به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ مایکوتوکسین‌ها متابولیت‌های سمی ثانویه‌ای هستند که توسط قارچ‌های متعلق به گونه‌های آسپرژیلوس، پنیسلیوم و فوزاریوم تولید می‌گردند. مشکلات و اختلالات متعددی با وجود مایکوتوکسین‌ها بوجود می‌آید که علاوه بر بروز بیماری‌های کلینیکی، عوارض تحت کلینیکی (کاهش تولید حیوانات مزرعه‌ای)، کاهش ارزش غلات و کل خوراک مشاهده خواهد شد.
تخمین زده شده که وجود مایکوتوکسین‌ها زیانی در حدود یک بیلیون دلار به کشاورزان در آمریکا می‌زند. طبق مطالعات و تحقیقات بسیار مشاهده شده است که مایکوتوکسین‌ها می‌توانند تا حدود 13 درصد ارزش غذایی کل خوراک را کاهش دهند.
خوراک دام به عنوان سوبسترایی برای قارچ عمل می‌کند که قارچ از مواد مغذی موجود در خوراک برای رشد و تغذیه خود استفاده می‌نماید. ارزش غذایی غلات، دانه‌های روغنی و کل خوراک بوسیله رشد قارچ‌ها تغییر خواهد کرد.
- کاهش انرژی متابولیسمی ذرت، در نتیجه رشد قارچ حدود 5 الی 25درصد است.
- قارچ‌ها قادرند لیپاز ترشح کنند و از تری گلیسرید خوراک به عنوان منبع انرژی استفاده نمایند. قارچ موجود در خوراک می‌تواند تا 3درصد سطح چربی و روغن خوراک را کم کند.
- محتوای پروتئین تا 2درصد کاهش می‌یابد. اسیدهای آمینه سیستئین، لیزین و آرژنین بیشتر از سایر اسیدهای آمینه تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
- قارچ‌ها از ویتامین‌های A ،D ،E ،K ،B12، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، اسید پنتونیک و پیرودوکسین برای رشد خود استفاده می‌کنند.
- فسادی که توسط قارچ‌ها تولید می‌گردد باعث ایجاد مشکلاتی در زمینه سیالیت محصول در سیلوها می‌شود (گیر کردن و پل زدن مواد در سیلو)، از دیگر اثرات مخرب کپک زدن؛ تولید دمای بالا در سیلوها، بوی نامطبوع و ایجاد اختلال در پلت‌سازی می‌باشد.
کپک‌ها از مواد مغذی برای متابولیسم خودشان استفاده می‌کنند و همین مسئله علت بروز مشکلات و اختلال در جریان‌پذیری سیلوهاست.
ایجاد اختلال در فعالیت آنزیم‌ها
فعلالیت بهینه آنزیم‌های گوارشی برای بهره‌وری بهینه از خوراک ضروری است. حتی در مقدار پایین نیز مایکوتوکسین‌ها تاثیرات منفی بر آنزیم‌های گوارشی می‌گذارند.
علاوه بر تاثیرات منفی آفلاتوکسین بر روی پانکراس، فعالیت آنزیم‌های ترشح شده توسط این عضو (آمیلاز، تریپسین و کیموتریپسین) مختل می‌گردد که باعث کاهش مصرف خوراک و بازدهی استفاده از خوراک در زمان بروز آفلاتوکسیکوسیس می‌شود. فومونیسین فعالیت آنزیم‌های آلکالین فسفاتاز و آمینوپپتیداز را در خوک‌ها کاهش می‌دهد.
در برخی از گونه‌ها، آفلاتوکسین ترشح صفرا را کاهش خواهد داد. صفرا حاوی اسید صفراوی است که برای هضم و جذب چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی در روده کوچک ضروری می‌باشد.
برخی از مطالعات تایید کرده‌اند که مایکوتوکسین‌ها به ویژه آفلاتوکسین، اکراتوکسین A و DON قابلیت هضم ظاهری پروتئین و انرژی متابولیسمی را کاهش می‌دهد. جوجه‌های گوشتی و اردک‌ها نسبت به سایر گونه‌ها حساس‌تر هستند.
مایکوتوکسین‌ها با آنزیم‌های گوارشی و ترشح صفرا تداخل داشته و باعث هضم چربی‌ها، پروتئین‌ها می‌شوند.
مایکوتوکسیکوزیس یکی از دلایل احتمالی خوراک هضم نشده در مدفوع است که مشکلی بسیار پرخطر و شایع در طیور است.
قابلیت دسترسی مایکوتوکسین‌ها بسیار متفاوت می‌باشد و بستگی به ساختار شیمیایی هر مایکوتوکسین و گونه حیوان دارد.
80 درصد مایکوتوکسین‌ها در قسمت‌های ابتدایی و بالایی دستگاه گوارش جذب می‌شوند (پیش‌معده، چینه‌دان، دئودنوم و قسمت ابتدایی ژژنوم)
تعداد زیادی از مایکوتوکسین‌ها وارد گردش خون کبدی می‌گردند که به این معنا است بعد از این که مایکوتوکسین از دستگاه گوارش جذب شد، وارد کبد و صفرا شده و سپس مجدداً وارد دستگاه گوارش و روده باریک خواهند شد. مقادیر باقی‌مانده مایکوتوکسین‌ها که جذب نمی‌شوند در لومن دستگاه گوارش باقی خواهد ماند که سمیت زیادی برای اپیتلیوم دستگاه گوارش ایجاد می‌نمایند.
80 درصد مایکوتوکسین‌ها در قسمت‌های ابتدایی و بالایی دستگاه گوارش جذب خون می‌شوند اما گردش خون مجدداً آنها را به روده‌ها منتقل می‌کند، جایی که مجدداً جذب می‌شوند و سمیت آنها روی سطوح گوارشی تاثیر می‌گذارد.
