اشکال مختلف غذای آبزیان

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پرورش آبزیان از 4000 سال پیش در چین، ژاپن و مصر باستان مشاهده شده است. همچنین تاریخچه پرورش ماهی در هند به3000 سال پیش و در اروپا به 2500 سال پیش برمی‌گردد. با وجود چنین قدمت دیرینه‌ای، این علم بسیار جوان و نوپا است.

نیازهای پرورش آبزیان خود را بیابید.

خصوصیات برجسته پرورش آبزیان را می‌توان در شش مورد عنوان کرد که شامل: پرورش متراکم ماهی در مقایسه با سایر حیوانات، ضریب تبدیل غذایی پایین، امکان پرورش ماهی به همراه کشاورزی و باغبانی، بهبود محیط زیست به جهت استفاده از ضایعات مواد در تغذیه ماهی، توسعه روستایی، وجود درصد بالایی از اسیدآمینه متیونین، لیزین، اسیدهای چرب ایکوساپاپانتوتنیک ویتامین‌های 12 A, B, C, D, B‌ و مواد معدنی از قبیل کلسیم، فسفر، آهن، سدیم، پتاسیم در گوشت ماهی است. 

اشکال مختلف غذای آبزیان

1- غذاهای تر

غذاهایی که رطوبت آنها بین 75-45درصد بوده و از مواد اولیه‌ای با رطوبت زیاد مانند ماهیان بی‌ارزش، ضایعات ماهی و صنایع شیلاتی، ضایعات کشتارگاهی و غیره تهیه می‌شود. این غذاها در انبار مزرعه به صورت روزانه تهیه و ساخته شده و بیشتر به مصرف ماهیان گوشتخوار مانند قزل ‌آلا می‌رسد.

2- غذاهای مرطوب

رطوبت این غذاها بین 45-25درصد بوده و از مواد اولیه با رطوبت بالا مانند موادی که گفته شد به همراه مواد اولیه خرد شده مانند آرد غلات، ساخته شده است، جیره‌های غذایی نیمه رطوبتی بین25-15درصد دارند ومواد اولیه با رطوبت بالا سهم کمتری در تشکیل آن دارند.

غذاهای تر و مرطوب به عنوان غذاهای خوش‌خوراک در بسیاری از گونه‌ها استفاده می‌شود. زیرا دارای بافت نرم‌تری هستند و بازدهی و کارآیی نسبتاً خوبی دارند. استفاده از این غذاها مشکلاتی نیز به همراه دارد که عبارتند از:

1- لزوم دارد حمل و نگهداری آنها به صورت سرد تا هنگام مصرف برای جلوگیری از فاسد شدن، انجام گیرد.

2- امکان برنامه‌ریزی برای تهیه این نوع غذاها کم است.

3- امکان بیمازی‌زایی این گونه‌ها به ویژه ضایعات شیلاتی و کشتارگاهی زیاد است.

4- حمل ونقل و نگهداری نامناسب این گونه غذاها باعث ازبین رفتن بعضی از ویتامین‌ها و چربی‌های ناپایدار خاص می‌شود و محل مساعدی برای انتشار قارچ‌ها و باکتری‌ها در این غذا به وجود می‌آید.

5- این گونه غذاهای مصرف شده در کیفیت آب اثر نامطلوب بر جای می‌گذارد.

بیشتر بدانیم: احتیاجات غذایی آبزیان

3- غذاهای خشک

غذاهای خشک رطوبتی بین13-7درصد دارند. ساخت حمل ونقل و نگهداری آنها نسبتاً ساده بوده وبه راحتی می‌توان آنها را در استخرهای بزرگ توزیع کرد. سایر مزایای این گونه غذا‌ها شامل امکان خرید عمده و نگهداری مواد این گونه غذاها، قابلیت انتخاب مواد اولیه گوناگون با مشخصات غذایی ویژه، امکان کنترل کیفیت، هزینه پایین و برنامه‌ریزی برای تولید غذا، ضریب تبدیل پایین و حجم کم می‌باشد.

