به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پیشرفت‌های حاصله در امر تغذیه و اصلاح نژاد جوجه‌های گوشتی موجب افزایش سرعت رشد و کاهش طول دوره پرورش در دو دهه گذشته گردیده است. به طوری که مدت زمان لازم جهت رسیدن به وزن مطلوب قابل عرضه به بازار هر ساله حدود نصف روز کاهش می‌یابد. لیکن، متاسفانه این افزایش سرعت رشدسبب بروز اختلالات متابولیکی مانند سندرم مرگ ناگهانی،آسیت، ناهنجاری های استخوانی و افزایش درصد چربی لاشه می‌گردد(Sahraei,2012 ). با توجه به اینکه این ناهنجاری ها در دوره پایانی پرورش جوجه‌های گوشتی مشاهده می‌شود وهمچنین اکثر چربی تولید شده در جوجه گوشتی در پایان دوره پرورش صورت گرفته ومشکلات عدیده‌ای هم برای تولیدکننده و هم برای مصرف کننده ایجاد می‌کند، و علاوه بر اینها برای تولید چربی در طیور به عناصر مغذی بیشتری احتیاج بود که باعث افزایش هزینه خوراک مصرفی و غیر اقتصادی بودن تولید می‌شود و چون اعمال محدودیت غذایی در دوره پایانی پرورش جوجه‌های گوشتی باعث غلبه بر مشکلات مذکور و افزایش بازده تولید می‌شود.
تعریف محدودیت غذایی
محدودیت غذایی روشی از خوراک دادن است که در طی آن مقدار یا زمان دسترسی به غذا یا مواد مغذی برای طیور محدود می‌گردد.
ناهنجاریهای متابولیکی در جوجه‌های گوشتی
محدودیت غذایی در جوجه‌های گوشتی در سنین متفاوت اعمال می‌شود و هدف از آن بهبود ضریب تبدیل، بهبود کیفیت لاشه و کاهش چربی حفره بطنی و کاهش ناهنجاریهای متابولیکی می‌باشد. استفاده از محدودیت غذایی در ابتدای دوره با تکیه بر پدیده رشد جبرانی است و محققین زیادی ازاین روش جهت بهبود ضریب تبدیل ، کاهش چربی لاشه، کاهش ناهنجاریهای پا، عارضه آسیت و حتی بیماریهای تنفسی و غیره استفاده کرده‌اند( Zhong, 1995) استفاده از محدودیت غذایی در انتهای دوره نیز باعث کاهش چربی حفره بطنی و بهبود ضریب تبدیل و کاهش ناهنجاریهای متابولیکی می‌گردد( Mighan et al., 2000).
1.محدودیت خوراک و سندرم مرگ ناگهانی
مهمترین بیماری که در تحقیقات محدودیت غذایی مورد توجه قرار گرفته است، سندرم مرگ ناگهانی است این عارضه یک عامل زیانبار در صنعت طیور گوشتی است، علت این بیماری هنوز به طور دقیق مشخص نشده است. این سندرم بیشتر در جوجه‌هایی که سنگین‌تر از میانگین گله هستند اتفاق می‌افتد و محققان رشد سریع در جوجه‌های گوشتی را علت این عارضه می‌دانند. و تاثیر محدودیت غذایی در کاهش این سندرم، احتمالا به علت کاهش رشد در جوجه‌های گوشتی تحت تاثیر محدودیت غذایی می‌باشد(Siddiqui et al., 2009)، البته برخی محققین معتقدند که علاوه بر تنش رشد سریع، عوامل دیگری نظیر ژنتیک، جنس، منابع پروتئین حیوانی نسبت به گیاهی، چربیهای اشباع نسبت به غیر اشباع و بالا بودن میزان اسید استیک جیره در افزایش وقوع این عارضه تاثیر دارند (Vo et al.,1998) . در آزمایشی (Bowes et al., 1998) با اعمال محدودیت غذایی به میزان 25 درصد مصرف غذایی آزاد به بررسی مواد بروز سندرم مرگ ناگهانی در گروه شاهد و محدودیت پرداختند. موارد سندرم مرگ ناگهانی در جوجه‌های گوشتی شاهد 33/3 و در تیمار محدودیت صفر درصد بود. در مطالعه‌ای (Mollison et al., 1984) زیست پذیری بالاتری را در جوجه‌های محدود شده نسبت به تغذیه آزاد مشاهده کردند. مطالعات نشان داده که با اعمال محدودیت غذایی در ابتدای رشد، تلفات بیشتری در خروسهای گروه شاهد نسبت به گروه محدود شده مشاهده می‌شود، البته محدودیت خوراک بر میزان تلفات مرغ ها، تاثیر کمتری دارد(Fontana et al., 1992) . لیکن در برخی آزمایشات نیز اختلافی در میزان تلفات جوجه‌های محدود شده با گروه تغذیه آزاد مشاهده نشد (Deaton, 1995) .
