به گزارش «سرویس دام،طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ اسهال ویروسی گاو یکی از بیماری‌های عفونی گاو است که بوسیله Pestivirus از خانواده توگا ویریده ایجاد می‌شود. این بیماری برای اولین بار در سال 1946 در نیویورک مشاهده گردید. بیماری عموماً بصورت تحت کلینیکی یا ملایم با درصد ابتلای بالا و تلفات کم مشاهده می‌شود. اما در موارد حاد بیماری، تلفات بالا نیز مشاهده می‌شود. این بیماری از نظر درمانگاهی با علائم گاسترو انتریت، همراه با اسهال شدید، زخم و تورم و سائیدگی مخاط دهان و بینی، تب، لوکوپنی، کاهش ترشح شیر و سقط مشخص می‌گردد.
در سال 1953 در ایالت آیووای آمریکا بیماری مشابهی همراه با عوارض مخاطی مشاهده گردید که بیماری مخاطی نامیده شد. اما اکنون مشخص گردید که عامل هر دو بیماری یکی می‌باشد. یکی از جنبه‌های مهم این بیماری شباهت آن با طاعون گاوی و MCF است که با سائیدگی بافت پوششی مخاط دهان و مجاری گوارشی همراه می‌باشد.
اتیولوژی ویروس Pestivirus
Pestivirus یک ویروس RNAدار می‌باشد که از لحاظ پادگنی شباهت زیادی به ویروس طاعون خوک و عامل بیماری بوردر گوسفند دارد، این ویروس توسط حرارت، تغییرات PH و مواد ضد‌عفونی‌کننده از بین می‌رود اما در درجه حرارت پایین ماندگار می‌باشد.
اپیدمیولوژی Pestivirus
بررسی‌های سرولوژیکی نشان داده است که با‌وجود کم بودن تعداد گاوانی که نشانی‌های درمانگاهی بیماری را بروز می‌دهند، میزان عفونت خیلی زیاد است. در انگلستان حداقل 50درصد گاوان از نظر سرمی واکنش مثبت نسبت به بیماری دارند و در استرالیا این نسبت به 89درصد بالغ می‌گردد که در مناطق گرم میزان آلودگی 91درصد و در نواحی معتدل 54درصد است.
در کنیا 19درصد گاوان بالغ در آزمایش سرمی مثبت می‌باشند. سویه‌های ویروس در این کشور با سویه‌هائی که در آمریکا و آلمان جدا گردیده مشابه است. در آلمان 76درصد گاوانی که مورد آزمایش قرار گرفته‌اند در آزمایش سرمی آلوده بوده‌اند. میزان شیوع از 40درصد در گوساله‌های 6ماهه تا 91درصد در گاوان بالغ متغیر بوده است. در رودزیا 64درصد گاوان آلوده تشخیص داده شده‌اند. گاوها در تمامی سن‌ها حساس می‌باشند. اما بیشتر در 8 تا 24 ماهگی بیماری را نشان می‌دهند. بیماری بطور محسوسی در زمستان شیوع بیشتری دارد ولی ظاهراً بیماری در گاوهای گوشتی بیش از گاوهای شیری شیوع دارد.
در گوساله‌های گوشتی بیماری چند هفته یا ماه بعد از دوران شیرخوارگی و اغلب در سنین 6 تا 10 ماهه بروز می‌کند. در گاوداری‌های بسته ممکن است تا 25درصد گوساله‌ها به‌فرم حاد بیماری مبتلا گردند و میزان تلفات به 90 تا 100درصد برسد. در گاوداری‌های باز که ورود گاوان جدید در آنها اغلب صورت می‌گیرد بیماری معمولاً بصورت تکی بروز می‌کند. در گاوان پرواری بیماری معمولاً چند هفته پس از ورود دامها به محل پرواربندی ظاهر می‌شود و معمولاً بصورت تکی است مگر اینکه تعدادی از گاوان پرواربندی از گاوداری‌های بسته و محصور (بدون ارتباط با سایر گاوان) به محل آورده شده و با دام‌های ناقل بیماری مخلوط گردیده باشند.
اسهال ویروسی گاوان را می‌توان از راه دهان و یا تزریق بسهولت انتقال داد، در شرایط طبیعی انتقال بیماری بوسیله تماس مستقیم و یا غیر‌مستقیم صورت می‌گیرد و بازدیدکنندگان عادی‌ترین وسیله سرایت از گله‌ای به گله دیگر است، گرچه مهمترین وسیله انتشار بیماری مواد‌غذایی آلوده با مدفوع دام‌های مبتلا می‌باشد، ولی آلودگی ممکن است از طریق ادرار و یا ترشحات بینی نیز صورت گیرد. انتقال توسط حشرات و بند‌پایان نیز گزارش شده است.
