به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ اکسید منیزیم با فرمول شیمیایی MgO ماده‌ای جاذب رطوبت و سفید رنگ بوده و به‌عنوان یک منبع منیزیم شناخته می‌شود. اکسید منیزیم از طریق کلسینه‌سازی کربنات منیزیم با هیدروکسید منیزیم و با فراوری کلرید منیزیم به‌وسیله آهک و حرارت تولید می‌شود.
کلسینه‌سازی (Calcination: فراوری حرارتی یک ماده (مثلا سنگ معدن) در دمایی بالا اما زیر نقطه ذوب، جهت تبدیل فلزات به شکل اکسید آنها) در دماهای مختلف منجر به تولید اکسید منیزیم با واکنش‌پذیری متفاوت می‌شود، از اکسید منیزیم به‌طور گسترده‌ای در صنعت خاک، اصلاح آب‌های زیرزمینی، تصفیه هرز آب‌ها، تصفیه آب‌های آشامیدنی، تصحیح انتشار هوا و گازها استفاده می‌شود.
بعلاوه، خاصیت بافری اکسید منیزیم در محیط های اسیدی و قابلیت آن در تثبیت فلزات سنگین نامحلول، از جمله دلایل کاربرد گسترده این ترکیب در صنایع مختلف است.
در سال ۲۰۰۶ حدود 56٪ از اکسید منیزیم تولید شده در آمریکا در صنعت تولید جسم نسوز استفاده شد و 44٪ باقی‌مانده در صنایعی همچون کشاورزی، شیمیایی، ساختمان‌سازی و سایر صنایع استفاده شد.
از آنجایی که منیزیم در بیشتر واکنش‌های ضروری بدن شرکت دارد از آن به‌عنوان یکی از عناصر ضروری برای کلیه حیوانات یاد می‌شود. منیزیم به‌عنوان یک عنصر ماکرو شناخته می‌شود بدین معنا که نیاز آن در بدن نسبتاً زیاد است، اکسید منیزیم به عنوان منبع عالی منیزیم در جیره گاوهایی که از علوفه‌های فقیر از منیزیم استفاده می‌کنند، توصیه می‌شود.
معمولاً گراس‌هایی که با سرعت بالا در فصل بهار رشد می‌کنند فاقد سطح کافی منیزیم می‌باشند و مصرف آنها منجر به کمبود منیزیم و عارضه کزاز علفی می‌شود. علوفه‌های تازه، غنی از کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌های ساده‌اند اما به‌لحاظ مواد معدنی جزء منابع فقیر محسوب می‌شوند.
اثرات کمبود منیزیم در دو عارضه تب شیر و کزاز مرتعی نمایان می‌شود. معمولاً این کمبود در گاوهای مسن، چاق و بعد از زایمان با تولید شیر بالا اتفاق می‌افتد. یکی از مهمترین عوامل مؤثر در جلوگیری و رفع این مشکلات، استفاده از مکمل منیزیم در جیره غذایی است.
استفاده از اکسید منیزیم در تغذیه دام و اثرات آن
نشان داده شده است که تأمین سطوح کافی منیزیم برای حیواناتی که در مزرعه چرا می‌کنند الزامی است. بعلاوه، استفاده از مکمل منیزیم در تغذیه گاوهای شیری مزایای زیر را به دنبال خواهد داشت:
1- منیزیم می‌تواند به افزایش درصد چربی شیر گاو کمک کند.
٢- منیزیم می‌تواند با تعدیل pH شکمبه، از وقوع اسیدوز در گاوهای شیری تغذیه شده مقادیر زیاد غلات جلوگیری کند
3- سطح منیزیم جیره نقش مهمی در میزان مصرف کلسیمی دارد که از بافت استخوانی رها و به جریان خون وارد می‌شود.
4- منیزیم در تبدیل قندها به انرژی نقش مهمی دارد.
امروزه، اکسید منیزیم به‌دلیل محتوی و زیست فراهمی بالای منیزیم موجود در آن، به‌طور گسترده‌ای در صنایع خوراک دام و مکمل‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌طورکلی امروزه استفاده از بافرها و مواد قلیایی در تغذیه گاوهای شیری به‌دلیل استفاده زیاد از کنسانتره در جیره آنها، الزامی است.
