به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ از آنجا که یکی از دلایل مرگ ومیر و کندی رشد گوساله‌ها اسهال است، برخی از عواملی که باعث بروز اسهال شده و پرهیز از آنها ضروری به‌نظر می‌رسد، ذکر می‌شوند:
1- تراکم بیش از حد جایگاه
۲- تهویه نامناسب و وجود هوای سنگین و آلوده
٣- بستر خیس و مرطوب و نامناسب
۴- تغذیه نامناسب و بیش از حد
۵- مقاومت کم بدنی حاصل از کمبود ویتامین‌های D ،A و E
۶- عدم تغذیه به موقع و کافی با آغوز
۷- آبخوری‌ها و آخورهای کثیف و آلوده
در هنگام قطع شیر گوساله توجه به میزان ماده خشک مصرفی در میزان رشد تاثیر بسزایی دارد. شایسته است گوساله‌ها در زمانی قطع شیر شوند که روزانه حدود ۵۰۰ تا ۸۰۰ گرم استارتر مصرف می‌کنند.
افزودن کوکسیدیواستات‌ها یا یونوفرها در کاهش کوکسیدیوز و بهبود رشد موثر هستند. استفاده از یونوفرها در استارتر باعث بهبود افزایش وزن گوساله و ضریب تبدیل خوراک می‌گردند. افزودن برخی دیگر از افزودنی‌ها مانند فرآورده‌های تخمیری حاصل از فعالیت مخمرها نیز در بهبود نرخ رشد موثر هستند.
قطع شیر ناگهانی توسط اکثر پژوهشگران توصیه شده و این نوع از شیرگیری باعث می‌شود تا گوساله‌ها برای مصرف ماده خشک بیشتری تحریک شوند. بهتر است تا پیش از قطع شیر و یا حداقل تا ۱۰ هفتگی به گوساله‌ها علوفه داده نشود.
ضمناً به‌کار بردن سیلاژها در جیره غذایی گوساله‌ها به‌دلیل رطوبت بالا و تاثیر منفی آنها بر مصرف خوراک و رشد تا پیش از ۳ ماهگی توصیه نمی‌شود.
لازم به یادآوری است که باید از روز دوم پس از تولد، آب تمیز و تازه به‌صورت آزاد در اختیار گوساله‌ها باشد. گوساله‌هایی که آب تازه و تمیز بدون محدودیت دریافت نمایند، استارتر بیشتری مصرف کرده، رشد بیشتری داشته و سالم‌تر هستند.
به‌طورکلی دانشمندان بر این عقیده‌اند که ایمونوگلوبین‌های موجود در آغوز موجب حفظ سلامت گوساله تازه متولد شده می‌گردند. همچنین نشان داده شده است، کمتر به اسهال مبتلا شده، رشد و ضریب تبدیل خوراک بهتری داشته و درصد مرگ و میر آنها پایین‌تر است.
خوراندن آغوز در یک ساعت اول تولد و تکرار این عمل در طی ۱۲ ساعت اول تولد گوساله حائز اهمیت فراوانی است. در خوراندن آغوز زمان، تاثیر حیاتی دارد زیرا غلظت ایمونوگلوبین‌های آغوز در طی ۶ ساعت اول پس از زایش حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد کاهش می‌یابد.
همچنین از سوی دیگر گوساله‌ها پس از ۱۲ ساعت اول زندگی نیمی از توان خود را در جذب ایمونوگلوبین‌ها ازدست میدهند. دقت به سلامت و شادابی گوساله‌ها بسیار مهم است و در این میان اسهال یکی از دلایل عمده کاهش رشد و تلفات گوساله‌هاست.
اسهال بر دو نوع تغذیه‌ای و پاتوژنیک هستند. تغییر نوع شیر خشک مصرفی، تغییر ناگهانی جیره غذایی گوساله‌ها از شیر طبیعی به شیر خشک، حمل و نقل، تغییرات آب و هوایی، شاخ‌سوزی و واکسیناسیون از عوامل به‌وجود آورنده اسهال‌های تغذیه‌ای هستند که ناشی از تنش و استرس بوده و موقت می‌باشند.
از آنجا که در این نوع اسهال‌ها آب زیادی از بدن گوساله خارج می‌شود، دقت و کنترل مداوم و درمان به‌موقع ضروری به‌نظر می‌رسد. عامل اسهال پاتوژنیک، باکتری‌ها یا ویروس‌ها هستند و برحسب نوع گاوداری متفاوتند.
این نوع اسهال‌ها اصولاً در سه هفته اول تولد گوساله دیده می‌شوند. تماس گوساله‌های آلوده با یکدیگر، آلودگی دست کارگران در هنگام شیر دادن و آلودگی‌های محیطی باعث بروز این نوع اسهال‌ها می‌گردند.
در طی اولین روز اسهال، گوساله‌ها حدود ۵ تا ۱۰ درصد آب بدن خود را ازدست میدهند و اگر گوساله بیش از ۱۴ درصد آب بدن خود را ازدست بدهد، تلف خواهد شد. یکی از بهترین راه‌های ارزیابی دهیدراسیون و بیماری گوساله‌ها نظارت و مشاهده دقیق آنها در هنگام شیر خوردن و بررسی عطش آنهاست.
