به گزارش «سرویس اطلاعات دارویی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ بیماری یون یا پاراتوبرکلوزیس یک بیماری عفونی مزمن غیرقابل درمان در نشخوارکنندگان در سراسر جهان است. بیماری از نظر اقتصادی حائز اهمیت می‌باشد و از خصوصیات آن آنتروکولیت گرانولوماتوز، تورم عروق لنفاوی موضعی و لنفادنیت است که منجر به بروز علامت شاخص بیماری یعنی کاهش وزن پیشرونده می‌شود.
سبب شناسی
عامل بیماری مایکوباکتریوم پاراتوبرکلوزیس است. این عامل ارتباط نزدیکی با مایکوباکتریوم اويوم دارد به طوری که در نامگذاری جدید این گونه به عنوان تحت گونه‌ای از اویوم یعنی مایکوباکتریو اوبو تحت گونه‌ای پاراتوبرکلوزیس شناخته شده است. باکتری اسیدفاست، گرم مثبت ضعیف با اندازه درازای ۱/۵-۰/۵ میکرون و عرض 5/0 میکرون، کند رشد است و برای رشد به منبع آهن نیاز دارد.
دیواره سلولی باکتری غنی از لیپید می‌باشد. عامل بیماری در برابر خشکی، اسید و بعضی ضدعفونی‌کننده‌ها مقاوم است و می‌تواند در آب، خاک و مدفوع ماه‌ها زنده بماند. همچنين در ۷۰- درجه سانتیگراد به مدت ۱۵ هفته در مدفوع زنده می‌ماند ولی در یک درجه حرارت متوسط و نیز در حضور فرمالین پنج درصد به آسانی از بین می رود.
اپیدمیولوژی و بیماری‌زایی
بیماری یون انتشار جهانی دارد و شیوع آن در بعضی کشورها در حال افزایش است. بیماری در گاو و تا اندازه‌ای در گوسفند و بز معمول می‌باشد، بیشترین استعداد در ابتلای دام در سنین کمتر از ۳۰ روز است، ولی بیماری با علائم درمانگاهی معمولا تا سنین ۵-۲ سالگی اتفاق نمی‌افتد.
به دلیل گسترش آهسته بیماری وقوع بیماری یون به صورت تکگیر است. منبع اصلی عفونت مدفوع دام آلوده می‌باشد. تماس نزدیک دام مستعد با مدفوع آلوده، یک عامل مهم در شیوع بیماری است.
این باکتری قادر است که بدون تكثير يافتن به مدت طولانی در مرتع بقا یابد و چنین مرتعی تا یک سال عفونی خواهد بود. قلیایی بودن خاک نیز در شدت بروز علایم بالینی مؤثر است. به دنبال بلع جرم و موضعی شدن آن در مخاط روده باریک و عقده‌های لنفاوی ناحیه‌ای و تا اندازه‌ای لوزه‌ها و عقده‌های لنفاوی پس حلقی، باکتری در انتهای روده باریک و ابتدای روده بزرگ تکثیر می‌یابد. تکثیر جرم در مخاط باعث تحریک پاسخ گرانولوماتوزی می‌شود. چند ماه بعد از وقوع عفونت در این موضوع ضایعات به وجود می‌آیند. مایکوباکتریوم پاراتوبرکلوزیس در مقابل تخريب داخل سلولی مقاوم است و می‌تواند هفته‌ها در داخل ماکروفاژ زنده بماند و در برابر عوامل هومورال محافظت شود.
علائم درمانگاهی
اسهال مزمن یا متناوب از بارزترین علائم بیماری می‌شود و اگر چه اشتهای دام خوب است، ولی لاغری مفرط بسیار شاخص می‌باشد و معمولا با خیز تحت فکی همراه می‌شود که با پیشرفت اسهال برطرف میگردد. در مراحل پایانی بیماری یون، خیز تحت فکی ظاهر می‌شود. در این مرحله دفع جرم در مدفوع به تعداد زیاد صورت می گیرد. مدفوع دام آلوده، نرم و همگن و بدون بو می‌باشد. دوره بیماری از هفته‌ها تا ماه‌ها متغیر است ولی همیشه منجر به دهیدراتاسيون، لاغری و ضعف می‌شود.
در گوسفند و بز اساسا لاغری مفرط نشانه بیماری است، اگرچه پشم‌ریزی ممکن است در گوسفند اتفاق بیفتد. در این گونه‌ها، بیماری حادتر از گاو می‌باشد.
علایم کالبدگشایی
تکثیر جرم در مخاط باعث تحریک پاسخ گرانولوماتوزی می‌شود. چند ماه بعد از شروع عفونت ضایعات در این ناحیه ایجاد میگردد و سپس ناحيه سكوم و انتهای کولون درگیر می‌شود. در موارد پیشرفته بیماری، ضایعات در سراسر روده و عقده‌های لنفاوی ناحیه‌ای مشاهده می گردد. (عقده‌های لنفاوی مزانتریک و ایلئوسکال بزرگ و خیزدار می‌شوند. از خصوصیات بارز ضایعات بیماری یون، ضخيم شدن دیواره روده به میزان سه تا چهار برابر ضخامت طبیعی همراه با چین خوردگی مخاط است. ضخیم شدن دیواره روده ناشی از افزایش سلول های اپی تلوئیدی در لایه‌های زیرین مخاط و زیر مخاط می‌باشد. اولسر (زخم) در مخاط روده‌ای بروز نمی‌کند. همچنین برخلاف بیماری سل در این بیماری توبركل (غده) واولسر (زخم) به وجود نمی‌آید. اگرچه باسيل عامل بیماری به وسیله ماکروفاژها به کبد، طحال، رحم و غده پستان انتقال می‌یابد، ولی در این نواحی هیج ضایعه‌ای تشکیل نمی‌شود.
تشخیص بیماری
در تشخیص بیماری ابتدا نمونه‌برداری باید به روش صحیح انجام شود. در دام زنده مشکوک به بیماری، تهیه یک بیوپسی کوچک از ناحيه ركتوم يا تهیه تراشه ركتوم بر نمونه مدفوع برتری دارد. تهیه بیوپسی از عقده‌های لنفاوی مزانتریک نیز مفید است. برای آزمایش مدفوع، مقدار ۱۵ گرم نمونه از هر رأس دام در گله و نیز تكرار آن هر شش ماه یک بار ضروری است. در دام تلف شده، تهیه قطعه‌ای از بافت از ناحیه دریچه ایلئوسکال در محلول ده درصد فرمالین برای هیستوپاتولوژی توصیه می شود.
درمان
مایکوباکتریوم پاراتوبرکلوزیس در برابر آنتی‌بیوتیک های مختلف مقاومت نشان می‌دهد. بنابراین درمان دارویی بیماری یون ضعيف است.
پیشگیری و کنترل
کنترل بیماری یون به علت دوره کمون طولانی و عدم وجود آزمایش های دقیق تشخیصی، مشکل است.
با توجه به اینکه تعداد موارد بیماری با علایم درمانگاهی کم است و بیشتر موارد عفونت به صورت دام‌های مقاوم به عفونت یا دفع‌کننده‌های جرم هستند، بنابراین ریشه‌کنی و کنترل بیماری آسان نمی‌باشد.