به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ فصل بهار به‌دلیل آبوهوای معتدل، دسترسی بهتر به علوفه سبز و طولانی‌تر شدن روزها، یکی از بهترین زمان‌ها برای زایش دام‌ها به‌شمار می‌رود. با این حال، مدیریت صحیح زایش در بهار نیازمند آمادگی کامل، تغذیه مناسب، مراقبت‌های بهداشتی و نظارت دقیق بر شرایط دام است تا از تلفات نوزادان و کاهش بهره‌وری جلوگیری شود.
۱. مزایای زایش در فصل بهار
زایش دام‌ها در بهار مزایای متعددی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- در دسترس بودن علوفه تازه: دام‌های ماده پس از زایمان به تغذیه باکیفیت نیاز دارند که در بهار به‌راحتی فراهم است.
- آبوهوای معتدل: دمای ملایم بهار از بروز استرس حرارتی و سرمای شدید برای نوزادان تازه متولدشده جلوگیری می‌کند.
- کاهش خطر بیماری‌های ویروسی زمستانی: احتمال ابتلای نوزادان به بیماری‌هایی مثل ذات‌الریه در هوای بهاری کمتر است.
۲. آماده‌سازی دام برای زایش
آماده‌سازی دام‌های آبستن برای زایمان از چند هفته قبل از موعد باید آغاز شود. اقدامات کلیدی شامل:
الف) تغذیه مناسب
- افزایش انرژی قابل متابولیسم در جیره غذایی.
- تأمین مواد معدنی ضروری مثل کلسیم، فسفر و سلنیوم.
- استفاده از مکمل‌های مولتی‌ویتامین برای دام‌های پرزایش.
ب) پایش وضعیت جسمی
- بررسی امتیاز بدنی (BCS): دام نباید خیلی چاق یا لاغر باشد.
- معاینه دام‌های دارای سابقه سخت‌زایی یا دوقلوزایی.
ج) واکسیناسیون و انگل‌زدایی
- انجام واکسیناسیون‌های پایانی آبستنی (مانند کلستریدیوز و تب مواج).
- استفاده از ضدانگل‌های ایمن در اواخر آبستنی.
۳. آماده‌سازی مکان زایش
زایشگاه باید پاک، خشک، تهویه‌دار و ضدعفونی‌شده باشد. نکات کلیدی:
- تعویض بستر پیش از ورود دام آبستن.
- جداسازی دام‌های نزدیک به زایمان از سایرین.
تجهیز زایشگاه به لوازم ضروری مانند حوله تمیز، ید برای ناف، دستکش یک‌بار مصرف، طناب زایمان.
۴. مراقبت حین زایمان
در زمان زایش باید نظارت مداوم صورت گیرد، ولی دخالت فقط در صورت نیاز انجام شود:
- زمان طبیعی زایمان در دام سبک حدود ۳۰–۶۰ دقیقه و در گاوها تا ۲ ساعت است.
- در صورت خروج غیرطبیعی گوساله یا بره (پیشانی یا دم اول)، نیاز به کمک دامپزشک است.
- پس از زایمان، ناف نوزاد باید با محلول ید ۷٪ ضدعفونی شود.
۵. مراقبت پس از زایش
الف) تغذیه نوزاد
- تغذیه آغوز در ۲ ساعت اول پس از تولد حیاتی است و سیستم ایمنی را تقویت می‌کند.
- در صورت ضعف نوزاد، استفاده از بطری یا لوله‌گذاری توصیه می‌شود.
ب) مراقبت از مادر
- بررسی دفع جفت در ۱۲ ساعت اول.
- کنترل نشانه‌های تب، بی‌اشتهائی یا التهاب پستان.
- تامین آب گرم، خوراک پلت و علوفه تازه برای بازیابی سریع.
۶. ثبت و پایش اطلاعات
ثبت دقیق اطلاعات زایش (تاریخ، نوع تولد، جنس نوزاد، وزن، سلامت مادر و نوزاد) به مدیریت گله و برنامه‌ریزی تولید مثلی کمک زیادی می‌کند.
۷. پیشگیری از تلفات نوزادان
عوامل موثر در کاهش مرگ‌و‌میر بره‌ها و گوساله‌ها عبارتند از:
- دسترسی به جای گرم و خشک.
- کنترل بیماری‌هایی مانند اسهال نوزادان (ای کولای، روتاویروس).
- واکسیناسیون مادر برای انتقال ایمنی به نوزاد از طریق آغوز.
نتیجه‌گیری
مدیریت زایش دام در فصل بهار فرصتی عالی برای افزایش راندمان تولید، کاهش تلفات نوزادان و بهبود سلامت دام‌ها است. با رعایت اصول بهداشتی، تغذیه‌ای و مدیریتی می‌توان بهره‌وری گله را به‌طور قابل توجهی افزایش داد.