به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پنومونی آنزئوتیک گوساله‌ها، بیماری اولیه دستگاه تنفس گوساله‌ها بویژه آنهایی است در اصطبل نگهداری می‌شوند. از نظر بالینی، به وسیله درجات مختلف پنومونی ویروسی همراه و یا بدون برونکوپنومونی باکتریایی ثانویه تظاهر می‌نماید. بیماری بطور اتفاقی در گوساله‌های مراتع نیز بروز می‌کند. این ابتلا از نظر اقتصادی دارای اهمیت بسیار می‌باشد. معمولاً گوساله‌های دوهفته تا پنج ماه سن مبتلا می‌شوند. تعییرات درجه حرارت و رطوبت زیاد در شیوع بیماری مؤثر است.
نیازهای پرورش دام خود را بیابید.
اتیولوژی (سبب‌ها و عوامل مساعدکننده)
پنومونی آنزئوتیک گوساله، یک کمپلکس است که به وسیله یک یا چندین ویروس تنفسی، که معمولاً در اثر تهاجم باکتریایی عوارض ثانویه به دنبال خود دارد، به وجود می‌آید. این بیماری بیشتر در گوساله‌های 2 تا 5 ماهه بروز می‌کند ولی در هفته اول زندگی و در 8 تا 12 ماهگی نیز ممکن ست رخ دهد. حساسیت گوساله‌ها در اثر کاهش ایمنی حاصل از کلستروم (تقریباً در 2 ماهگی) بیشتر می‌شود و از 3 تا 5 ماهگی ایمنی اکتسابی برقرار می‌گردد.
عوامل محیطی مساعدکننده، مخصوصاً جایگاه، تهویه و وجود گوساله‌های با منشأ وسنین متفاوت در یک جایگاه در بروز و پیشرفت بیماری مؤثرند. اثر مستقیم تجمع حیوانات در یک جایگاه، به وسیله تبادلات عوامل بیماری‌زا بین گوساله‌های خودنمایی می‌کند. همچنین، به طور غیرمستقیم، ضعف بدن گوساله‌ها زمینه را برای تزاید عوامل بیماری‌زا که در بدن وجود داشته‌اند و یا به وسیله حیوانات دیگر انتقال یافته‌اند مساعد می‌کند.
ممکن است ویروس‌ها مختلف مانند پاراآنفلو انزا تیپ3 (pi3، ویروس اسهال گاو) BVD، ویروس تورم بینی و نای عفونی گاو (IBR، و یروس تنفسی سینسیتیال) RSV، آدنو ویروس، رئوویروس، رینوویروس و مایکوپلاسما به عنوان اولیه عمل کنند.
عفونت ثانویه به وسیله باکتری‌ها بسرعت اتفاق می‌افتد: باکتری پاستورلا مولتوسیدا فراوانی بیشتری دارد. همچنین پاستورلا همولیتیکا، اکتینومیس پیوژنر و مایکوپلاسما‌ها نیز دخالت می‌کنند، نقش کلامیدیا روشن نیست.
کاهش وسایل دفاعی بدن گوساله هنگام قرار گرفتن در جایگاه از عوامل مستعدکننده است: قراردادن گوساله‌ای که هنوز ضعیف است در جایگاه موجب تشدید ضعف حیوان می‌شود، بنابراین فاکتورهای مقاومت گوساله نسبت به عوامل عفونی به هنگام قرار گرفتن در جایگاه اختصاصی (گوساله‌دانی) تضعیف می‌گردد. حالت سلامت و رشد گوساله قبل از انتقال آن به گوساله‌دانی به طور چشمگیری روی مقاومت دام نسبت به بیماری‌های عفونی تأثیر دارد. گوساله‌هایی که کمتر از 850گرم در روز رشد دارند نسبت به ابتلای باکتریایی حساسیت زیادی نشان می‌دهند. به طورکلی، گوساله‌ها به هنگام قرار گرفتن در گوساله‌دانی محتمل سه استرس پی در پی می‌گردند:
1- جدائی از محیط اولیه بعلاوه از شیر گرفتن در مورد گوساله‌هایی که می‌خواهند گوشت آنها قرمزتر باشد (گوشت گوساله‌هایی که از علوفه تغذیه می‌کنند، قرمزتر از گوشت گوساله‌هایی است که از رژیم شیری تغذیه می‌نمایند)
2- استرس حمل و نقل: استرس حمل و نقل در مسافت‌های طولانی (بیش از 300 کیلومتر) موجب اختلالاتی از قبیل کم آبی بدن (دهیدراتاسیون) افزایش گلوکوکور تیکوئید‌ها (موجب مصرف گلیکوژن می‌شوند) وتغییراتی در فرمول خونی می‌گردد. ویراژهای خیلی سریع وترمزهای ناگهانی موجب انقباضات عضلانی دایمی می‌گردند. کوران هوا، فضای زیاد و یا برعکس فضای خیلی کم در وسیله نقلیه از منابع استرسی باشند.
