در استرس گرمایی، همه ارگان‌های بدن مرغ‌ها، چه مرغ‌های تخمگذار و چه مرغ‌های گوشتی، از استرس گرمایی آسیب می‌بینند و پیامد این آسیب‌ها کاسته شدن از تولید است.
در این میان، به ویژه دستگاه گوارش طیور در برابر استرس گرمایی آسیب‌پذیرتر است. برای پیشگیری از کاهش تولید، محافظت از دستگاه گوارش، از مهمترین کارهایی است که در استرس گرمایی می‌باید به آن توجه شود.
تأثیر استرس یا تنش گرمایی روی تولید مرغداری‌ها (بخش نخست)
3- تأثیر استرس گرمایی روی پاسخ ایمنی
بررسی علمی بسیاری برای روشن شدن چگونگی ارتباط بین واکنش‌های سیستم ایمنی بدن جانوران و استرس گرمایی انجام شده است.
پاسخ سیستم ایمنی به استرس‌ها، به وسیله سلسله اعصاب مرکزی، از راه یک شبکه پیچیده دو سویه که میان سلسله اعصاب غدد درون ریز و سیستم ایمنی برقرار است تنظیم می‌شود.
محور هیپوتالاموس – هیپوفیز– آدرنال، راه‌های اصلی که باید از طریق آنها، پاسخ ایمنی آغاز گردد را تنظیم می‌کنند. نشان داده شده است که سلول‌های ایمنی (لنفوسیت‌ها، مونوسیت‌ها یا ماکروفاژها، و گرانولوسیت‌ها) گیرنده‌های خود را برای دریافت بسیاری از تراوش‌های این محورها را که می‌توانند روی فعالیت‌های سلولی، تراوش، آنتی‌بادی‌ها و دیگر ترکیبات ایمنی مؤثر باشند، آماده می‌کنند.
این زمینه‌ها، موضوع بررسی‌های بسیار زیادی بوده است، اما هنوز هم دانش در این زمینه در حال پیشرفت است و اطلاعات روزافزونی از آنچه میان سلسله اعصاب -غدد درون ریز- و سیستم ایمنی اتفاق می‌افتد فراهم می‌شود.
برای نمونه، در طیور کاسته شدن از فعالیت سیستم ایمنی با پایین بودن وزن نسبی غدد تیموس، و طحال در مرغ‌های تخمگذاری که با استرس گرمایی روبرو شده‌اند دیده شده است.
Gont Flever و همکاران، کاهش وزن جگر مرغ‌های زیر استرس گرمایی را نشان داده‌اند.
Bartlet و Smith از کاسته شدن آنتی‌بادی‌ها در گردش خون، به ویژه کاسته شدن IgG و IgM در مرغ‌های زیر استرس گرمایی گزارش داده‌اند.
ضمن این که در آزمایش‌ها، کاهش پاسخ ایمنی هومورال در مرغ‌های تخمگذار دیده شده است، کاهش تراوش لنفوسیت‌ها، و IgA که در اپیتلیال دستگاه گوارش انجام می‌شود نیز گزارش شده‌اند.
در گزارش‌های دیگر نیز گفته شده است که پاسخ آنتی‌بادی، و توانایی ماکروفاژها برای ازبین بردن بیماری‌زاها، در مرغ‌های زیر استرس گرمایی تضعیف شده است.
بررسی‌های تازه نیز نشان داده‌اند که استرس گرمایی می‌تواند سطح سلول‌ها در گردش خون را تغییر دهد که پیامد آن بالا رفتن نسبت شمار هتروفیل‌ها نسبت به شمار لنفوسیت‌ها در گردش خون است.
همه این دگرگونی‌ها، هم در مرغ‌های تخمگذار، و هم در مرغ‌های گوشتی، سبب می‌شود که مرغ‌های زیر استرس گرمایی آسیب‌پذیرتر شوند و تولید آنها کاهش یابد و مقاومت آنها در برابر بیماری‌زاها کاهش یابد.
آسیبی که از استرس گرمایی به تولید وارد می‌شود مرغ‌هایی که در برابر استرس محیطی قرار می‌گیرند دچار تغییرات رفتاری، فیزیولوژیکی و ایمونولوژیکی می‌شوند و تأثیرات آسیب‌زننده این تغییرات است که روی عملکرد آنها در تولید اثر می‌گذارند.
برآورد شده است که در اثر استرس گرمایی، در هر سال 1/69 تا 2/36بیلیون دلار به صنایع دام و طیور ایالات متحده آمریکا زیان مالی زده می‌شود، که از این زیان، سالانه 128 تا 165میلیون دلار سهم صنعت طیور آن کشور است.
