به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ در تأمین نیازهای پرندگان، برای بهترین عملکرد، سطوح مختلفی از پروتئین در سنین مختلف زندگی پرندگان توصیه شده است که در اصل این میزان پروتئین برای تأمین اسیدهای آمینه و پپتیدهایی است که ساختار اصلی پروتئین را شکل می‌دهند و هریک از این اسیدهای آمینه در بدن نقش‌های بسیار مهم و حیاطی را ایفا می‌کنند که ازجمله این فعالیت‌ها می‌توان به نقش آنها در ساختمان رباط ها، اندام، عضلات، پوست، پر، استخوان و بسیاری از متابولیست‌ها و... نام برد.
درصورت کمبود پروتئین در جیره غذایی پرندگان، آنها با ضعف وعدم عملکرد خوب بخصوص در ارتباط با بازده لاشه می‌شوند که در اصل ناشی از کاهش میزان اسیدهای آمینه موردنیاز برای بدن است.
اسیدهای آمینه در تغذیه طیور نه تنها در تولید پروتئین بلکه در عملکردهای متابولیکی مهمی مانند بهبود عملکرد سیستم ایمنی و عملکرد دستگاه گوارش طیور نقش به‌سزایی دارند.
متخصصان پرورش پرندگان اهلی، معتقدند که احتیاجات اسیدهای آمینه مهمترین عامل تغذیه‌ای است که باید موردتوجه قرار گیرد. این اهمیت ناشی از ارزش اقتصادی اسیدهای آمینه و نقش آنها در سوخت و ساز بدن است.
پروتئین جیره از نظر متابولیسمی مهم است چون می‌تواند اسیدهای آمینه ضروری را فراهم کند و ازطریق واسطه‌های سوخت و ساز بدن به گلوکز، اسیدهای چرب و برخی ویتامین‌ها تبدیل گردد.
شاید تمام مرغدارها و تکنسین‌ها و کارشناسان صنعت طیور با پدیده و توصیه کاهش و یا حتی حذف پروتئین (سویا) در هنگام بیماری‌ها از جیره مواجه شده باشند، ولی شاید علت این توصیه را از سوی دامپزشکان و یا حتی اینکه آیا باید سویای جیره را قطع کرد با کاهش داد نمی‌دانیم.
می‌توان گفت این تصمیم درست است که میزان پروتئین جیره را کاهش دهیم اما نباید میزان پروتئین حذف شود بلکه باید میزان آن را در جیره کاهش دهیم زیرا پرنده در زمان درگیری در شرایط بحرانی قرار گرفته و نیاز به سطوح مختلفی از اسیدهای آمینه برای ساخت گلبول‌های سفید، پادتن‌ها و آنتی‌ژن‌های مخصوص آن بیماری را دارد، ولی ازطرفی در کلیه‌ها و کبد نیز فعالیت بالایی دارند و حتی گاهی کلیه‌ها نیز کم کار می‌شوند که در اثر بالا بودن میزان پروتئین و میزان اسید اوریک اسید حاصل از سوخت وساز پروتئین است درنهایت پرنده به نقرس مبتلا شده و بیماری را تشدید می‌کند.
۲۲ نوع اسید آمینه در پروتئین‌های بدن یافت می‌شود که تمامی آنها برای بدن ضروری هستند. این اسیدهای آمینه را به ۳ دسته تقسیم‌بندی می‌کنند:
ا- اسیدهای آمینه ضروری
۲- اسیدهای آمینه نیمه ضروری
۳- اسیدهای آمینه غیرضروری
اسیدهای آمینه‌ای که امکان سنتزشان در بدن وجود دارد جزء اسیدهای آمینه غیرضروری تقسیم‌بندی شده و اسیدهای آمینه‌ای که سنتزشان در بدن امکان ندارند جزء اسیدهای آمینه ضروری تقسیم‌بندی می‌شوند و اسیدهای آمینه‌ای را که با سرعت کمی از سایر اسیدهای آمینه‌ها سنتز می‌شوند جزء نیمه ضروری‌ها، حدود ۹ اسید آمینه تولیدشان به‌علت نبود آنزیم‌های موردنظر در بدن امکان ندارد.
در دنیای امروز با فشارهای روزافزون برای تولید بیشتر و سرعت رشد بالاتر در پرندگان، متخصصان تغذیه بر این امر بودند که بتوانند هزینه تمام شده برای تولید هر کیلو گوشت طیور و تولیدات آن را کاهش دهند.
باتوجه به اینکه حدود 65-۷۵٪ هزینه تولید در مرغداری‌ها شامل خوراک است و از سوی دیگر می‌توان پروتئین را به‌عنوان بخش اعظم هزینه خوراک معرفی کرد، بنابراین، بهترین راه برای پایین آوردن قیمت جیره مصرفی، کاهش میزان پروتئین در جیره است که کاهش پروتئین طبق مباحث ذکر شده، طیور را در حفظ سلامت، رشد و تولید دچار اختلال می‌کند.
از سوی دیگر دانشمندان و محققین زیست محیطی نیز به این نتیجه رسیدند که این بخش از خوراک (پروتئین) اگر به‌طور مازاد از بدن طیور دفع شوند، محیط زیست را نیز دچار اختلال و آلودگی می‌کنند و درنهایت ازطریق نیتروژن ورودی به منابع آشامیدنی و خوراکی، سلامت انسان نیز دچار صدمه می‌شود.
پس کم کردن پروتئین جیره در طیور حاوی فوایدی بوده که به ۲ نمونه مهم اشاره شد. حال سؤال اصلی در اینجاست که چگونه بدون اینکه به پرنده آسیبی برسد پروتئین جیره را کاهش دهیم؟
تنها راه‌حل این موضوع اضافه کردن تعدادی از اسیدهای آمینه به‌صورت سنتیک (مصنوعی) بوده تا بتوان با این کار میزان پروتئین جیره را کاهش و اسیدهای آمینه موردنیاز پرنده تأمین شوند.
