معرفی دستگاه گوارش گاو (بخش اول)
شکمبه گاو یا محفظه تخمیر (Rumen)
شکمبه که در طرف چپ گاو قرار دارد، بزرگترین بخش 4 قسمتی معده است. شکمبه بوسیله پرده‌های ماهیچه‌ای عرضی به نام پیلار به یک ناحیه جلویی و یک ناحیه پشتی، یک ناحیه شکمی و دو ناحیه بین تقسیم می‌شوند. به کمک فعالیت دیواره ماهیچه‌ای شکمبه، محتویات آن با حرکات چرخشی، جابجا شده و به خوبی آمیخته می‌شود.
پرزهای دیواره شکمبه که نزدیک به 1cm طول دارند، سطح جذب را افزایش داده و سبب گرم شدن مواد می‌شوند. شکمبه از دیافراگم تا ناحیه لگن سمت چپ حفره شکم را پر می‌کند. شکمبه یک محیط تخمیری مداوم است و بیشترین میزان تخمیر خوراک دام و جذب مواد مغذی در ناحیه شکمبه و نگاری اتفاق می‌افتد. شکمبه، بسته به اندازه و نژاد گاو می‌تواند مقدار 100 تا 200 لیتر مواد را در خود نگهداری کند و به خاطر این ظرفیت نگهداری، به عنوان انبار و محفظه تخمیر خوراک عمل می‌کند.
شکمبه خودش از بخشهای مختلفی تشکیل شده است. هدف از وجود شکمبه این است که قسمت‌های بزرگ غذا ابتدا وارد آنجا شود و در آنجا با هم آمیخته شده و انقباضات شدیدی بر روی آن صورت گیرد و یک محیط مناسبی را برای باکتری‌ها و پروتوزا‌ها ایجاد کند تا بتواند در آن محیط زنده بمانند و فعالیت کنند. این محیط (داخل شکمبه) بوسیله ثابت نگهداشتن دما و PH و بدون هدر دادن این مواد خوراکی محیط مناسبی را برای میکرو ارگانیسم‌ها ایجاد می‌کند.
بیشتر اتلاف تولیدات مواد غذایی به صورت اسید‌های چرب فرار است. اسید‌های چرب فرار منابع اولیه‌ای برای تولید انرژی در گاو هستند. این اسید‌های چرب فرار بوسیله ساختار جالبی که دیواره شکمبه دارد جذب می‌گردند. زائده‌های ریزی به نام پرز (پاپیلا) سطح ظرفیت جذب شکمبه را افزایش می‌دهند، این فینجر لایک‌ها (پرزها) که در دیواره شکمبه وجود دارند به اندازه1.2 اینچ بلندی دارند و می‌توانند سطح جذب اسید‌های چرب از دیواره شکمبه را به طور شایسته‌ای افزایش بدهند. بیشتر قندها در شکمبه هضم می‌شوند، در حالی که بعضی از پروتئین‌ها ممکن است به سایر قسمت‌های معده بروند.
شکمبه همواره در حال انتقال و جابجایی است. گاو‌های سالم در هر دقیقه 1 تا 2 انقباض شکمبه دارند. انقباض‌های شکمبه محتویات شکمبه را مخلوط می‌کند، میکروب‌ها را در تماس با خوراک‌ها قرار داده، مواد جامد شناور را کاهش داده و مواد را به خارج از شکمبه حرکت می‌دهد.
خصوصیات شکمبه:
• اسیدیته آن در بین 6 تا 9است.
• محیط تخمیری مداوم بزرگ آبی
• اداره میکروارگانیسم‌های بی‌هوازی (باکتری‌ها، پروتوآزها، قارچ‌ها و باکتریوناژها)
• محیط کشت میکروبی با سرعت عبور معین برای بخش مایع و جامد.
• دمای ثابت در دامنه c°38 وc°42
• فشاراسمزی ثابت و در حدود 240 تا 300 میلی اسمز
•65% کل حجم دستگاه گوارش
• محتویات شکمبه حدود 10 تا 20 درصد ماده خشک دارند.
• در هر دقیقه بیش از 2 بارمنقبض می‌شود که سبب مخلوط شدن میکروب‌های شکمبه با مواد خوراکی و انتقال موادخوراکی ریز به نگاری و شیردان می‌شود.
• در شکمبه حدود 30 تا 50 لیتر در ساعت گازهای متان و دی‌اکسید کربن تولید و با آروغ زدن دفع می‌شود.
نگاری، چهل خانه، شان کندوی عسل (Reticulum)
شکمبه و نگاری، اغلب به عنوان یک عضو واحد (reticulorumen) در نظر گرفته می‌شوند و بطور ناقص توسط یک لایه بافت جدا می‌شوند. سطح درونی آن دارای بافت لانه زنبوری است. نگاری در نزدیکی ناحیه قلب قرار دارد.
عملکرد نگاری ذخیره کردن مواد براساس اندازه آنهاست تا قطعات بزرگتر برای هضم بیشتر به شکمبه برگرداند. خوراک‌های سنگین یا متراکم و اشیاء فلزی که توسط گاو خورده شده در این قسمت می‌افتند. اشیا تیز که خورده می‌شود می‌تواند این بافت را تخریب و بیماری‌های داخلی ایجاد کند. در صورتی که مشکل توسط مگنت آهن ربا و یا جراحی جلوگیری و یا کنترل نشود، می‌تواند ایجاد عفونت کند و منجر به مرگ دام شود. در درون نگاری شیاری وجود دارد که بین مری و هزارلا قرار دارد و به نام ناودان مری معروف است.(اهمیت این بخش در گوساله می‌باشد.)
تفکیک ذرات در نگاری براساس جرم حجمی آن‌ها است. ذرات با جرم حجمی کمتر ترجیحاً در داخل شکمبه به عقب بر می‌گردند و مواد با جرم حجمی بیشتر در نگاری می‌مانند و شانس بیشتری برای خروج از پیش معده دارند.
نگاری یک مشخصه‌ای که دارد این است که منظر داخل آن به صورت مشبک است. این ساختار کمک می‌کند که هر قطعه کوچک از غذا برای عمل نشخوار به دهان دام برگردد. همچنین مانند ظرفی عمل می‌کند که مواد خارجی دیگری که همراه غذا هستند مثل میخ و یا یک تکه فلزکه دام همراه غذا بلعیده است و ممکن است دیواره نگاری را سوراخ نماید، در این مکان قرار می‌گیرد که در این شرایط، مریضی در دام ممکن است صورت می‌گیرد. که این مواد به دوحالت ممکن است باعث مرگ دام شود. اول اینکه ممکن است باکتری‌ها و پروتوزا‌ها به مکان آسیب‌دیده سرایت پیدا کنند و سبب التهاب صفاق شوند و دوم اینکه ممکن است پرده دیافراگم پاره شود و این امر باعث درماندگی این پرده شده و نتواند کار خود را درست انجام دهد.
معرفی دستگاه گوارش گاو (بخش سوم)
معرفی دستگاه گوارش گاو (بخش چهارم)