در مرغ‌های گوشتی
در یک بررسی تازه دیده شده است که مرغ‌های گوشتی زیر استرس گرمایی 16/4درصد کمتر خوراک خورده‌اند، وزن‌گیری آنها 32/6درصد کاسته شده است، ضریب تبدیل خوراک آنها در 42 روزگی 25/6درصد بالاتر رفته است.
بسیار مهم است بدانیم که تراکم مرغ‌ها یکی از مهمترین عوامل در ضعف تولید، و در ازبین بردن آسایش مرغ‌های گوشتی است.
گزارش تازه‌ای نیز نشان می‌دهد که از کیفیت گوشت مرغ‌های گوشتی که زیر استرس گرمایی مزمن قرار دارند کاسته می‌شود زیرا ترکیب شیمیایی گوشت آنها تغییر می‌کند. انباشه شدن چربی نیز از کیفیت گوشت می‌کاهد، از وزن گوشت سینه نسبت به وزن گوشت ران بیشتر کاسته می‌شود. گذشته از این‌ها، مقدار پروتئین گوشت این مرغ‌ها نیز با کاهش روبرو می‌شود.
استرس گرمایی در روند انتقال مرغ‌ها به کشتارگاه، در اثر تکان خوردن، دسترسی نداشتن به آب و خوراک، برهم خوردن روابط اجتماعی آنها، تراکم و سر و صدا، مکانیزم‌های رفتاری و فیزیولوژیکی آنها را تغییر می‌دهد که پیامد آنها بالا رفتن تلفات، و کاسته شدن از کیفیت گوشت آنها است. جالب است بدانیم که درشتی مرغ‌ها به هنگام نقل و انتقال به کشتارگاه نیز روی تلفات بین راه تأثیر می‌گذارد (درشت‌تر بودن مرغ‌ها = خطر تلفات بالاتر).
در مرغ‌های تخمگذار
توان تخمگذاری مرغ‌های تخمگذار نیز در اثر استرس‌های محیطی مانند استرس گرمایی آسیب می‌بیند که شاید مهمترین چالش مرغداری‌های تخمگذار در همە کشورها است. پیامدهای استرس گرمایی از کاهش خوراک خوردن آغاز می‌شود و روی کاهش وزن بدن، ضریب تبدیل خوراک، مقدار تولید، و کیفیت تخم‌مرغ‌ها اثر می‌گذارد. افزون بر کاهش خوراک، از هضم مواد در دستگاه گوارش نیز کاسته می‌شود، و سطح پروتئین و کلسیم در پلاسما نیز پایین می‌آید.
در یک بررسی تازه دیده شد که مقدار خوراکی که مرغ‌های تخمگذار می‌خورند در اثر 15 روز استرس گرمایی 28/5گرم در هر مرغ کاهش یافت که سبب شد تولید تخم‌مرغ 28/8درصد کاهش یابد.
Star و همکارانش گزارش داده‌اند که از تبدیل خوراک به انرژی 31/6درصد، و از تولید تخم‌مرغ 36/4درصد در اثر استرس گرمایی کاسته شده است.
در یک گزارش دیگر گفته شده است که وزن تخم‌مرغ 3/24درصد، ضخامت پوسته 1/2درصد، وزن پوسته 9/93درصد، و درصد وزن پوسته 0/66درصد در اثر استرس مرغ‌های تخمگذار کاسته شده است.
از مجموعه این گزارش‌ها آشکار می‌شود که هم مرغ‌های تخمگذار، و هم مرغ‌های گوشتی در اثر استرس گرمایی دچار دگرگونی‌های رفتاری و فیزیولوژیکی می‌شوند که هم به مقدار تولید، و هم به کیفیت تولید آنها آسیب می‌زنند و آنها را در برابر خطر تلفات بیشتر و بیماری نیز قرار می‌دهند.
آیا استرس گرمایی به ایمنی خوراک جانور آسیب می‌زند؟
شواهد رو به افزونی در دست است که نشان می‌دهند استرس گرمایی از راه‌های گوناگون به کیفیت گوشت و تخم‌مرغ در مرغ‌هایی که زیر استرس گرمایی قرار دارند آسیب می‌زند.
استرس‌های محیطی می‌توانند به کولونیزه شدن بیماری‌زاها در مرغ‌ها بیانجامند، مقدار فضله مرغ‌ها را بیشتر کنند، و انتقال بیماری‌زاها میان مرغ‌ها را بالا ببرند و سبب آلوده شدن گوشت و تخم‌مرغ تولیدی آنها بشوند. پذیرفته شده است که تضعیف سیستم ایمنی مرغ‌ها در اثر استرس‌های محیطی، و تغییرات هورمونی آنها، می‌توانند روی سلامت و کیفیت تولیدات طیور تأثیر بگذارند. در این میان، تأثیر استرس‌ها در کاهش توان سیستم ایمنی در مقابله با عفونت‌زاها، بیش از دیگر عوامل است.
