به گزارش «سرویس آموزشی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام،طیور و آبزیان»؛ دانه سویا یک محصول استراتژی درتمام دنیاست. دانه سویا که شامل 8 واریته اصلی است واز آن درصنعت روغن‌کشی استفاده می‌شود و5 درصد ازکل دانه های روغنی را تشکیل داده است.
دانه سویا حاوی مقادیرزیادی مواد سمی محرک، مهارکننده ها، عوامل حساسیت زا، گوارترزا و ضد انعقادی است که برای حذف یا کاهش این عوامل دانه خام باید فرآوری گردد.
جهت فرآوری دانه خام سویا از روش های مختلفی ازقبیل برشته کردن، میکرونیزاسیون، اکسپندکردن، پلت کردن واکسترود کردن خشک و مرطوب و... استفاده می‌شود که هرکدام ازروش های ذکرشده تاثیرمتفاوتی برازش غذایی سویا دارند.
دراین میان پخت اکستروژنی که ازجمله فرایندهای high temperature & short time است که دردمای 150-160 درجه سانتیگراد وبه مدت 15- 20 ثانیه صورت می‌گیرد وحاصل این فرآوری تولید سویا پرچرب است که دراین محصول مقدار پرتئازها ازجمله بازدارنده های تریپسین، کیموتریپسین، فیتوهماگلوتنین ها، اوره آز، عوامل آلرژیک، لیپازها و لیپواکسی ژنازها کاهش می‌یابد و طی فرایند اکسترود این عوامل ضد تغذیه ای تا 85درصد کاهش می‌یابد.
آنزیم غیرفعال تریپسنوژن که از لوزالمعده ترشح می‌گردد بوسیله آنزیم انتروکینازکه ازمخاط دوازدهه ترشح می‌شود به تریپسین فعال تبدیل می‌گردد واین فعال سازی توسط خود تریپسین به صورت خودکار ادامه می‌یابد.
آنزیم تریپسین همچنین سبب فعال شدن زیموژن غیرفعال کیموتریپسین به آنزیم فعال کیموتریپسین می‌گردد که هر دوی این آنزیم ها ازجمله آنزیم های مهم و حیاتی درهضم پروتئین ها هستند. این دو آنزیم ازجمله اندوپیتیدازها بوده و به طور اختصاصی عمل می‌کنند.
آنزیم تریپسین برپیوند اسیدهای امینه لیزین-ارژنین درملکول پروتئین موثراست و کیموتریسپین بر پیوند بین اسیدهای آمینه فنیل الانین – تریپتوفان ، لوسین و تیروزین تاثیر می‌گذارد بنابراین وجود دو بازدارنده معروف تریپسین (kunitz ) و کیموتریپسین (bowmanberg) دردانه سویا ازعمل این دو آنزیم که نقش آنها درهضم پروتئین است جلوگیری نموده وسبب تحریک ترشح پانکراس می‌شود که دراین صورت نه تنها کاهش رشد ناشی از ازدیاد ترشح پا نکراس حاصل می‌شود بلکه سبب بزرگ شدن غده پانکراس نیز می‌گردد.
امروز مشخص گردیده کاهش رشد اختصاصا به دلیل کاهش قابلیت هضم پروتئین نیست بلکه به دلیل افزایش ترشح اسیدهای امینه سیستین و متیونین است که در ساختمان های این دو آنزیم به فراوانی وجود داشته و نقش این دو اسید امینه در رشد است. همچنین دانه سویا حاوی مقدار زیادی روغن است که برای حیوانات قابل دسترس نیست و درطی اکسترود شدن روغن به همراه توکوفرول طبیعی درنتیجه ترکیدن سلول به فضای بین سلولی تراوش می‌کند و علاوه برافزایش تراکم انرژی مقدار زیادی ویتامین E در اختیارحیوان قرار می‌گیرد.
روغن سویا حاوی سطوح بالایی از اسیدهای چرب اشباع و غیراشباع W6،W3 است. وجود این اسیدهای چرب غیرضروری درغذای حیوانات ازجمله خوک، گوساله، بز و جوجه ضروری است. زیرا این اسیدهای چرب دربدن ساخته نمی‌شوند و همچنین این اسیدهای چرب برای ساخت مواد شبه هورمونی، پروستاگلندین هاوپروستاسیکلین ها ضروری اند. این مواد دربدن بسیاری ازاعمال سلولی ازقبیل انعقاد خون، فشارخون و پاسخ های ایمنی راتنظیم می‌کنند و دانه سویا منبع غنی ازاسیدهای چرب W6،W3است.