علایم بالینی پنومونی آنزئوتیک گوساله‌ها (نشانه‌های درمانگاهی)
بدون توجه به عامل ویروسی، یافته‌های بالینی در تمام انواع پنومونی‌های ویروسی گوساله‌ها یکسان است. می‌توان دو مرحله را برای این بیماری مشخص نمود:
الف) مرحله ویروسی که گاهی به نام «گریپ گاو» شناخته می‌شود
مرحله عوارض باکتریایی.
ب) مرحله تزاید و ترشح ویروس‌ها (فاز گریپی)
تمام گاوهای حاملین سالم ویروس‌ها و باکتری‌های می‌باشند که بالقوه یعنی در فرصت‌های مناسب با درجات خیلی متفاوت بیماری‌زا هستند. هنگامی‌که ایمنی اختصاصی نسبت به این عوامل بیماری‌زا کاهش پیدا می‌کند و یا جراحاتی در راه‌های تنفسی وجود دارند، ویروس‌ها در سلول‌های تنفسی تزاید می‌یابند. سپس این ویروس‌ها به وسیله سلول‌ها ترشح گردیده و به خارج از دستگاه تنفس ریخته می‌شود و در نتیجه می‌توانند سایر دام‌ها را نیز آلوده کنند. تمام فاکتورهای محیطی منفی برای بدن، تزاید اولیه ویروس‌ها را مساعد می‌کند مرحله ویروسی به وسیله افزایش ملایم درجه حرارت (5/40-40) درجه سانتی‌گراد و سپس کاهش و از دست دادن اشتها رخ می‌دهد. در شروع فازویروسی جراحاتت برونشه‌ها وریه‌ها وجود ندارد یا خیلی کم است. سرفه خشن و خشک و تک تک وجود دارد و به آسانی به وسیله ملامسه و تحریک نای ایجاد می‌شود. درد یک مرحله پیشرفته‌تر، یعنی دو یا سه روز بعد از فاز تزاید ویروسی، هنگامی‌که حرارت بدن به 5/39 درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد، بیماری به راه‌های اولی تنفسی (سوراخ بینی و حلق) گسترش می‌یابد، حیوانات مبتلا دارای ترشعات آبکی (سرو) از چشم، تورم خفیف ملتحمه چشم (کونژونکتیویت) و ترشحات ریزش بینی (ژتایژ) آبکی یا سرو (مایع روشن) می‌باشند. در عوض 24 تا 48 ساعت، چندین گوساله مبتلا می‌گردند.
یافته‌های آزماشگاهی
تهیه سواب از بینی، حلق، نای، و نمونه‌ای از شستشوی ریه برای جداکردن ویروس‌ها، مایکوپکلاسما و باکتری‌ها لازم می‌باشند و جداکردن BRSV از عفونت‌های طبیعی مشکل است. می‌توان از روش آنتی‌بادی فلورسانت برای مشخص کردن همان در سلول‌های اپی‌تلیال بینی و حلق استفاده نمود.
تشخیص پنومونی آنزئوتیک
تشخیص پنومونی مشکل نیست، ولی تعیین سبب و اتیولوژی آن دشوار می‌باشد. در یک جایگاه چندین گوساله مبتلا هستند، سرفه و ریزش بینی از نشانه‌های بارز پنومنونی می‌باشد. شدت سندرم بطور خیلی وسیع از سطح درمانگاهی تا حاد متغیر است. بیماری باید از پنومی استنشاقی و پنومنونی کرمی تفکیک کردد.
بیشتر بدانیم:
هیپوترمی در گوساله‌ها
استفاده از فراورده‌های میکروبی در تغذیه گوساله‌های شیرخوار
ده توصیه کارآمد برای موفقیت در پرورش گوساله
نکات مهم در پرورش گوساله
درمان پنومونی آنزئوتیک گوساله‌ها
1- درمان جمعی
در اولین هفته قرار دادن گوساله‌ها در جایگاه، باید هروز آنها را تحت مراقبت قرار داد. در صورت غذا نخوردن، باید فوراً درجه حرارت گرفته شود. چنانچه درجه حرارت دام بیش از 40 درجه سانتی‌گرداد باشد از 5 تا 10 گوساله دیگر جایگاه نیز اخذ درجه و عمل آید. چنانچه 15 % آنها دارای درجه حرارت بالا باشند درمان جمعی لازم است.
بعداز درمان جمعی، در مورد بعضی گوساله‌ها باید درمان انفرادی نیز انجام پذیرد. درمان جمعی و درمان انفرادی باید بایک نوع آنتی‌بیوتیک بعمل آید. در صورت عدم موفقیت، می‌توان آنتی‌بیوتیک را تغییر داد، بعنوان مثال، اجتماعی تری‌متوپریم + سولفامید را جانشین مثلاً اکسی‌تتراسیکلین + کلرامفنیکل که برای درمان جمعی بکار رفته است نمود.
2- درمان انفرادی
درمان پنومونی آنزئوتیک گوساله‌ها بر اساس توقف تزائد باکتری‌ها می‌باشد برای این منظور از مواد ضدباکتری‌ها نیز آنتی‌بیوتیک و یا سایر داروها استفاده می‌شود.
در وهله اول، جداکردن حیوانات بیمار و مراقبت دقیق برای یافتن بیماران در مرحله اولیه بیماری و تجویز آنتی‌بیوتیک اختصاصی یا فراورده‌های بیولوژیک ضروری است. انتخاب آنتی‌بیوتیک‌ها به تشخیص زود بیماری، تجربه دام پزشک با آنتی‌بیوتیک‌های مختلف و نتایج تست‌های حساسیت داروی بستگی دارد. برای پنومونی‌های ویروسی آن، درمان اختصاصی وجود ندارد.
بخاطر اینکه پنومونی‌های ویروسی و مایکوپلاسمائی معمولاً به وسیله عفونت‌های باکتریایی بطور ثانویه پیچیده می‌شود باید پنومونی‌های ویروسی و یا مایکوپلاسمای حاد را تا حصول بهبودی با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان نمود. هنگامی‌که همه‌گیری پنومونی رخ می‌دهد موارد جدید به میزان 5 تا 10 درصد در روز یا یک گروه اتفاق می‌افتد تمام دام‌های که در تماس با دام‌های درگیر می‌باشد باید تزریق یک آنتی‌بیوتیک طولانی اثر یک قرار گیرند. این تزریق باعث می‌شود موارد تحت درمان‌زایی نیز قبل از این که دریک شکل درمانگاهی درآیند معالجه شوند و در نتجه همه‌گیری متوقف می‌شود.
آنتی‌بیوتیک‌ها: درمان پنومونی باید زود قبل از کبدی شدن، آبسه‌ای شدن و چرکی شدن ریه انجام پذیرد. درمان دیر موفقیت کمی در پی دارد. برای درمان بیماری‌های تنفسی، خواه از پنی‌سلین‌های گروه A وسیع‌الطیف (آمپی‌سلین، آموکسی سیلین) وخواه از اجتماع اکسی‌تکراسیکلن + کلرامفنیکل استفاده می‌شود.
استعمال همزمان پنی‌سیلین اجتماع اکسی‌تتراسیکلین + کلرامفنیکل ممنوع است، زیرا آنتاگونیست می‌باشند.
