به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ مرغ‌های تخم‌گذار از مهم‌ترین منابع تولید پروتئین حیوانی در جهان هستند و پایداری تولید تخم‌مرغ به عوامل متعددی وابسته است. یکی از مهم‌ترین این عوامل نور و طول روز است. در فصل‌های پاییز و زمستان که روزها کوتاه‌تر می‌شوند، بسیاری از مرغداران کاهش محسوس تولید تخم‌مرغ را تجربه می‌کنند. این مسئله اگر مدیریت نشود، می‌تواند به ضرر اقتصادی جدی منجر شود.
در این مقاله به بررسی تأثیر کاهش طول روز بر تولید تخم‌مرغ و همچنین روش‌های علمی و عملی جبران آن می‌پردازیم.
چرا نور برای مرغ تخم‌گذار اهمیت دارد؟
سیستم تولیدمثلی مرغ به شدت به نور وابسته است. چشم مرغ، علاوه بر دریافت تصاویر، نقش یک سنسور نور را دارد و اطلاعات مربوط به طول روز را به مغز و غده هیپوفیز منتقل می‌کند. در نتیجه:
- هیپوفیز شروع به ترشح هورمون‌های LH و FSH می‌کند.
- این هورمون‌ها تخمدان مرغ را تحریک کرده و چرخه تخم‌گذاری فعال می‌شود.
- کاهش نور به معنی کاهش ترشح این هورمون‌هاست و در نتیجه تخم‌گذاری افت می‌کند.
آستانه نوری مورد نیاز مرغ‌ها
- شدت نور کمتر از ۱۰ لوکس برای مرغ‌ها ناکافی است.
- مدت زمان نوردهی کمتر از ۱۲ ساعت در روز می‌تواند روند تخم‌گذاری را مختل کند.
- بهترین شرایط برای مرغ تخم‌گذار: ۱۴ تا ۱۶ ساعت نور پایدار همراه با شدت ۱۰–۱۵ لوکس.
تأثیر کاهش طول روز بر تولید تخم‌مرغ
وقتی طول روز کاهش می‌یابد، تغییرات زیر در مرغ‌ها رخ می‌دهد:
1- افت تولید تخم‌مرغ روزانه: کاهش تا ۲۰–۳۰ درصد در بعضی سالن‌ها گزارش شده است.
2- افزایش تخم‌های بی‌کیفیت: به‌ویژه پوسته نازک یا شکننده به دلیل کاهش متابولیسم کلسیم.
3- تغییر رفتار مرغ‌ها: بی‌حالی، کاهش تحرک و افزایش زمان استراحت.
4- کاهش وزن بدن: به دلیل کاهش مصرف خوراک و افت فعالیت متابولیک.
تفاوت نژادهای مرغ در حساسیت به نور
تمام نژادهای تخم‌گذار به نور وابسته‌اند، اما شدت واکنش آن‌ها متفاوت است:
- مرغ‌های بومی ایران: مقاومت نسبی بیشتری به تغییرات نور دارند، اما تولید صنعتی آن‌ها پایین‌تر است.
- نژادهای صنعتی مانند های-لاین، ایزا و لوهمن: بسیار حساس به نور هستند و هر تغییر کوچک در طول روز یا شدت نور می‌تواند تولیدشان را مختل کند.
- مرغ‌های گوشتی: به دلیل اینکه هدف اصلی‌شان تولید گوشت است، حساسیت کمتری نسبت به نوردهی دارند.
علائم کاهش نوردهی در مرغداری
- کاهش تعداد تخم‌مرغ در کارتن‌های روزانه
- تغییر در کیفیت پوسته و کاهش وزن تخم‌مرغ
- استرس رفتاری (نوک‌زنی یا تجمع بیش از حد)
- بی‌نظمی در زمان تخم‌گذاری
- کاهش مصرف دان
راهکارهای جبران کاهش طول روز در مرغداری
۱. استفاده از نور مصنوعی
مهم‌ترین راهکار، جایگزین کردن نور مصنوعی برای جبران کمبود نور طبیعی است.