بیشتر بدانیم:
علائم اسهال ویروسی گاوان (BVD- MD)
علائم درمانگاهی اسهال ویروسی گاو
بیماری BVD عموماً بصورت تحت کلینیکی می‌باشد. علت بروز علائم متفاوت در این بیماری می‌تواند به‌علل زیر باشد:
- بیماری‌زایی‌های متفاوت در سویه‌های ویروس.
- حساسیت گله.
- عفونت‌های رایج.
- استرس.
- فاکتورهای مدیریتی.
با توجه به اینکه ویروس BVD سیستم ایمنی را فلج می‌کند، بنابراین امکان دارد سایر عوامل بیماری‌زای فرصت‌طلب نیز، بیماری‌زایی خود را نشان دهند بنابراین علائم کلینیکی بیماری BVD همراه با این بیماری‌ها مشاهده می‌گردد.
دوره کمون در شرایط طبیعی 1 تا 3 هفته است و بعضی منابع 5 الی 10 روز را ذکر کرده‌اند. در فرم حاد BVD که عموماً در گاوان جوان بین 8 ماهه تا 2 ساله بروز می‌کند علائم بیماری به قرار ذیل می‌باشد:
تب (c ° 41 – 40)، دپرسیون، بی‌اشتهایی، تنفس شدید، ضربان سریع قلب، سرفه خشک، ترشحات سروزی بینی که بتدریج چرکی می‌گردد، پرخونی بینی و گاهی اوقات پرخونی مخاط دهان، نکروز اطراف سوراخ‌های بینی و پوزه، 2 تا 3 روز بعد از شروع تب اسهال دیده می‌شود که در ابتدا آبکی بوده سپس خونی همراه با ترشحات موکوسی می‌گردد. همچنین 3 تا 7 روز پس از شروع تب، زخمهای دهانی همراه با آبریزش کشدار مشاهده می‌گردد. ترشح اشک و کدر شدن قرنیه گاهی مشاهده می‌شود در این‌صورت کدری از قسمت مرکزی قرنیه شروع می‌شود و به‌طرف خارج توسعه پیدا می‌کند. در تعدادی از دامها لنگش بروز می‌کند، دام‌های آبستن، جنین خود را سقط می‌کنند و یا در‌صورت زایش ناهنجاری‌های مادرزادی در گوساله‌ها مشاهده می‌گردد. تصادفاً ممکن است دامها آثار آنسفالیت بویژه تشنج نشان دهند.
شایان ذکر است که در بعضی از موارد اسهال و زخمهای مخاطی ممکن است وجود نداشته باشد یا در حداقل خود را نشان دهد و تنها علائم تنفسی آشکار می‌باشد. جراحات سائیدگی مخاط دهان معمولاً از یکدیگر مجزا و بصورت زخمهای کم‌عمقی هستند که در نتیجه نکروز پوشش مخاطی آن جدا گردیده است. این جراحات در سطح داخلی لبها روی لثه‌ها و حاشیه دندان‌ها و در قسمت خلفی سقف و در گوشه دهان و روی زبان وجود دارد. از اینگونه جراحات ممکن است در روی پوزه نیز تولید و به‌یکدیگر متصل شود و در نتیجه دلمه خشکی روی پوزه را بپوشاند.
گاو مبتلا به فرم حاد BVD ظرف 48 ساعت تلف می‌گردد. اشکال خیلی خفیف که عادی‌ترین شکل این بیماری می‌باشد با تب، کم‌شدن لوکوسیت‌ها همراه است و ممکن است با اسهال همراه باشد یا نباشد. در شکل انفرادی و تکی بیماری مخاطی در ابتدا بی‌اشتهایی و تب شدید (c ° 41 ) ظاهر می‌شود ولی در ظرف 2 – 3 روز تب پایین می‌آید، نکروز سطحی و مجزائی در مخاط دهان از جمله سطح زبان روی پوزه و قسمت قدامی منخرین ظاهر می‌گردد. جراحات حاصل خیلی سطحی است و اگر آنرا پاک کنند، سائیدگی‌های مخاطی زیر آن کم عمق و تشخیص آنها دشوار می‌باشد. ایجاد این جراحات با ترشحات بزاق فراوان ریزش بینی چرکی و اسهال آبکی و گاهی خونین همراه است.