اگرچه بی‌کربنات سدیم (جوش شیرین) به‌عنوان ماده‌ای مؤثر جهت تعدیل pH شکمبه کاربرد دارد، اما آزمایش‌های متعدد نشان داده‌اند که ترکیب اکسید منیزیم و بی‌کربنات سدیم به‌طور قابل توجهی شرایط محیط شکمبه را بهبود می‌بخشد و منجر به ثابت ماندن یا افزایش سطح چربی شیر می‌شود.
شواهد علمی نشان می‌دهند که هنگام استفاده از سیلوی ذرت به‌عنوان منبع اصلی علوفه در جیره، برخی بافرها و ترکیبات قلیایی همچون بی‌کربنات سدیم (NaHC0) و اکسید منیزیم (Mg0) به تنهایی و همراه باهم، منجر به افزایش ماده خشک مصرفی، تولید شیر، درصد چربی شیر، کیلو گرم چربی شیر و تولید شیر تصحیح شده بر اساس چربی شیر (FCM) می‌شوند.
بهبود حاصله در عملکرد دام، به افزایش pH مایع شکمبه، افزایش نسبت استات به پروپیونات و بهبود قابلیت هضم ماده خشک و یا فیبر نسبت داده شده است. پاسخی که در آزمایش‌های یاد شده در ارتباط با عملکرد تولید مشاهده شده در مطالعاتی که با استفاده از جیره‌های حاوی سطوح کمتر کنسانتره و سیلاژ ذرت انجام شده بودند، مشاهده نشد.
استوکز و همکاران (۱۹۸۵) طی آزمایشی، اثر بی‌کربنات سدیم و اکسید منیزیم را بر عملکرد گاوهای شیری تغذیه شده با سیلاژ ذرت به‌عنوان منبع اصلی علوفه، مورد بررسی قرار داده و نشان دادند که اضافه شدن بافر اثری بر میزان ماده خشک مصرفی و تولید شیر و ترکیبات آن نداشت، با این حال تمایل به افزایش درصد چربی شیر در گروه‌های مصرف‌کننده بافر وجود داشت و بالاترین درصد چربی شیر در گروه دریافت‌کننده ترکیب اکسید منیزیم و بی‌کربنات سدیم به ثبت رسید.
این یافته‌ها با نتایج برخی دیگر از محققان هم‌خوانی داشتند. نشان داده شده است که هنگام استفاده از بافرها در جیره غذایی، مقدار pH مدفوع افزایش می‌یابد.
در آزمایش استوکز و همکاران (۱۹۸۵)، بیشترین مقدار pH مدفوع در گروهی مشاهده شد که اکسید منیزیم را همراه با بی‌کربنات سدیم مصرف کرده بودند.
در این آزمایش اگرچه تیمارها اثر معنی‌داری بر pH ادرار نداشتند اما بیشترین مقدار pH در ترکیب بی‌کربنات سدیم و اکسید منیزیم مشاهده شد.
استفاده توام از بی‌کربنات سدیم و اکسید منیزیم به‌عنوان بافر در جیره، قابلیت هضم ماده خشک، ماده آلی، فیبر نامحلول در شوینده خنثی، فیبر نامحلول در شوینده اسیدی و سلولز را در مقایسه با بی‌کربنات سدیم به تنهایی، افزایش داد.
در آزمایش استوکز و همکاران (۱۹۸۰) تفاوت معنی‌داری بین دو تیمار اکسید منیزیم + بی‌کربنات سدیم و بی‌کربنات سدیم به‌تنهایی ازنظر pH شکمبه مشاهده نشد. با این حال، بیشترین غلظت استات و همچنین بالاترین نسبت استان به پروپیونات در گروهی مشاهده شد که ترکیبی از بی‌کربنات سدیم و اکسید منیزیم را دریافت کرده بود.
در برخی مطالعات از اکسید منیزیم به‌عنوان یکی از مرغوب‌ترین مکمل‌های منیزیم در جیره‌های گاوهای شیری یادشده است.
همچنین نشان داده شده است که اکسید منیزیم به‌عنوان یک عامل ضد اسید در شکمبه عمل کرده و از افت چربی شیر و بروز اسیدوز در دام‌های تغذیه شده با جیره‌های حاوی کنسانتره بالا و فیبر کم جلوگیری می‌کند.
این مطالعات نشان دادند هنگامی که سطح کنسانتره در جیره افزایش می‌یابد، استفاده از اکسید منیزیم می‌تواند چربی شیر را در سطح طبیعی حفظ کرده و یا منجر به افزایش آن شود.