یعنی جیره‌نویسان و متخصصان تغذیه که تا قبل برای تأمین نیاز پرنده، جیره را بر اساس پروتئین خام بالانس می‌کردند، حال باید این نیازها را بر اساس اسیدهای آمینه کل تأمین کنند.
در مرحله بعدی متخصصان و محققان تغذیه و اصول جیره‌نویسی برای تأمین نیاز پرندگان جیره‌ها را بر اساس اسید آمینه ایده‌آل و قابل هضم ایلئومی(SID) تأمین می‌کنند.
باتوجه به اینکه تعداد زیادی از این اسیدهای آمینه در صنعت خوراک دام و طیور وجود دارند و مورد استفاده قرار می‌گیرند، در ایران تنها اسیدهای آمینه متیونین، لیزین، ترئونین موجود است.
برای تأمین نیازهای اسیدهای آمینه جوجه‌ها در روزهای اول زندگی به‌علت بالا بودن نیاز به اسید آمینه والین که خود وظایف زیادی را در بدن پرنده تأمین می‌کند (ازجمله بحث مربوط به تیتر ایمنی جوجه‌ها) که در مباحث بعدی به آن اشاره خواهد شد، مجبور به استفاده از منابع دیگر پروتئینی هستیم مانند کنجاله سویا و حتی گلوتن‌های گندم و ذرت.
از آنجایی که سویا منبع غنی از پتاسیم است و به‌دلیل دارا بودن محدودیت مصرف سویا در جوجه‌های یک روزه و ضعیف بودن و کامل نبودن سیستم گوارشی جوجه‌ها، گله دچار اسهال شده و درنتیجه مشکلات پا، افزایش آمونیاک و تجمع آن در سالن و همچنین دفع دان و عدم رشد کافی را شاهد خواهیم بود که خود یکی از مشکلات تأمین اسید آمینه در روزهای ابتدایی است که استفاده از اسید آمینه والین به‌صورت سنتتیک می‌تواند این مشکل را برطرف کند اما متأسفانه به‌علت اینکه میزان قیمت جیره را بالا می‌برد (به‌علت قیمت تمام شده در ایران) مقرون به صرفه نیست.
تفاوت در نیاز جوجه‌های گوشتی در جدول‌های 1 و ۲ قابل مشاهده است.
پروتئین ایده آل
پروتئین ایده‌آل به ترکیبی از اسیدهای آمینه ضروری گفته می‌شود که نیاز نگهداری و رشد را تأمین کرده و حداقل کمبود با زیاد بود آنها را داشته باشد و در آن اسید آمینه لیزین به‌عنوان اسید آمینه استاندارد انتخاب شده و سایر اسیدهای آمینه به‌صورت درصدی از لیزین تعیین می‌شوند.
از دلایل انتخاب این اسید آمینه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1- وجود اطلاعات زیاد در ارتباط با لیزین،
۲- شرکت کردن لیزین فقط در ساخت پروتئین و در ساختارهای متابولیکی نقشی ندارد،
٣- لیزین دومین اسید آمینه محدودکننده جیره‌های ذرت سویا است.
پروتئین ایده‌آل باعث شده است تا جیره‌های دقیق‌تر همراه با کاهش هزینه جیره و دفع کمتر نیتروژن در تغذیه طیور را شاهد باشیم.
قابلیت هضم ایلئومی (SID)
مواد خوراکی که در بدن موجودات زنده مورد استفاده قرار می‌گیرند، طی فرایند هضم و جذب، مواد مغذی موجود در آنها ازطریق دیواره روده و خون جذب بدن شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
البته تمام مواد مغذی موجود در مواد خوراکی جذب بدن نمی‌شوند و به آن بخش از مواد مغذی که جذب بدن می‌شوند بخش قابل هضم گفته می‌شود و معمولا ایستگاه پایانی جذب در روده پرندگان قسمت انتهایی روده باریک (ایلئوم) است و تقریبا جذب را باید در این منطقه تمام شده تلقی کرد.
به همین دلیل میزان هضم و جذب شده از یک ماده خوراکی را بخش قابل هضم ایلئومی(SID) می‌گویند.
بر این اساس تمامی اسیدهای آمینه سنتتیک دارای یک خلوص بوده و میزان قابلیت هضم متفاوتی دارند که به آن اسید آمینه قابل هضم ایلئومی‌می‌گویند، که تمامی جیره‌ها برای کاهش هزینه و کم کردن بار متابولیکی بر کبد پرنده و دقیق بودن بالانس جیره بر این اساس نوشته می‌شوند.
در چنین جیره‌هایی، بالانس اسیدهای آمینه بسیار حائز اهمیت است.
اسید آمینه محدودکننده
اسید آمینه‌ای که مقدار آن در خوراک نسبت به احتیاجات پرنده در کمترین مقدار باشد به‌عنوان اولین اسید آمینه محدودکننده بیان می‌گردد.
اسیدهای آمینه بعدی که غلظت آن در خوراک نسبت به احتیاجات پرنده از سایر اسیدهای آمینه کمتر باشد به‌عنوان دومین اسید آمینه محدودکننده شناخته می‌شود و برای سایر اسیدهای آمینه به‌صورت فوق بیان می‌شود.
تمام اسیدهای آمینه‌ای که نسبت به سایر اسید آمینه محدودکننده اول بالاتر هستند تنها به‌عنوان منبع انرژی بیان شده و دارای اهمیت است و حتی ممکن است اثر منفی بر تولید داشته باشند.
سید مسعود تاجیک و مهندس زانیار محمدی