در سال‌های اخیر دریچه دیگری در این زمینه گشوده شده است و آن، تأثیر مستقیم هورمون‌های مرتبط با استرس‌ها و رابطه آن با بیماری‌زاهای باکتریایی است که آن را «میکروبیال اندوکرینولوژی microbial endocrinology» می‌نامند.
بسیاری از پژوهش‌های تازه نشان داده‌اند که باکتری‌هایی مانند سالمونلا و کمپیلوباکترها توان استفاده فرصت‌طلبانه از تغییراتی که در اثر پاسخ ایمنی به استرس‌ها پدید می‌آیند بهره‌برداری کنند و با تکثیر سریع و افزایش شدت بیماری‌زاییشان، ایجاد عفونت کنند.
بنابراین آگاهی از اهمیت تأثیر استرس‌های محیطی، مانند استرس گرمایی، روی ایجاد تغییراتی که سبب می‌شود به بیماری‌زاها فرصت تکثیر و افزایش شدت بیماری‌زایی بدهد، می‌تواند به سود مدیران مرغداری‌ها باشد.
دستگاه گوارش مرغ، به ویژه در برابر عوامل استرس‌آور حساس هستند. عوامل استرس‌آور می‌توانند تغییرات گوناگونی، شامل: تغییر شرایط محافظت‌کننده در برابر میکروب‌ها مانند کاهش تمامیت اپیتلیوم روده ایجاد کنند.
همان‌گونه که پیش‌تر گفته شد: پاسخ به عوامل استرس‌زا، و سر کردن با این عوامل می‌تواند سیستم دفاع بیولوژیکی مرغ‌ها را بهم بزند، و سبب آسیب‌پذیری مرغ‌ها در برابر بیماری‌زاها شود.
دستگاه گوارش مرغ‌ها یک اکوسیستم میکروبی پیچیده و پویا را در خود جای داده است که به آن «میکروبیوم» می‌گویند. میکروبیوم دستگاه گوارش، در اثر عوامل گوناگون ممکن است آسیب ببینند.
گزارش‌ها نشان داده‌اند که استرس‌های محیطی، به ویژه استرس گرمایی، روی ترکیب میکروبی دستگاه گوارش و تراکم اسیدهای چرب کوتاه زنجیره، اثر می‌گذارد. نقطه آغاز نشت‌پذیری روده، استرس اکسیداتیو است. در شرایط استرس گرمایی، افزایش تراکم گونه‌ای فعال اکسیژن مانند پراکسیدها، سوپراکسیدها و ... پدید می‌آید و به دنبال آن، نشت‌پذیری روده ایجاد می‌شود، که انتقال باکتری‌ها از دستگاه گوارش را تسهیل می‌کند. در حقیقت، افزایش التهاب، و جابجایی سالمونلا انتریتیدیس در مرغ‌های گوشتی که زیر استرس گرمایی قرار دارند، گزارش شده است. بررسی‌های دیگری نیز در دست هستند که نشان می‌دهند در فصل گرما بیماری سالمونلا و آلودگی به کامپیلوباکتر در گله‌های مرغ تخمگذار و گوشتی بیشتر بروز می‌کنند.
تحقیقات برای شناختن مکانیزم‌های استرس گرمایی و کاستن از عوارض منفی ناشی از آن همچنان در دست مطالعه است.
راهکارهایی مانند مدیریت محیط (مانند تجهیزات تهویه، مهپاشی و...) بهبود فرمول خوراک (تنظیم فرمول دان برای کاستن از مشکالت متابولیکی مانند استفاده از افزودنی‌هایی چون آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروبایوتیک‌ها، پری‌بایوتیک‌ها، اسیدی‌فایرها و....) استفاده از آب آشامیدنی پاکیزه همراه با الکترولیت‌ها.
به‌تازگی بر روی دو راهکار درحال تحقیق هستند که شامل شرایط اولیه زندگی (تغییر تدریجی توانایی بایولوژیک تحمل حرارت در بدن) و انتخاب ژنتیکی نژادهایی با تحمل شرایط استرس گرمایی می‌باشند که هنوز این راهکارها در دست بررسی و پیشرفت هستند.
هیچ فرآورده‌ای نمی‌تواند از تمامیت و سلامتی دستگاه گوارش مرغ‌ها در برابر بیماری‌زاهای فرصت‌طلب، مانند سالمونلا و کامپیلوباکترها به خوبی پروتکسین محافظت کند. از دیگران بپرسید!
برگرفته از مقاله، دکتر Lara. J Lucas دانشگاه Purdo آمریکا و دکتر Rastagno. H Marcos مرکز تحقیقات رفتارشناسی آمریکا
منبع: نیکوتک