2.محدودیت خوراک و بیماری آسیت
این بیماری در برخی نقاط دنیا، به خصوص مناطقی که دارای ارتفاع زیادی از سطح دریا هستند، مشاهده می‌شود و عوامل مختلفی مانند سردی هوا، سموم موجود در غذا، بالا بودن نمک جیره، کمبود اکسیژن در ارتفاعات، رشد سریع، بدی تهویه، حجم محدود ریه‌ها و بالا بودن سوخت و ساز پایه که سبب افزایش تقاضا برای اکسیژن می‌شوند، در بروز این بیماری موثرند (Acar et al., 1995) . جوجه‌های مبتلا در حفره سینه‌ای ـ شکمی دارای مقادیر زیادی مایع زرد رنگ می‌باشند، همچنین قلب راست آنها بزرگ می‌شود. در شرایط تغذیه آزاد حرارت تولیدی به ازای هر کیلوگرم وزن متابولیکی بدن در 2 تا 3 هفته اول در بالاترین حد خود می‌باشد. با کاهش سرعت رشد به دلیل محدودیت غذایی در ابتدای زندگی، تنش متابولیکی ناشی از سرعت رشد بالا، به ویژه در سنی که حیوان بیشترین حساسیت را به آسیت دارد، کاهش می‌یابد. با تغییر منحنی رشد و کاهش‌نقش متابولیکی اکسیژن مورد نیاز کاهش یافته و این کاهش از ایجاد شرایط هیپوکسی یا آنوکسی(کمبودشدیدیانبود اکسیژن) جلوگیری می‌کند (Gonzales et al., 1998) . در‌آزمایشی (Arce et al., 1992) با اعمال محدودیت در مدت زمان مصرف خوراک به میزان 8 ساعت در روز و 10 درصد کاهش در مصرف خوراک در مقایسه با گروه شاهد تغذیه آزاد توانستند به طور معنی داری آسیت را کاهش دهند. البته افزایش وزن به شدت کاهش یافت. تحقیقات ( Shlosberg et al., 1998) در مورد تاثیر الکترولیت‌ها و محدودیت خوراک بر وقوع آسیت در جوجه‌های گوشتی، نشان داد که اعمال 10 درصد محدودیت فیزیکی درجه اشباع اکسیژن خون سرخرگی را در 35 روز‌گی بدون کاهش وزن نهایی بدن تا میزان 4/5 درصد افزایش می‌دهد. در آزمایش دیگری اعمال محدودیت خوراک از 7 تا 16 روزه‌گی وقوع آسیت را در جوجه‌های گوشتی کاهش داد. همچنین مشخص شد که وقوع آسیت به طور معنی داری به وزن بطن راست وابسته است. کاهش سرعت رشد موجب جلوگیری از افزایش گردش خون ریوی شده که منجر به بزرگ شدن بطن راست می‌شود
3.محدودیت خوراک و ناهنجاریهای استخوانی در جوجه‌ها
جوجه‌های گوشتی در صورت تغذیه آزاد، غذایی بیشتری مصرف کرده و سرعت رشد بیشتری خواهند داشت لیکن این رشد سریع جوجه‌های گوشتی با افزایش بیماریهای متابولیکی و ناهنجاریهای استخوانی همراه است. لذا جهت مقابله با این ناهنجاریها مطالعات و تحقیقات فراوانی صورت گرفته و اکثر محققین استفاده از محدودیت غذایی را به علت کنترل سرعت رشد در جوجه‌های گوشتی پیشنهاد کرده‌اند
.(Robinson et al., 1992) . در مطالعه‌ای مشخص شد که محدودیت غذایی ابتدای دوره بسیاری از اشکال متفاوت ناهنجارهای پا را کاهش می‌دهد. اما این اثر همواره با کاهش وزن زنده همراه است. با نوردهی متناوب یا افزایش مرحله‌ای روشنایی، بیماریهای پا و ناهنجارهای استخوانی کاهش می‌یابد، همچنین میزان پروتئین جیره بر وقوع ناهنجاریهای اسکلتی موثر است. در آزمایشی (Robinson et al., 1992)جوجه‌ها را به مدت 7 روز در هفته‌های دوم ، سوم و چهارم محدود نمودند در 6 هفتگی تعداد جوجه‌های حذفی، به علت مشکلات استخوانی در هر 3 گروه کاهش یافت، ولی این کاهش معنی دار نبود. در آزمایش دیگری که توسط همین محققین انجام شد با اعمال محدودیت غذایی یک روز در میان تعداد جوجه‌های حذفی 6 و 9 هفته به دلیل ناهنجارهای استخوانی به ترتیب 30 و 35 درصد کاهش یافت. همچنین مطالعات نشان داده که برنامه‌های نوردهی متناوب همراه با محدودیت غذایی باعث بهبود عملکرد جوجه‌های گوشتی و کاهش ناهنجاریهای پا و مرگ و میر حاصل از سندرم مرگ ناگهان می‌شود (Bowes et al., 1998) .
ترجمه و تدوین: محمود صحرائی (عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل)