به گزارش «سرویس حیوانات خانگی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ آیا سگ شما موقع نزدیک شدن به ظرف غذا غرّش می‌کند؟ اجازه نمی‌دهد روی مبل بنشینید؟ هنگام قدم‌زدن با سایر سگ‌ها پرخاشگر می‌شود؟ بسیاری از افراد این رفتارها را نشانه‌ای از «غلبه» یا «سلطه‌طلبی» می‌دانند؛ اما واقعیت علمی چیز دیگری است. مفهوم «سگ غالب» یا «سگ آلفا» سال‌هاست مورد بحث قرار گرفته و امروزه متخصصان رفتارشناسی حیوانات آن را بیشتر به استرس، ترس، یا آموزش نادرست نسبت می‌دهند تا تمایل به سلطه.
مفهوم سگ آلفا؛ باور قدیمی یا حقیقت علمی؟
سال‌ها تصور می‌شد که سگ‌ها مانند گرگ‌ها در یک ساختار سلسله‌مراتبی زندگی می‌کنند که فردی به‌نام «نر آلفا» یا غالب در رأس قرار دارد. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد:
- گرگ‌ها در طبیعت معمولاً به شکل خانواده (پدر، مادر و توله‌ها) زندگی می‌کنند، نه بر اساس مبارزه برای قدرت.
- سگ‌های وحشی نیز ساختاری مشابه دارند.
- بنابراین، هیچ سگی ذاتاً در تلاش برای سلطه بر انسان یا سایرین نیست.
رفتارهای پرخاشگرانه اغلب ناشی از اضطراب، فقدان آموزش صحیح، ترس از دست دادن منابع یا کمبود اعتماد به صاحب است.
نتیجه: اصلاح رفتار سگ با فشار، تنبیه یا تلاش برای «غلبه» نه تنها بی‌اثر است، بلکه بر استرس و احتمال بروز رفتارهای تهاجمی می‌افزاید.
رفتارهایی که اشتباهاً «سلطه‌گری» تلقی می‌شوند
|
رفتار رایج |
برداشت اشتباه |
علت واقعی رفتار |
|
غرّش هنگام نزدیک شدن به غذا یا اسباب‌بازی |
می‌خواهد نشان دهد رئیس است |
ترس از دست دادن منبع یا تجربه منفی قبلی |
|
جلوگیری از نشستن صاحب روی مبل |
تلاش برای تسلط بر انسان |
نبود آموزش صحیح مرزها یا احتمال درد و ناراحتی |
|
پرخاشگری نسبت به سگ‌های دیگر |
قدرت‌طلبی یا سلطه‌جویی |
استرس، کمبود اجتماعی‌سازی یا تجربه بد قبلی |
|
کشیدن قلاده در پیاده‌روی |
سعی در کنترل مسیر |
آموخته که با کشیدن سریع‌تر به مقصد می‌رسد |
|
بی‌توجهی به دستورات |
لجبازی یا نافرمانی عمدی |
آموزش ناکافی، نبود انگیزه یا ارتباط ضعیف با صاحب |
آیا رفتار سگ آلفا ذاتی است یا اکتسابی؟
ویژگی‌های ذاتی (ارثی)
هر سگ با خلق‌وخوی خاص متولد می‌شود. برخی:
- جسورتر و سریع‌تر واکنش نشان می‌دهند،
- برخی حساس‌تر یا کم‌اعتمادترند.
اما این خلق‌وخو به‌معنای غالب بودن نیست؛ بلکه بیانگر قدرت شخصیت یا واکنش ذاتی به محرک‌ها است.
عوامل اکتسابی (آموزشی و محیطی)
تجربه زندگی نقش بسیار مهم‌تری دارد:
- آموزش اشتباه یا نبود آموزش
- تجربه‌های منفی (مثل تنبیه، ترس)
- کمبود اجتماعی‌سازی از سنین پایین
- تقویت نادرست رفتار (مثلاً عقب کشیدن صاحب بعد از غرّش)
در واقع، انسان ناخواسته برخی رفتارهای نادرست را تقویت می‌کند.
چگونه باید با این رفتارها برخورد کرد؟
تبدیل شدن به یک «رهبر مهربان»
صاحب سگ باید مانند والد یا راهبر قابل‌اعتماد عمل کند نه رئیس یا سلطه‌گر.
- کنترل منطقی منابع (غذا، بازی، توجه)
- ایجاد حس امنیت و پیش‌بینی‌پذیری
- استفاده از آموزش مبتنی بر تشویق و تقویت مثبت
آموزش رفتاری مدرن
- پاداش‌دهی به رفتار صحیح
- نادیده گرفتن یا هدایت رفتار نامناسب
- تعیین قواعد ثابت خانوادگی (مثلاً اجازه مبل فقط با دستور)
مدیریت اضطراب سگ
اگر رفتارها ناشی از ترس یا اضطراب باشند:
- ابتدا باید منشأ احساس بررسی شود (با کمک دامپزشک رفتار‌شناس)
- تنبیه باعث تشدید مشکل خواهد شد.
- باید به سگ اجازه داد علائم هشدار را نشان دهد (غرّش را سرکوب نکنید!)
چه زمانی لازم است از متخصص کمک بگیریم؟
در صورت مشاهده موارد زیر، مراجعه به مربی متخصص یا دامپزشک رفتارشناسی توصیه می‌شود:
- رفتارهای تهاجمی مکرر
- پاسخ‌های غیرقابل‌پیش‌بینی
- حفاظت شدید از منابع
- اضطراب جدی یا ترس از افراد یا حیوانات
جمع‌بندی نهایی
- هیچ سگی ذاتاً «رئیس» یا «سلطه‌طلب» نیست.
- رفتارهای موسوم به آلفا یا غالب اغلب ناشی از اضطراب، ترس، کمبود مرزهای رفتاری یا آموزش ناصحیح هستند.
راهکار اصلاح رفتار، تنبیه یا فشار نیست بلکه:
- ایجاد اعتماد
- آموزش مثبت و منظم
- مدیریت صحیح منابع
- حفظ آرامش در تعامل با سگ
شما باید برای سگتان «مرجع امن و قابل پیش‌بینی» باشید، نه فرمانده سختگیر. تنها در این صورت، رفتارهای پرخطر یا نادرست کاهش می‌یابند.