نتایج متفاوتی در رابطه با تأثیر اکسید منیزیم بر اسیدیته شکمبه، خون و ادرار گزارش شده است، وجود چنین تنوعی را در نتایج می‌توان با تفاوت در میزان خلوص، اندازه ذرات و نرخ فعالیت و واکنش‌پذیری اکسید منیزیم مرتبط دانست، نشان داده شده است که با کاهش اندازه ذرات اکسید منیزیم، زیست فراهمی و فعالیت منیزیم آن افزایش می‌یابد.
برای استفاده از اکسید منیزیم در جیره غذایی گاوهای شیری باید اطلاعات کافی درمورد اثرات اکسید منیزیم و خواص آن همچون نرخ واکنش‌پذیری، اثر اندازه ذرات آن بر متابولیسم مواد معدنی و اثر آن بر شرایط اسیدیته، وجود داشته باشد.
در آزمایشی از ۳ نوع اکسید منیزیم با اندازه ذرات، نرخ واکنش‌پذیری و حلالیت متفاوت استفاده شد. بیشترین قدرت بافری و بالاترین نرخ انحلال‌پذیری برای کوچک‌ترین اندازه ذره اکسید منیزیم به ثبت رسید.
در این آزمایش سطح تولید شیر و ترکیبات آن تحت تأثیر منبع اکسید منیزیم قرار نگرفتند اما درصد چربی شیر در منابعی که اندازه ذرات ریزتری داشتند کمیت بیشتری داشت. این درحالی بود که مقدار pH شکمبه در منبعی از اکسید منیزیم که کمترین اندازه ذرات را داشت، به‌طور معنی‌داری بیشتر بود.
بعلاوه، با کاهش اندازه ذرات اکسید منیزیم، میزان pH ادرار نیز افزایش می‌یابد. همچنین بیشترین منیزیم موجود در مایع شکمبه و ادرار در منبعی از اکسید منیزیم مشاهده شد که کمترین اندازه ذرات را داشت.
نتایج این آزمایش نشان داد که با کاهش اندازه ذرات اکسید منیزیم، زیست فراهمی منیزیم و خاصیت با فری آن افزایش می‌یابد. استفاده از مکمل اکسید منیزیم با اندازه ذرات کوچک، در سطح 0/4% جیره، موجب افزایش غلظت چربی شیر گردید.
بازبینی نتایج ۹ آزمایش در ایالت میشیگان و ۱۰ آزمایش در ایالت هاوایی توسط توماس و همکاران (۱۹۸۶) نشان داد که استفاده از ترکیب بی‌کربنات سدیم و اکسید منیزیم، در مقایسه با بی‌کربنات سدیم به‌تنهایی، نتایج بهتری را از نظر خاصیت بافری و حفظ درصد چربی شیر در پی داشت.
آنها بهترین نسبت استفاده از این دو ترکیب را 0/75% بی‌کربنات سدیم و 0/375% اکسید منیزیم هنگام استفاده از خوراک‌های اسیدی مثل سیلوی ذرت معرفی کردند. به‌طورکلی، نسبت بی‌کربنات سدیم به اکسید منیزیم می‌بایست ۲ به ۱ در نظر گرفته شود.
همچنین نشان داده شده است اکسید منیزیم منجر به افزایش باز مصرف استات پلاسمایی و چربی در غدد پستانی شده و همچنین باعث افزایش درصد چربی شیر می‌شود. به‌طور معمول، روزانه حدود 45-۹۰ گرم اکسید منیزیم به ازای هر رأس گاو در جیره گنجانده می‌شود.
در هنگام استفاده از اکسید منیزیم باید دقت کرد که سطح آن از 0/5٪ تجاوز نکند، چرا که در غیر این صورت منجر به عارضه اسهال سیاه خواهد شد.
نتیجه‌گیری
از مزایای کاربرد اکسید منیزیم در تغذیه دام می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
1- افزایش چربی شیر
۲- تعدیل pH شکمبه و جلوگیری از اسیدوز در گاوهای شیری تغذیه شده با مقادیر زیاد غلات
٣- تعدیل باز جذب و رهاسازی کلسیم از استخوان‌ها
4- جلوگیری از ابتلا به عارضه کزاز علفی
5- جلو گیری از ابتلا به عارضه تب شیر.
در نظر گرفتن روزانه 45 تا ۹۰ گرم اکسید منیزیم به‌ازای هر رأس گاو شیری و رعایت نسبت ۲ به ۱ بین بی‌کربنات سدیم و اکسید منیزیم در جیره این حیوانات، توصیه می‌شود.
تهیه و تنظیم: بخش تحقیق و توسعه گروه ویوان