ازآنجایی‌که دستگاه گوارش تنها سیستم و مهمترین سیستمی است که با مایکوتوکسین‌ها مواجه می‌شود بوسیله سمیت مایکوتوکسین‌ها بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
تریکوتسن‌ها (عمدتاً سم 2-T، سم 2-H T و DAS و DON) مضر برای سطح دستگاه گوارش هستند اما مونیلی فورمیس و فومونیسین هم به شدت سمی می‌باشند.
تریکوتسن سیتوتوکسیک است که سنتز پروتئین را مختل کرده و قادر است باعث متوقف شدن تکثیر سلولی گردد. باعث ایجاد فرسایش در دهان، مری، سنگدان، پیش‌معده و روده می‌شود. در روده باریک T2 قادر به ایجاد نکروز در پرزها است که قابلیت جذب مواد مغذی را کاهش خواهد داد. امتناع از مصرف خوراک نشانه‌ای از بروز فوزاری توکسیک می‌باشد.
تریکوتسن‌ها (سم 2-T، سم 2- T و DAS و DON) و فومونیسین‌ها اثر مخربی بر روی دستگاه گوارش می‌گذارند؛ از دهان تا دئودنوم.
به‌عنوان اثر ثانویه مایکوتوکسین‌ها (DON ،T-2 و زرالنون) نفوذپذیری انتروسیت‌ها را افزایش داده و باعث کاهش ترشح موکوس که سطح دستگاه گوارش را می‌پوشاند می‌گردد، که در حقیقت کاهش سدکنندگی دستگاه گوارش را به همراه دارد. حضور مایکوتوکسین فوزاریوم باعث افزایش حساسیت حیوانات به کوکسیدیوز، ای‌کولای و گونه‌های سالمونلا خواهد شد.
مایکوتوکسین‌ها به روده آسیب می‌رسانند. ورود به گردش خون برای پاتوژن‌های دستگاه گوارش آسان‌تر شده و بروز عفونت‌های سیستماتیک افزایش می‌یابد.
- راه ورورد مواد سمی و میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا به جریان خون آسان‌تر می‌گردد و باعث بروز عفونت و مسمومیت خواهد شد.
- مایکوتوکسین‌ها جذب مواد مغذی را در روده کاهش می‌دهند به این‌صورت که مسیر جذب مواد مغذی از دستگاه گوارش به جریان خون را مسدود می‌کنند.
- جذب گلوکز بوسیله DON و اکراتوکسین A کاهش می‌یابد، منبع اصلی تامین انرژی برای حیوان «گلوکز» می‌باشد.
- DON جذب اسیدهای آمینه را مختل خواهد کرد.
مایکوتوکسین‌ها متابولیسم مواد مغذی مختلف و داروها را زمانی که جذب می‌شوند تغییر می‌دهند:
- آفلاتوکسین‌ها و فومونیسین با متابولیسم چربی تداخل داشته و باعث تجمع چربی در داخل کبد می‌شود.
- تریکوتسن، زیرالنون و فومونیسین در سنتز پروتئین به شکل‌های مختلفی اختلال ایجاد می‌کنند.
- آفلاتوکسین و 2-T سطح ویتامین‌های گروه B و E را در پلاسما کاهش می‌دهند.
- تعداد بسیاری از مایکوتوکسین‌ها (زیرالنون و 2-T) فعالیت سیتوکروم P450، یک گروه از آنزیم‌های درگیر در متابولیسم داروها را مختل می‌کند (آنتی‌بیوتیک‌های یونوفر، فلوروکوینولون و انروفولاکسین)
مایکوتوکسین‌ها در متابولیسم چربی‌ها، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، کولین و داروهای خاص دخالت دارند.
-در نشخوارکنندگان مایکوتوکسین‌ها توسط میکروفلور شکمبه متابولیزه و سم‌زدایی می‌گردد.
در تک معده ای‌ها اثر مایکوتوکسین‌ها بر روی میکروفلور دستگاه گوارش به خوبی شناخته نشده است، اما مایکوتوکسین‌ها خاصیت آنتی‌بیوتیکی داشته و می‌توانند باعث ایجاد عدم تعادل در جمعیت میکروارگانیسم‌های شکمبه گردند. در حقیقت مشاهده شده است که DON تعداد باکتری‌های هوازی را افزایش داده و می‌تواند رشد باکتری‌هایی را که باعث ایجاد التهاب مزمن روده‌ای شده‌اند را افزایش دهد.
در مقابل تعدادی از میکروارگانیسم‌های شناخته شده مانند لاکتوباسیلوس‌ها هستند که با باند کردن و غیرسمی کردن مایکوتوکسین‌ها باعث کاهش اثرات مخرب آنها خواهند شد.
مایکوتوکسین‌ها می‌توانند باعث عدم تعادل در خوراک شوند.
دستگاه گوارش مهمترین مکان اثرات منفی مایکوتوکسین‌ها است که از راه‌های مختلف می‌تواند اثرات مخرب خود را بگذارد.
- در زمان بروز مایکوتوکسوسیز تجویز محلول ویتامینی می‌تواند موثر واقع شود.
- در مورد آلودگی با آفلاتوکسین افزایش سطح پروتئین خوراک می‌تواند باعث رسیدن به رشد و تولید نرمال گردد.
- باید از آلوده شدن غلات و دانه‌های روغنی به قارچ در مزرعه تا فارم پرورش پیشگیری کنیم.
منبع:
- Why mycotoxins make you lose the money invested in feed?
فهیمه هاشم‌زاده و محسن تیموری (دکتری تغذیه طیور و کارشناسی ارشد تغذیه دام و طیور)