اجتماع پنی‌سیلین + استرپتومایسین اغلب مناسب بوده و قیمت آن ارزان است (پنی سیلین 22000 واحد به ازای کلیوگرم وزن بدن داخل عضلانی یا زیر پوستی دوبار در روز). برای مایکوپلاسما تتراسکلین (20 میلی‌گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن داخل عضلانی، داخل وریدی و یا زیر پوستی یک یا دو بار در روز) یا تایلوزین (44- 11 میلی گرم به ازای کیلوگرم وزن داخل عضلانی یک یا دوبار در روز) آنتی‌بیوتیک‌های انتخابی می‌باشند.
اجتماع سولفادیمیدن (سولفامتازین)، ابتدا 200 میلی‌گرم و سپس 150 میلی‌گرم به ازای کیلوگرم وزن از راه وریدی یا خوراکی با 24 ساعت فاصله دارای نتایج خوبی می‌باشد.
تری‌متوپریم + سولفامید نیز موثر است.
در بعضی موارد، درمان روزانه باید به مدت 3 تا 5 روزا ادامه یابد. درمدت درمان انفرادی جیره غذایی دارای تتراسیکلین به میزان 10 تا 30 میلی‌گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن در روز به مدت 3 هفته می‌توان وضع عمومی دام را در دوره نقاهت بهبود بخشید.
* عوامل عدم موفقیت در درمان پنومونی گوساله
در مان خیلی دیر، زیرا جراحات شدید گسترده غیرقابل برگشت می‌باشند
درمان به مدت کوتاه یا با دز ناکافی
درمان با آنتی‌بیوتیک نامناسب
تجویز اجتماع آنتی‌بیوتیک‌های آنتاگونیست
پیشبینی بیماری: درموردی که بیماری زود تشخیص داده شود و با جدیت درمان گردد و فاکتورهای مستعدکننده محیطی خذف شوند، پیشبینی بیماری خوب می‌باشد.
پیشگیری از بیماری پنومونی در دام
اقدامات عمومی مبارزه با برونکوپنومونی‌های عفونی آنزنوتیک شامل جلوگیری از ضعف بدن برای ممانعت از فاز ویروسی اولیه است و چنانچه بیماری ظاهر گردید، باید از فاز عوارض ثانویه باکتریایی جلوگیری نمود.
* نکات دامپروری و بهداشتی که باید رعایت گردند
جهت مقاومت گوساله هنگام قرار گرفتن در گوساله‌دانی، اقدامات دامپروری و بهداشتی کم وبیش آسانی قابل انجام است. انتخاب گوساله مناسب حمل ونقل شرایط محیطی و خورانیدن کلستروم با کیفیت خوب و بموقع، مقاومت گوساله را نسبت به عوامل عفونی بالا می‌برند.
شرایط حمل و نقل دام: حمل و نقل گوساله‌ها حتی‌المقدور باید راحت باشد. باید از کوران هوا در خلال حمل ونقل جلوگیری شود. همچنین گوساله‌ها در داخل کامیون باید راحت باشند تا از فعالیت عضلانی جلوگیری شود. جایگاه گوساله‌ها باید ضدعفونی گردد. ساختمان پذیرش گوساله جوان باید دارای منابع آب آشامیدنی تمیز و دایمی باشند.
کیفیت محیط زندگی دام: بخار آب و تخمیر مدفوع، مخاطات را به نفع عوامل بیماری‌زا حساس می‌نمایند، بعلاوه رطوبت هوا بقای باکتری‌ها را مساعد می‌کند.
بهبودی محیط بر اساس رعایت حجم هوای لازم به ازای حیوان و تهویه خوب برای کاستن از رطوبت و آمونیاک محیط استوار است. باید از تغییرات ناگهانی درجه حرارت محیط و کوران هوا اجتناب کرد. بهترین درجه حرارت برای گوساله‌های جوان از 13 تا 21 درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی 70 % می‌باشد. چون بیماری کمپلکس است، بنابر این واکسن‌ها نمی‌توانند آن را کنترل کنند. کنترل فاکتورهای محیطی مهم می‌باشد و فاکتورهای مستعدکننده را باید ازبین برد. عدم استفاده از ساختمان و استفاده از بوکس انفرادی، بیشتر مؤثر و اقتصادی است. گروه‌های مختلف سنی باید جدا از هم نگهداری شوند. واکسیناسیون گوساله با واکسن‌های پلی والان نیز ممکن است انجام شود.
منبع: khsrag.persianblog.ir