ویتامین Eعلاوه براینکه ازجمله ویتامین های محلول درچربی و مورد نیاز حیوانات است. به عنوان یک آنتی اکسیدان طبیعی نیز می‌باشد و از آنجائی که ویتامین E دربدن ذخیره نمی‌شود وجود یک منبع جیره ای منظم حائز اهمیت است.
همچنین مقدار ویتامین E فعال طی ذخیره سازی دانه مرطوب درسیلو کاهش می‌یابد .
ویتامین E یک انتی اکسیدان طبیعی است که همراه با آنزیم گلوتاتیون پراکسید از که حاوی سلنیوم است از سلول ها دربرابرصدمات اکسیداتیو ناشی از رادیکال های آزاد محافظت می‌کند و ممانعت از چنین اکسیداسیونی درحفظ سلامتی حیوان دارای اهمیت حیاتی است همچنین ویتامین E نقش مهمی درتکامل و انجام وظیفه سیستم ایمنی دارد.
لیسیتین نیز از دسته فسفوگلیسریدها است. که بخش مهمی ازغشاهای سلولی راتشکیل داده است ومقدار لیسیتین دردانه سویای پرچرب به 4 درصد می‌رسد. درواقع درسویای پرچرب سطوح بالایی ازپروتئین بامقدارزیادی روغن همراه شده است وکیفیت روغن و دیگر مواد مغذی طی فرآوری اکسترود افزایش می‌یابد. حرارت درطی پخت اکستروژنی سبب افزایش مقدار پروتئین عبوری درنشخوارکنندگان می‌شود وبه همین علت غلظت اوره خون در دام های پر تولیدی که ازسویای پرچرب استفاده می‌کنند پایین تراست. همچنین پخت اکستروژنی سبب افزایش خوش خوراکی سویا می‌گردد.
انرژی قابل هضم ظاهری AME درطیور افزایش یافته و قابلیت هضم کربوهیدرات ها به علت تغییر در ساختار پلی ساکاریدهای غیرنشاسته‌ای محلول درآب افزایش یافته که این امرسبب افزایش قابلیت هضم فیبر و درنتیجه به رشد و عملکرد بهتر طیور کمک می‌کند. به خاطروجود مقدارزیادی چربی درماتریکس ذرات سویا می‌توان سطوح بالایی ازآن را درخوراک های پلت بدون این که کیفیت پلت کاهش یابد استفاده نمود و مقدار زیادی ازگرد و غبار موجود در سیستم را درحین تولید کاهش داد. همچنین حرارت طی پخت سبب کاهش مقدار مایکوتوکسین ها درسویای پرچرب می‌گردد.
به دلیل وجود مقدار زیادی روغن دراین محصول طی روزهای گرم سال می‌توان جهت مقابله با استرس گرمایی ازاین محصول استفاده نمود و وجودروغن درجیره سبب بهبود راندمان انرژی جیره شده که این مهم به دلیل وجود دو اثر فوق متابولیکی وانرژی زایی مازاد چربی ها می‌باشد. همچنین چربی ها طی سوخت وساز خود گرمای کمتر و آب متابولیکی بیشتری تولید می‌کنند. درنتیجه انرژی خالص بیشتری ازجیره حاصل می‌شود.
آزمایشات کنترل کیفیت محصول تولیدی عبارتند از : تست اوره آز و آنتی تریپسین در محصول که معمولا مقدار فعالیت بازدارنده تریپسین را با فعالیت اوره آز در سویای پرچرب می‌سنجند. زیرا حساسیت اوره آز به حرارت مشابه بازدارنده تریپسین است. بنابراین اندازه گیری اوره ازیک روش استاندارد کنترل کیفی درسویا محسوب می‌شود و مقدار اوره آز را باتوجه به تغییرات PH درخلال آزمایش برآورده می‌کنند ودامنه قابل قبول برای آزمون اوره آز 05-02- 0 میلی گرم برگرم است ومقادیربالاتراز5-0 به معنای وجود مقداربیشتراوره ودرنتیجه بازدارنده تریپسین است.
تست حلالیت پروتئین در محلول پتاس نیز انجام می‌گیرد که مقادیر بیش از 85 درصد محلولیت به معنای نپختن و مقادیر کمتر از 70 درصد نشانه پخت بیشتر محصول است. همچنین حرارت رنگ دانه سویا را تغییر می‌دهد و می‌توان از روش های رنگ سنجی جهت کنترل کیفیت حین فرآوری استفاده نمود. آزمون های دیگری از قبیل اندازه گیری نیتروژن در دترجنت های اسیدی ، تست لیپاز و در نهایت شکل ظاهری محصول را می‌توان جهت بررسی استاندارهای کیفیتی سویای فرآوری شده قرار داد .
گروه تحقیق و توسعه مجتمع کارخانجات خوراک دام ، طیور و آبزیان صالح کاشمر