتصادی و جانی شود.
اما شاخ‌بری در چه سالی و چگونه آغاز شد
مباحث پیرامون شاخ‌بری در اواسط دهه 1880 شروع شد و مقالاتی در ارتباط با شاخ‌بری و حیواناتی که با آن مواجه بودند کم کم منتشر شدند، در آن زمان بیشتر، شاخ‌بری در ارتباط با گاوهای گوشتی مطرح بود اما مقالات، عموماً خیلی ساده و فاقد مطالب مفید بودند.
در سال 1888 مقاله‌ای در مجله Bulletin که مربوط به دانشکده کشاورزی دانشگاه تنسی بود منتشر شد که در این مقاله بیشتر در ارتباط با روش‌های موثر مهار دام (مثل بستن دست‌ها و پاها بصورت ضربدری و نگه داشتن سر به سمت زمین)، استفاده از اره‌های مناسب (مثل اره گوشت بری) و چگونگی برش شاخ، به این صورت که شاخ تا حد امکان نزدیک به سر بریده شود اما آسیبی به جمجمه نرسد،چگونگی میزان افزایش دما و ضربان قلب تا چند روز بعد از شاخ‌بری و ... مورد مطالعه قرار گرفتند.
یکی از نتایج جالبی که در این مقاله به آن اشاره شده بود، توجه به سن حیوان در زمان شاخ‌بری بود. در این مطالعه نتیجه گرفته شده بود که هرچه سن حیوان بیشتر باشد، احتمال درد و رنج پس از شاخ‌بری، کمتر خواهد بود. دلیل آن را هم بافت گوشتی نرم‌تر اطراف شاخ در سنین بالاتر، مثلا 10 سال، دانسته بودند.
این مقاله و مقالات مشابه را می‌توان به عنوان نقطه عطفی در مطالعات علمی و ایجاد روش‌های بهتر برای حیوان و صاحب آن در زمینه شاخ‌بری نام برد. با پیشرفت علم و مطالعات بیشتر کم‌کم شاخ‌بری در گاوهای شیری بخصوص گوساله‌ها، گوسفندان و بزها نیز رایج شد. بطوری که امروزه با استفاده از روش‌های متفاوتی مثل «پماد شاخ‌سوز» و نیز عمل «سوزاندن جوانه شاخی به کمک هویه»، جراحی معمولاً جوانه شاخی در همان هفته‌های اول بعد از تولد ازبین می‌برند. و با استفاده از روش‌های مدیریت درد سعی می‌شود تا آسایش و راحتی دام هرچه بیشتر پس از شاخ‌بری فراهم شود.
گاو؛ شاخ‌بری و شاخ‌سوزی
حیوانات از شاخ استفاده‌های بسیاری می‌کنند. معمولاً از شاخ برای دفاع از خود در برابر شکارچیان، مبارزه با اعضای گونه برای قلمرو، سلطه یا جفت‌گیری استفاده می‌شود. این عضو حتی می‌تواند در خنک کردن و تعدیل دمای بدن حیوان کمک کند.
پستانداران خانواده‌ی Antilocapridae مانند گوزن و Bovidae مانند گاو و بز دارای
شاخ هستند. امروزه در گاوداری‌های صنعتی به دلایلی همچون جلوگیری از آسیب رساندن گاوها به یکدیگر و کارگران، با روش‌های مختلف از رشد شاخ در دام جلوگیری می‌کنند.
اقتصاد دامداری تحت تاثیر افزایش آسایش دام
همه ما با روش‌های شاخ‌بری و شاخ‌سوزی آشنا هستیم. دردناک بودن این عمل و آسیب‌هایی که می‌تواند به آسایش و رفاه دام بزند، باعث شده است، مطالعات زیادی بر روی چگونگی کاهش درد و افزایش کارآیی روش‌های شاخ‌سوزی انجام گیرد. همچنین وقت‌گیر بودن و هزینه‌بر بودن این کار سبب شده است تا دامداران در اروپا و آمریکای شمالی به فکر افزایش تعداد گاوهای بدون شاخ در گله با استفاده از اسپرم گاوهایی با ژنتیک بدون شاخ بیفتند.
دانشمندان در سال 2016 به مطالعه تفاوت‌های اقتصادی پرورش در این پژوهش هزینه‌های عمل شاخ‌بری و شاخ‌سوزی )هزینه‌های کارگری و درمان‌های دامپزشکی (با هزینه اجرای پروتکل افزایش گاوهای بدون شاخ در گله با انتخاب ژنتیکی مقایسه شد. در این مطالعه هزینه‌های شاخ‌بری بین 6 تا 25 دلار به ازای هر راس متغیر بود در حالی که هزینه اجرای پروتکل زاد و ولد گاوهای بدون شاخ در گله بین 0 تا 26 دلار تخمین زده شد.
ایان تفاوت بسته به نوع اسپرمی که در اجرای پروتکل خریداری می‌شود و یا میزان اهمیتی که گله به آسایش دام در هنگام انجام عمل شاخ‌سوزی می‌دهد، متغیر است. همچنین برای به وجود آمدن گوساله‌هایی با ژنتیک بدون شاخ، دامدار باید 5.59 تا 11.90 دلار به ازای هر راس هزینه بیشتری کند. جدا از هزینه‌هایی که در خود دامداری برای این اقدامات می‌شود، درصورتی که دیدگاه عموم مردم نسبت به شاخ‌بری و شاخ‌سوزی و افزایش حساسیت‌ها برای بهبود آسایش و رفاه دام، بازار فروش را تحت تاثیر قرار دهد، هزینه‌های شاخ‌بری برای صنعت می‌تواند بسیار بالاتر شود.
دو روش برای به وجود آمدن گوساله‌های بدون شاخ در گله، با توجه به غالب بودن ژن گاو بدون شاخ.
تصویر سمت راست: استفاده از ژن هموزیگوت (100% گوساله‌ها بدون شاخ هستند)، تصویر سمت چپ: استفاده از ژن هتروزیگوت (با احتمال 50% گوساله‌ها بدون شاخ هستند). حالت سوم: هر دو ژنتیک هتروزیگوت هستند که در این صورت گوساله‌ها با احتمال 75% بدون شاخ می‌شوند.
منبع: مجله هدهد
تهیه و تنظیم: مرضیه فائزی، جیران راهوریان، شب‌ناز مختار نظیف DVM