به گزارش «سرویس آموزشی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ هر ماده شیمیایی که دارای خواص نفوذ، پخش‌کنندگی، امولسیون کنندگی، خیس‌کنندگی و پایین آوردن کشش سطحی باشد دارای خاصیت پاک‌کنندگی نیز می‌باشد. اگر چه از نظر فیزیکی و شیمیایی دارای اختلاف هستند ولی چون در پایین آوردن کشش سطحی مایعات مشترک می‌باشند، دترجنت نامیده می‌شوند.
صابون‌ها که ترکیبی از املاح قلیایی (سدیم و پتاسیم) اسیدهای چرب می‌باشند از پاک‌کننده‌هایی هستند که از زمان‌های بسیار دور مورد استفاده بشر قرار داشته‌اند. دترجنت‌ها گندزدا نیستند بلکه به طور مکانیکی باعث ازبین بردن کثافات و باکتری‌ها می‌شوند.
صابون‌ها در آب‌هایی که سختی زیاد داشته باشند یعنی املاح کلسیم و منیزیم در آنها زیاد باشد موثر نیستند، به همین علت دترجنت‌های مصنوعی در بیشتر موارد جایگزین صابون‌ها گردیده‌اند.
دترجنت‌ها از نظر شیمیایی به چهار دسته آنیونی، کاتیونی، غیر یونی و آمفوتریک تقسیم می‌شوند.
سورفکتانت‌های کاتیونی دارای قدرت پاک‌کنندگی کم، ولی خاصیت میکروب‌کشی قوی می‌باشند و از سال 1935 مورد توجه قرار گرفته‌اند بخش کاتیونی آنها خاصیت پاک کنندگی دارد و اثر هیدروفیلیک این عناصر مربوط به یون حاوی زات می‌باشد که دارای با الکتریکی مثبت است. عناصر کاتیونیک دارای خاصیت ترکیب با پروتئین، چربی و فسفات بوده و بنابراین اثر آنها در حضور سرم، خون و سایر مواد آلی کاهش می‌یابد. ضد ویروس، باکتری (خصوصاً باکتری‌های گرم مثبت)، قارچ، اسپور باکتری‌ها، پروتوزوآ و بی‌مهرگان می‌باشند.
سورفکتانت‌های آنیونی بیشتر دارای خواص پاک‌کنندگی قوی و ضدمیکروبی ضعیف هستند، بیشتر بر روی میکروب‌های گرم مثبت موثر هستند و در غلظت‌های بالا می‌توانند باکتری‌های گرم مثبت را تجزیه کنند. این گروه بزرگ‌ترین گروه پاک‌کننده‌ها را تشکیل داده و خاصیت پاک‌کنندگی آنها در قسمت آنیونی قرار دارد.
سورفکتانت‌های غیر یونی عمدتاً مشتقات پلی اکسی اتیلن و پلی اکسی پروپلین می‌باشند، این سورفکتانت‌ها در محلول‌های آبی تجزیه نشده به عنوان پاک‌کننده، امولسیون‌کننده در تحقیقات شیمیایی دارای مزایای زیادی می‌باشند. خاصیت ضدمیکروبی ندارند و بار الکتریکی آنها صفر می‌باشد و برای تهیه پودرهای رختشویی، ظرفشویی و شامپو به کار می‌روند.
سورفکتانت‌های آمفوتریک هر دو خاصیت پاک‌کننده‌های آنیونی و کاتیونی را تواما دارا می‌باشند و در محلول‌های اسیدی به عنوان یک ترکیب کاتیونی و در محلول‌های قلیایی به عنوان یک ترکیب آنیونی عمل می‌نمایند. فعالیت باکتری‌کشی آنها در یک دامنه ثابت باقی می‌ماند. از قدرت میکروب‌کشی موثری برخوردار بوده و به طور وسیعی در صنایع لبنی مورد استفاده قرار PH وسیع از می‌گیرند. ترکیباتی ملایم هستند که بر پوست اثر تحریکی نداشته و در چشم نیز سوزش و تحریک ایجاد نمی‌کنند. در شامپوهای بچه و شامپوهای مو و فرش کاربرد دارند.
ترکیبات چهارتائی آمونیم: این پاک‌کننده‌های کاتیونیک، از ترکیبات آنیونیک بیشتر خاصیت میکروب‌کشی دارند. تعداد زیادی از این ترکیب‌ها برای مقاصد ضدعفونی سنتز شده‌اند. بر روی باکتری‌های گرم مثبت خیلی موثرند. در غلظت‌های 1درصد تا یک در چند هزار موثرند و بر قارچ‌ها، پروتوزوآها تاثیر می‌گذارند.
روی ویروس‌ها مقاوم‌تر، روی اسپورها و روی باسیل سل بی‌اثر هستند. بسیاری از پسودوموناس‌ها مقاوم می‌باشند. اثر آنها در حضور صابون‌های پاک‌کننده آنیونیک و مواد آلی، خنثی و یا کم می‌شوند.
نحوه اثر آنها: انعقاد پروتئین – ممانعت از عمل آنزیم‌ها – پارگی غشاء سلولی و خروج مواد حیاتی سلول می‌باشد.
بخش‌های مختلف این مقاله با برچسب «مجموعه آموزشی ضدعفونی‌کننده‌ها، گندزداها» قابل دسترسی است.