به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در این مورد، دام زنده بیمار که اقدامات درمانی برای آن انجام نشده باشد و از طرفی علائم بالینی را نیز به‌خوبی نشان می‌دهد، به همراه لاشه تلف شده ازهمین دسته، بهترین نمونه‌ها برای ارسال است.
البته بهتر است تعداد بیشتری از دام‌ها ارسال گردند، چراکه در این صورت، تشخیص دقیق‌تر و سریع‌تر بدست می‌آید. در این مورد دامپزشکان می‌توانند در تشویق دامدار برای چنین هدفی نقش موثری داشته باشند.
اگر ارسال دام برای تشخیص امکان‌پذیر نیست، باید نمونه‌های بدست آمده در کالبدگشایی دام، بدقت و بطور صحیح جمع‌آوری و به آزمایشگاه فرستاده شود.
1- گسترش
در تهیه گسترش، نمونه‌هایی چون خون، اکسودا، سایر مایعات بدن، ترشحات ناشی از زخم، رحم و سایر قسمت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نمونه‌های خونی از خون وریدی محیطی و در دمای بالا اخذ می‌گردد. (دمای پایین باعث انقباض عروق محیطی می‌شود) و پس از مرگ می‌توان از نقاط مختلف بدن و به‌منظور بررسی خون، گسترش خون تهیه کرد.
اگر دام به‌تازگی تلف یا ذبح شده باشد، می‌توان پس از برداشتن دست‌ها، از ناحیه زیر بغل یا خون داخل قلب گسترش تهیه نمود.
گسترش خون ترجیحاً باید پیش از تجویز هرگونه داروهای ضد تک‌یاخته‌ای و ضد انگلی و یا داروهای ضدباکتریایی انجام شود، در غیر این صورت عامل اصلی مولد بیماری مشخص نمی‌شود. گسترش خون باید نازک و یکنواخت باشد و به لبه‌های لام نیز گسترش نیابد.
در صورتی که بررسی به‌منظور یافتن عواملی ازقبیل تریپانوزم و فیلاریا صورت می‌گیرد، باید گسترش ضخیم تهیه شود. اگر نمونه خونی از پوست تهیه می‌شود، قبلاً باید مو یا پشم تراشیده و تمیز شده باشد و یا سطح پوست را با الکل خالص یا معمولی ضدعفونی و تا تبخیر الکل صبر کرد. در غیر این صورت نمونه خونی همولیز شده و آزمایش به‌طور دقیق انجام نخواهد شد.
گسترش خون را باید در مجاورت هوا خشک و بعد به مدت 2 تا 3 دقیقه در متانول ثابت کرد. درمورد تهیه گسترش از مایعات بدن و یا اکسودا و ترشحات دیگر مانند مایعات اسهال، ابتدا باید توسط پیپت پاستور یا سرنگ تمیز آن را جمع‌آوری، سپس 1 یا 2 قطره از مایعات جمع‌آوری شده را در مرکز لام قرار داد و با استفاده از پیپت پاستور و یا سرسوزن تمیز آن را گسترش داد و در مجاورت هوا خشک کرد.
لام‌هایی که روی آنها گسترش تهیه شده باید توسط کاغذ و یا چوب کبریت از هم جدا نگه داشت، طوری که بین دو لام، دو عدد چوب کبریت در طرفین قرار داد و سپس با چسب نواری دور لام‌ها را چسباند.
2- مغز و کشت از مایعات مغزی- نخاعی و سایر مایعات
میزان مایعات مغزی نخاعی برای کشت میکروبی، معمولاً به 1 تا 2 میلی‌لیتر محدود است، اما از این مایعات، تعداد اندکی ارگانیسم می‌توان جدا کرد، ابتدا تمامی نمونه‌های برداشت شده باید قبل از کشت میکروبی، با روش رنگ‌آمیزی گرم مورد بررسی قرار گیرند. این روش قابل اعتماد و سریع بوده و براحتی قابل استفاده است.