غذاهای خشک را می‌توان در اندازه‌های مختلف، که مناسب نیازهای ویژه هر مرحله از گونه‌ها با تغییر جیره غذایی در مراحل مختلف تولید کرد. همچنین تولید غذای خشک این اجازه را می‌دهد که غذاهای مخصوصی مانند غذاهای دارای داروهای خاص مثل آنتی‌بیوتیک‌های مختلف مخصوص کنترل انتشار هرگونه بیماری (خوراک درمانی) و یا غذاهای دارای انواع هورمون‌ها و افزودنی‌های مجاز دیگر، برای به وجود آوردن افراد تک جنس یا افزایش رشد یا جلو انداختن زمان رسیدگی جنسی و بلوغ در ماهی و میگو را تولید کرد. غذاهای خشک را می‌توان با استفاده از مواد اولیه خشک و هم با مخلوطی از مواد اولیه خشک و مرطوب به صورت آرد، پلت، دانه دانه (گرانول)، ورقه‌ای و غیره تولید کرد.

آرد یا پودر، مخلوط ساده‌ای از مواد اولیه خشک خرد شده است که می‌توان آن را پیش از غذادهی به استخر به صورت خمیری یا گلوله‌ای شکل تبدیل کرده و توسط سینی‌های غذا، سبدها و یا کیف‌های مخصوص غذادهی که به‌وسیله طناب از سکوهای موجود در استخر آویزان هستند در دسترس ماهی و میگو قرار داد. از این روش در هندوستان در پرورش کپور ماهی استفاده می‌شود. این گونه غذاها ماندگاری کمی در آب داشته و به علت شسته شدن مواد غذایی و حل شدن آنها در آب مشکلاتی را در کیفیت آب به وجود می‌آورند. معمولاً در تغذیه آبزیان در ایران از روش پلت غذایی خشک استفاده می‌شود.

انواع غذاهای مخصوص لاروها

1- غذاهای خرد شده: غذاهایی با حالت خمیری که از غذاهای مرطوب و یا مخلوط غذاهای مرطوب و خشک که با عمل‌آوری یکنواخت شده‌اند، با مقدار لازم مواد مغذی، مخلوط ویتامینی و ماده هم‌بند تهیه می‌شوند.

2- ریز دانه‌های غذای مرطوب (Wet micro particulat): این غذا مخلوط  یکنواختی است از تخم‌مرغ، گوشت میگو، گوشت صدف، عصاره ماهی، ویتامین‌ها، مواد معدنی، محرک‌های رشد و اشتها و آرد گندم که همگی کاملاً خرد و ریز شده‌اند. برای تهیه ذرات غذایی با اندازه مناسب می‌توان آن‌ها را الک کرد.

3- ریز دانه‌های غذای خشک (Dry micro particulat): این جیره غذایی که مواد مغذی آن قابلیت ماندگاری  در آب را دارند از مواد اولیه خشک، یا مخلوطی از مواد اولیه خشک و مرطوب تهیه شده و به روش مناسبی خشک (خشک کردن از طریق انجماد، خشک کردن در خلاء، خشک کردن در اجاق مخصوص) و خرد شده و در نهایت برای بدست آوردن ذرات با اندازه مناسب الک می‌شوند. ماده غذایی که از این روش تهیه می‌گردد بیشترین استفاده را در تهیه غذای مصنوعی برای پرورش لارو دارد.

4- غذای خشک افشانهای یا اسپره‌ای (Spray dried dieat): برای تهیه این غذا مواد اولیه را که خوب با هم  مخلوط شده‌اند به داخل تونل هوای گرم وخشک اسپری کرده و خشک می‌کنند. به این ترتیب ذراتی با اندازه 50-100 میکرون به وجود می‌آید. از این روش در کشور ژاپن برای تغذیه لارو ماهیان استفاده می‌شود.

5- جیره‌های میکرو باند (Microbound): جیره‌های میکروباند جیره‌هایی هستند که ابتدا به صورت بسیار ریز (پودر) درآمده وسپس توسط هم‌بند به هم متصل شده‌اند. معمولاً بافت هم‌بند در این گونه جیره‌های غذایی کارگینان، آگار، زئین، اسید الجینیک و ژلاتین می‌باشد.

6- جیره‌های غذایی ریز پوشش‌دار (Microcorated diets): این گونه جیره‌ها از پوشاندن دانه‌های غذایی برخی جیره‌های میکروباند به وسیله برخی مواد مانند زئین و کلسترول-لسیتین تهیه می‌شوند.

7- جیره‌های غذایی ریز کپسول‌دار (Microencapsulated diet): استفاده از کپسول‌های بسیار کوچک که در آن مایعات یا ترکیبات غذایی مخصوص در کنار هم گردآوری شده و مجموعه آن توسط دیواره‌ای مخصوص حفاظت می‌شوند به صورتی که در شرایط خاص محیطی این دیوار باز شده و مواد درون آن آزاد می‌شوند.