گوساله‌ها همواره و به‌ویژه در زمان بیماری به انرژی کافی برای حفظ وزن بدن و سیستم ایمنی خود نیاز دارند.
از آنجا که در هنگام ابتلا به اسهال و درمان با محلول‌های دهیدراسیون خوراکی (ORS) انرژی کافی و مورد نیاز دام تامین نمی‌گردد، باید شیر یا جایگزین شیر برای تامین انرژی و پروتئین لازم و حفظ وزن بدن گوساله استفاده کرد.
همچنین در شرایطی که اسهال در گله شایع باشد، علاوه بر رعایت کامل تمام نکات بهداشتی در هنگام نگهداری و پرورش گوساله‌ها، بهتر است از مدفوع‌ها نمونه‌گیری کرده و نمونه‌ها را به آزمایشگاه‌های تشخیص دامپزشکی برای تعیین نوع عامل عفونت ارسال کرد تا شاید با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در قالب یک برنامه پیشگیرانه بتوان از بروز اسهال‌ها و صرف وقت و هزینه جلوگیری نمود.
رعایت اصول بهداشتی و تغذیه‌ای در پرورش گوساله‌ها در کنار جایگاه و بستر مناسب در ممانعت از بروز بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه موثر است. اصولاً ذات‌الریه (پنومونی) یک بیماری ثانویه است که بعداز اسهال‌های شدید بروز می‌کند.
در هنگام از شیر گرفتن و تنش‌های بعد از آن احتمال ابتلا به پنومونی بالا می‌رود. بسیاری از گوساله‌های مبتلا تلف می‌شوند و آنهایی که زنده می‌مانند، در طول زندگی به بیماری‌های تنفسی حساس‌تر خواهند بود.
گزارش شده است، گوساله‌هایی که به ذات‌الریه مبتلا می‌شوند، 2/5 برابر گوساله‌های دیگر تلفات پس از سه ماهگی خواهند داشت و این گوساله‌ها رشد کندتری داشته و ضعیف می‌مانند. همچنین این گوساله‌ها در آینده احتمال حذف بالاتری دارند.
جایگاه نامناسب، بستر خیس و مرطوب، تهویه نامناسب و هوای کثیف، تراکم گازهای آمونیاک و دی‌اکسیدکربن،هوای بیش از حد گرم در ایجاد این بیماری نقش زیادی دارند که باید از آنها اجتناب نموده تا به رشد و سلامت گوساله‌ها ضربه‌ای وارد نیاید.
به‌طور خلاصه باید گفت تلیسه‌ها آینده ژنتیکی گله هستند و لذا توجه به پرورش آنها بسیار مهم می‌باشد. در گله‌هایی که در هنگام شیرخواری به گوساله‌ها علوفه نمی‌دهند و صرفاً با شیر و کنسانتره مرغوب آنها را پرورش میدهند، در آینده تلیسه‌های بلند قدتر و بهتری خواهند داشت.
اندازه‌گیری متوسط افزایش وزن روزانه گوساله‌های شیرخوار یکی از بهترین راه‌های کنترل و نظارت است و به‌عنوان یک شاخص مقایسه، بعد از هفته اول تولد، گوساله‌ها باید روزانه ۵۰۰ گرم افزایش وزن داشته باشند.
یک استارتر مناسب برای گوساله‌ها کنسانتره‌ای است غنی و با حداقل ۱۸٪ پروتئین خام. لازم است غلات موجود در استارتر شکسته و رول شوند و خیلی نرم و آردی نباشند تا مصرف ماده خشک استارتر بیشتر گردد.
افزودن حدود ۵٪ ملاس چغندر قند، خوش‌خوراکی را افزایش داده و گرد وغبار استارتر را کم می‌کند. بهتر است کنسانتره استارتر گوساله‌ها را تا سن ۱۲ هفتگی تغذیه نمود.
به‌طورکلی نحوه تغذیه گوساله‌های ماده باید به‌نحوی باشد که تلیسه‌ها در هنگام تلقیح حدود ۱۲۷ سانتی‌متر قد (ارتفاع در ناحیه جدوگاه) داشته باشند.
با تغذیه و نگهداری مناسب می‌توان سن زایش تلیسه‌های شکم اول را کاهش داد. برای دستیابی به این هدف باید طی یک برنامه منظم، قد و وزن تلیسه‌ها را اندازه‌گیری و بررسی نمود.
کنسانتره استارتر و گروور (کنسانتره رشددهنده) گوساله‌ها و تلیسه‌های جوان باید حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد پروتئین خام داشته باشد که بتواند رشد اسکلتی کافی این دام‌های جوان را تضمین نماید.
در ادامه برای جلوگیری از چاقی بیش از حد برخی از تلیسه‌ها باید دسته‌بندی‌های مناسبی را نیز برای تلیسه‌ها در گاوداری اعمال کرد.
نوشته: مهندس بهناز اشرفی (کارشناس ارشد تغذیه دام)