البته بهتر است قبلاً به کمک سانتریفوژ تعداد اندک میکروارگانیسم موجود در مایعات مغزی نخاعی را در رسوب حاصل در لوله سانتریفوژ، متراکم و مجزا کرد، در این صورت، مایعات بالای رسوب را می‌توان برای آزمایش‌های شیمیایی و سرم‌شناسی به کار برد و از رسوب موجود برای تهیه گسترش و کشت استفاده کرد.
در مراحل ابتدایی مننژیت‌های باکتریایی و یا قارچی، با اینکه نتیجه کشت نمونه‌ها مثبت بوده، اما تعداد سلول‌های موجود در مایعات مغزی نخاعی در حد طبیعی است.
واکنش لکوسیتی این مایعات، در مننژیت حاد باکتریایی بیشتر از گلبول‌های سفید چندهسته‌ای تشکیل شده، در حالی که در عفونت‌های تک‌یاخته‌ای، لپتوسپیروز و بیماری‌های قارچی این واکنش چندان قابل توجه نبوده و بیشتر از لنفوسیت‌ها تشکیل می‌شود.
به‌منظور جمع‌آوری مایعات مغزی نخاعی باید از ناحیه عقب زاویه فک تحتانی برش عمیقی ایجاد کرد، طوری که به کندیل پس سری (occipital condyle) رسیده و مجرای مگنوم (magnum foramen) مشخص و ظاهر گردد.
در این صورت می‌توان توسط سوزن و سرنگ استریل، از مایعات مغزی نخاعی، برای آزمایش‌های میکروب‌شناسی، کلینیکال پاتولوژی و غیره نمونه‌برداری کرد. همچنین برای بررسی وجود ضایعات آماسی و عفونی در اعصاب مرکزی می‌توان آزمایش پندی (pandy test) را انجام داد.
روش آزمایش طوری است که یک قطره از مایعات مغزی نخاعی را در لوله حاوی مایعات غلیظ فنل وارد می‌کنند و درصورت وجود مقادیر بالای پروتئین در مایعات مغزی نخاعی، شبیه حالتی که در آنسفالیت‌های عفونی ایجاد می‌گردد، رسوب کدری به‌وجود می‌آید.
برای تهیه معرف پندی، در داخل بطری شیشه‌ای، بلورهای فنل را ریخته و روی آن آب جوش می‌ریزند و پس از گذشت چند ساعت که بلورهای داخل ظرف ته‌نشین گردید، از مایعات بالای ظرف که شفاف است، به‌عنوان معرف پندی استفاده می‌کنند.
در مورد آبسه‌های مغزی نیز احتمال می‌رود که تغییرات سلولی و شیمیایی در مایعات مغزی نخاعی ایجاد گردد، اما به‌غیر از مواردی که آبسه‌ها پاره شده‌اند، نتیجه گسترش و کشت منفی است.
در مننژیت قارچی حاصل از کریپتوکوکوس، می‌توان یک قطره از رسوب حاصل در لوله سانتریفوژ را روی لام قرار داد و بعد با یک قطره مرکب هندی یا مایع نیگروزین مخلوط کرد، سپس روی آن لامل قرار داد و با نور ضعیف میکروسکوپ، مطالعه نمود.
مایع نیگروزین به‌علت وجود ناخالصی، نسبت به مرکب هندی بهترست. در این صورت می‌توان، سلول‌های دارای کپسول و جوانه قارچ را مشاهده کرد.
نمونه‌برداری از سایر مایعات از قبیل مایعات حفره صدری، پریکارد و حفره بطنی و کپسول مفصلی باید به صورت استریل انجام گیرد.
در این مورد برای برای جلوگیری از انعقاد نمونه‌ها، باید مقدار کمی از هپارین استریل به آنها اضافه کرد، زیرا احتمال می‌رود میکروارگانیسم‌ها در داخل لخته به دام افتند. البته باید از مایعات جمع‌آوری شده بر روی لام گسترش تهیه کرد و برای دیدن باکتری‌ها رنگ‌آمیزی انجام گیرد.
از مایعات جمع‌آوری شده می‌توان برای دیدن مستقیم سلول‌ها، شمارش سلولی، تهیه گسترش و کشت استفاده کرد. اگر میزان مایعات فوق بیش از حد عادی باشد می‌توان آنها را سانتریفوژ کرد.