این گونه جیره در تغذیه لاروهای آبزیان کاربرد وسیعی دارند. رها شدن ترکیبات غذایی درون کپسول با پاره شدن دیواره کپسول از طریق فعالیت‌های آنزیمی، تغییرات  PHیا فعالیت باکتری‌ها صورت می‌گیرد. یک مزیت بزرگ غذاهای پوشش‌دار (کپسوله) در این است که کمترین افت مواد مغذی در شرایط محیطی مایع را دارد و از اینرو باعث کم شدن مواد آلی موجود در محیط پرورشی و کم شدن میزان تغییر اکسیژن و عدم تغییر PH می‌گردد. کپسول‌ها را می‌توان در اندازه‌های گوناگون تولید کرد مثلاً شرکت Frippak کپسول‌هایی در اندازه 700-5 میکرون تولید می‌کند. از اینرو می‌توان در طول رشد ماهیان (از لارو تا بچه ماهی) از کپسول‌هایی با اندازه‌های متناسب استفاده کرد. براساس مواد سازنده دیواره کپسول غذا (MED)، دیواره کپسول‌ها به صورت زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

الف) کپسول‌های نایلون- پروتئین ب) کپسول‌های صمغ ژلاتینی ج) کپسول‌های آلبومین چ) کپسول‌های گلیکوپپتید  د) کپسول‌های کیتوزان

8- جیره‌های غذایی ورقه‌ای: جیره‌های غذایی ورقه‌ای که توسط یک خشک کن دو جداره تولید می‌شوند، جزو غذاهای معمول در پرورش لارو ماهیان هستند. این ورقه‌های غذا را به وسیله خرد کن و سپس الک کردن بدون اینکه در کیفیت ماندگاری آنها در آب تغییری حاصل شود می‌توان در تغذیه لارو آبزیان استفاده نمود. میزان غذا خوردن را می‌توان با استفاده از هم‌بندی‌های مناسب، خوش‌طعم کننده‌ها و غیره افزایش داد.

ترکیب اجزای جیره خشک شده در خلأ وخشک شده به روش اسپری مخصوص لاروها و ویژگی‌های آن‌ها

اجزای جیره خشک شده به روش اسپری	درصد افزودن به جیره
میگو (تازه)	20
ماهی سفید (تازه)	30
گلوتن گندم	15
شیر خشک	10
زرده تخم مرغ	5
کبد گاو	5
روغن سویا	5
شیره انگور	5
مخلوط ویتامینی	5

اجزای جیره خشک شده به روش خلا درصد افزودن به جیره

اجزای جیره خشک شده به روش خلا	درصد افزودن به جیره
ماهی منجمد	30/6
میگو (تازه)	30/6
زرده تخم مرغ	10/2
گلوتن گندم	20/5
شیره انگور	2
مخلوط ویتامینی	6/1

انتخاب اجزاء جیره آبزیان و افزودنی‌ها

انتخاب اجزاء جیره ویک افزودنی به عوامل زیر بستگی دارد:

- امکان انتخاب آن در جیره آبزیان.

-قابلیت دسترسی به مقادیر کافی برای برآورده‌سازی نیازهای غذایی در طول سال.

-میزان هزینه.

-پایداری در طول فرآوری، انبارسازی وغذادهی.

-سازگاری با مراحل مختلف فرآوری.

-وضعیت عوامل ضدتغذیه‌ای موجود.

مطلوبیت غذا یا خوش‌خوراکی نیز به اجزاء یا افزودنی‌های مصرفی بستگی دارد.

برای مثال، بکارگیری مقادیر بالایی از پروتئین‌های دریایی و چربی‌های با منشا مواد خام وتازه موجب افزایش مطلوبیت جیره می‌گردد که خود به افزایش میزان غذای مصرفی در ماهیان گوشت‌خوار و میگوهای دریایی منجر می‌شود. ویژگی‌های فیزیکی اجزای جیره بر خوش‌خوراکی و قابلیت نگهداری آن تاثیرگذار است.

برگرفته از مقاله «جیره نویسی تغذیه آبزیان» تألیف: دکتر حشمت سپهری مقدم

برای مطالعه بخش‌های بیشتری ازین مقاله کلیک کنید: جیره نویسی آبزیان