زور و پیچ در هنگام خروج مدفوع اغلب وجود دارد. بی‌اشتهایی مطلق ادامه پیدا می‌کند و از‌بین رفتن آب بدن و لاغری شروع می‌شود. نشانی‌های عصبی وجود ندارد. در 10درصد لنگش دیده می‌شود. جراحات پوستی بیشتر در مواردی بوجود می‌آید که بیماری طولانی شده است. در این‌صورت ممکن است در اطراف مجاری غلاف قضیب و فرج نیز موجود باشد. در مواردی از مبتلایان ترشحات چشمی دیده می‌شود و کدر شدن قرنیه نیز در موارد کمی گزارش گردیده است. در مراحل آخر بیماری مدفوع حاوی مقدار زیادی بقایای مخاطی است. مرگ معمولاً در ظرف 4 تا 15 روز فرا می‌رسد.
شکل تحت‌حاد و یا مزمن اسهال ویروسی گاو
در حیواناتی که زنده بمانند ولی کاملاً بهبود نیافته باشند اسهال متناوب، کم‌اشتهایی، لاغری تدریجی، موهای خشن و خشک، نفخ مزمن، تغییر شکل سُم و جراحات مزمن در حفره دهان و پوست دیده می‌شود. آثار کالبدگشایی جراحات در اکثر اشکال بیماری یکنواخت است. آثار ظاهری غیر‌عادی محدود به دستگاه گوارش می‌باشد. سائیدگی کم‌عمق مشخص با تورم مختصری در اطراف و بافت قرمز رنگی وسط آن روی پوزه و در دهان وجود دارد. تعداد این جراحات در حلق، حنجره و قسمت خلفی منخرین کمتر، ولی در مری زیاد و بصورت خطوطی در امتداد چین‌های مری قرار گرفته‌اند. نظیر این جراحات در ابتدای شکمبه و در ورقه‌های هزارلا وجود دارد. در شیردان اغلب پرخونی همراه با لکه‌های متعدد خونریزی زیر‌مخاطی و تورم جدار این عضو بنظر می‌رسد.
تشخیص بیماری اسهال ویروسی در گاوها
تمایز بیماری‌هائی که ایجاد سائیدگی مخاطی در دهان می‌کنند چه از‌نظر درمانگاهی و چه از‌نظر کالبدگشایی فوق‌العاده دشوار است. طاعون گاوی، BVD و MCF از نظر درمانگاهی شباهت زیادی به یکدیگر دارند. تورم دهان در اثر سائیدگی مخاط و تورم روده و معده در هر سه بیماری وجود دارد و در واگیری‌ها نمی توان اسهال ویروسی و MCF را از طاعون گاوی از روی نشانی‌ها تمیز داد. در اینگونه موارد باید مراجع ذیصلاح را مطلع ساخت و ماهیت بیماری را بوسیله تزریق و یا آزمایش‌های مناسب مشخص کرد. تشخیص قطعی ماهیت بیماری با کشت و جدا ساختن ویروس بوسیله برداشت از ترشحات مخاط بینی و مدفوع و آزمایش سرمی در دو نوبت از نظر پادتن‌های ضد‌ویروس اسهال ویروسی گاو انجام‌پذیر است. برای آزمایش‌های هیستوپاتولوژی نمونه‌های مورد‌نظر از لوزه‌ها، طحال، غدد لنفاوی مزانتریک، ریه و قسمتی از روده باریک (ایلیوم) همراه با پیرز پتچ (Peyers` Patches) گرفته می‌شود.
درمان بیمارس اسهال در گاو
درمان اختصاصی برای BVD وجود ندارد ولی معالجات کمکی توصیه شده است و باید دقت داشت از کورتون‌ها بخاطر خاصیت تضعیف سیستم ایمنی استفاده نکرد زیرا ویروس BVD خود باعث فلجی سیستم ایمنی می‌شود. پیشگویی موارد سخت که با اسهال شدید و جراحات دهانی مشخص همراه باشد، نامساعد است لذا بهتر است اینگونه دامها را ذبح نمود.
پیشگیری از ابتلا به ویروس Pestivirus
در صورت بروز واگیری این بیماری باید تمام دام‌هائی که نشانی‌های درمانگاهی را بروز می‌دهند مجزا نمود و در صورتی‌که به‌فرم شدید دچار شده باشند، باید آنها را ذبح کرد.
منبع: دکتر امیدرضا امرآبادی