3- دستگاه ادراری
برای نمونه‌گیری از دستگاه ادراری، می‌توان سوزنی را به داخل مثانه یا لگنچه وارد کرد و محتویات آن را برداشت نمود. برای نگهداری آن از شیشه یا لوله استریل که دارای درب باشد استفاده می‌شود.
ادرار محیط کشت خوبی برای میکروارگانیسم‌ها بوده و باید از رشد آنها جلوگیری نمود. اگر نتوان تا یک ساعت پس از نمونه‌برداری ادرار را کشت داد می‌توان آن را تا 24 ساعت یا 10-5 روز در یخچال نگهداری کرد.
رسوب حاصل از سانتریفوژ ادرار را می‌توان تحت مطالعه با میکروسکوپ قرار داد. پس از شکستن سنگ‌های ادراری از نقاط داخلی آنها برای کشت استفاده می‌گردد.
4- دستگاه تنفس
باتوجه به اینکه جدا کردن میکروارگانیسم‌ها به کمک کشت ترشحات دستگاه تنفس بیانگر نقش آنها در ایجاد عفونت نمی‌باشد، بنابراین باید کشت میکروبی حاصل از آن با احتیاط مورد تفسیر قرار گیرد.
زیرا طیف وسیعی از انواع میکروفلور در دستگاه تنفس وجود دارد. در این صورت می‌توان توسط سوآب از بینی و حلق گسترش تهیه کرد و رنگ‌آمیزی گرم انجام داد.
درصورت غالب بودن نوع خاصی از میکروارگانیسم عفونت‌زا، می‌توان تا حدودی به عامل بیماری دست یافت و حال پس از کالبدگشایی از اگزودای داخل برونش‌ها یا قطعاتی از بافت ریه و از عقده‌های لنفاوی محل، برای کشت و بررسی عامل بیماری استفاده می‌شود.
5- چشم
در نمونه‌گیری از مخاطات چشم که مبتلا به کونژوکتیویت و کراتیت است می‌توان از سوآب استفاده کرد، اما به‌علت اینکه سوآب نمی‌تواند تعداد قابل ملاحظه‌ای از میکروارگانیسم‌ها را برداشت کند، بنابراین شاید بهتر باشد که از بافت قرنیه تراشیده و با روش گرم، گیمسا و درصورت لزوم با روش اسید فست رنگ‌آمیزی نمود.
محیط کشت آگار را می‌توان به دو قسمت تقسیم کرد، در یک قسمت با سوآب و در قسمت دیگر بافت تراشیده شده قرنیه را کشت داد.
6- پستان
دست‌ها را کاملا شسته و سرپستانک‌ها را با الکل 70 درصد و یا مواد مناسب دیگر ازقبیل پرمنگنات پتاسیم یک در هزار تمیز نمود و به صورت استریل، 15 تا 20 میلی‌لیتر نمونه شیر تهیه و برای کشت از آن استفاده کرد.
محیط کشت مناسب برای نمونه شیر، مک کانکی و ژلوز خوندار است. بهتر است ابتدا چند بار سرپستانک را تخلیه کرد، سپس از محتویات آن کشت داد. ضمنا نمونه شیر را می‌توان در ظرف درپوش‌دار و در یخدان حاوی یخ حمل نمود.
7- زخم
محتویات داخل زخم‌هایی که هنوز سر باز نکرده‌اند، حاوی عامل بیماری‌زا می‌باشند. زخم‌های باز، اولسرها و یا مجاری و سینوس‌هایی که به بیرون سر باز می‌کنند غالبا با میکروارگانیسم‌های سطح پوست و مخاطات، همچنین ارگانیسم‌های موجود در هوا آلوده می‌شوند.
با سرنگ و سوزن استریل می‌توان از محتویات آبسه‌های سر بسته نمونه‌برداری کرد. به‌علت حضور تعدادی از عوامل بی‌هوازی در بعضی از زخم‌ها باید مواد جمع‌آوری شده را در شیشه‌ها و یا در ظروف درب‌دار و سربسته به آزمایشگاه فرستاد.
برای رنگ‌آمیزی، گسترش و یا کشت میکروبی، از زخم‌های باز موجود در پوست و مخاطات، تراشیده و نمونه سوآب تهیه می‌کنند.
بررسی هیستوپاتولوژی قطعات بیوپسی نیز می‌تواند در تشخیص عفونت‌های حاصل از قارچ‌ها کمک کند. استفاده از رنگ‌آمیزی گرم و بررسی هیستوپاتولوژی می‌تواند در یافتن عامل بیماری و هویت آن کمک کند.
در رنگ‌آمیزی اختصاصی مقاطع آسیب‌شناسی قارچ‌ها می‌توان از روش PAS، گروکات و یا GMS استفاده کرد.
8- روده‌ها
از روده‌ها با گره زدن دو سر قسمتی از آن و یا درصورت مایع بودن محتویات آن، با سوزن و سرنگ استریل از راه سروز وارد شده و نمونه‌برداری را انجام می‌دهند.
درصورت دیگر می‌توان قسمتی از روده را برش داد و یک سوآب استریل را وارد کرد و چرخاند و به این طریق نمونه‌برداری کرد و سوآب‌های تهیه شده را در داخل لوله‌های درب‌دار و حاوی محیط غنی شده حمل نمود.
باکتری‌های روده و مدفوع بیشتر از انواع بی‌هوازی و گرم منفی‌اند. به این منظور می‌توان از محیط‌های کشت غنی شده مانند آبگوشت تتراتیونات و یا سلنیت‌اف برای بررسی اسهال‌های کلی باسیلوزی یا سالمونلایی و غیره استفاده نمود.
در حالی‌که اگر بیماری‌هایی نظیر آنتروتوکسمی و اسیدوز و غیره وجود داشته باشد، چون عامل آنها گرم مثبت است، می‌توان به روش گرم رنگ‌آمیزی کرد.
روش دیگر آنکه می‌توان مقداری از مدفوع تازه را بر روی کاغذ صافی و یا کاغذ خشک کن پخش نمود و پس از خشک شدن، طوری کاغذ صافی را تا کرد که مدفوع درون آن قرار گیرد. حال باید نمونه فوق را در ظرف پلاستیکی بسته‌بندی و به آزمایشگاه فرستاد.
اگر از محتویات روده برای آزمایش‌های سم‌شناسی ارسال می‌شود، بهتر است در حدود 5% کلروفرم به آن اضافه شود.
9- کشت خون
برای تهیه کشت خون، می‌توان سطحی از قلب (حدود 5 سانتی‌متر) را با وسیله‌ای شبیه به کاردک داغ نمود و با یک سوزن و سرنگ استریل مقداری از خون داخل آن را آسپیره کرد. خون بدست آمده را در بطری مخصوص کشت خون وارد کرده و یک قطره از آن را روی محیط ژلوز خوندار قرار داده و به‌وسیله لوپ استریل پخش کرد.
رعایت اصول سترونی در هنگام خون‌گیری بخصوص در حالت سپتی‌سمی و یا بیماری‌های ویروسی اهمیت بیشتری دارد.
نمونه خون بری آزمایش‌های مربوط را می‌توان در بطری درب‌دار که حاوی ماده ضد انعقاد است، جمع‌آوری و به فریزر منتقل نمود و می‌توان برای حمل و نقل نمونه خون، از یخدان‌های حاوی یخ استفاده کرد و یا موقتاً در یخچال نگهداری کرد.
10- کشت مفصل
برای این هدف، می‌توان دو طرف استخوان‌های دراز را اره کرد و بدون آنکه کپسول مفصلی باز گردد در داخل ظرفی که در آن یخ قرار دارد، به آزمایشگاه فرستاد.
اما برای نمونه‌گیری از داخل محتویات مفصل، می‌توان پوست سطح آن را برش داد و کنار زد، سپس توسط اسکالپل و یا وسیله‌ای مشابه، سطح بافت را سوراخ و یک سوآب استریل را وارد مفصل کرده و از مایعات مفصلی نمونه‌برداری انجام داد.
حال می‌توان مایعات مفصلی را روی محیط کشت قرار داد و پخش نمود سپس برای تشخیص نهایی آن را به آزمایشگاه میکروب‌شناسی ارسال کرد.