- مدت زمان: حداقل ۱۴–۱۶ ساعت نور پایدار در روز
- شدت نور: ۱۰–۱۵ لوکس (معادل روشنایی یک لامپ LED سفید ۵ وات در هر ۳–۴ متر مربع سالن)
- رنگ نور: نور سفید یا زرد ملایم، با طول موج ۴۰۰–۷۰۰ نانومتر، بهترین اثر را دارد.
۲. برنامه‌ریزی دقیق نوردهی
- استفاده از تایمرهای اتوماتیک برای خاموش و روشن کردن لامپ‌ها.
- جلوگیری از تغییرات ناگهانی؛ افزایش یا کاهش ناگهانی زمان نور باعث استرس و افت شدید تولید می‌شود.
- بهترین روش: نوردهی تدریجی (مثلاً افزایش روزانه ۱۵ دقیقه).
۳. تنظیم جیره غذایی متناسب با فصل
- افزایش انرژی جیره با غلاتی مانند ذرت و گندم.
- افزودن ویتامین D3 برای بهبود جذب کلسیم.
- تأمین کلسیم کافی (از طریق سنگ آهک یا صدف خورد شده) برای جلوگیری از پوسته نازک.
- استفاده از مکمل‌های معدنی مانند فسفر، روی و منیزیم که در فرآیند تشکیل پوسته نقش دارند.
۴. مدیریت دما و رطوبت سالن
- دمای مناسب مرغ تخم‌گذار: ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد.
- کاهش دما در کنار کمبود نور، تولید تخم‌مرغ را به شدت پایین می‌آورد.
- رطوبت مطلوب: ۵۰–۶۰ درصد؛ رطوبت پایین باعث خشک شدن هوا و استرس مرغ‌ها می‌شود.
۵. کاهش عوامل استرس‌زا
- جلوگیری از ورود افراد غیرمرتبط به سالن.
- حذف صداهای ناگهانی و نورهای شدید لحظه‌ای.
- تأمین فضای کافی (حداقل ۷ مرغ در هر متر مربع).
۶. استفاده از فناوری‌های نوین
- سیستم‌های LED هوشمند که شدت نور را به‌صورت خودکار تنظیم می‌کنند.
- نرم‌افزارهای مدیریت مرغداری که الگوی نوردهی را کنترل و ثبت می‌کنند.
- سنسورهای نوری برای پایش یکنواختی روشنایی در نقاط مختلف سالن.
نمونه برنامه نوردهی استاندارد در مرغ تخم‌گذار
|
سن مرغ (هفته) |
مدت زمان نوردهی (ساعت) |
شدت نور (لوکس) |
توضیحات |
|
0–6 |
23 → 10 |
30–40 |
کاهش تدریجی نور برای رشد طبیعی جوجه‌ها |
|
7–16 |
10 |
5–10 |
دوره پرورش؛ نور کوتاه برای جلوگیری از بلوغ زودرس |
|
17–20 |
12 → 14 |
10–12 |
افزایش تدریجی نور برای تحریک تخمدان |
|
21 به بعد |
14–16 |
12–15 |
حفظ نور پایدار برای تولید پایدار تخم‌مرغ |
اشتباهات رایج مرغداران در مدیریت نور
- روشن و خاموش کردن ناگهانی لامپ‌ها
- تغییر مکرر در ساعت نوردهی
- استفاده از لامپ‌های نامناسب (مثلاً لامپ‌های خیلی پرنور یا کم‌نور)
- عدم یکنواختی نور در نقاط مختلف سالن
- بی‌توجهی به رابطه نور، تغذیه و دما به صورت همزمان
جمع‌بندی
کاهش طول روز در پاییز و زمستان یکی از مهم‌ترین عوامل افت تولید تخم‌مرغ است. دلیل اصلی این موضوع، کاهش تحریک هورمونی تخمدان‌ها در اثر کمبود نور است. با این حال، مرغداران می‌توانند با مدیریت صحیح، استفاده از برنامه‌های استاندارد، تغذیه متعادل و کنترل شرایط محیطی، این مشکل را به‌طور کامل جبران کنند.
کلید موفقیت در این زمینه، ثبات برنامه نوردهی و پرهیز از تغییرات ناگهانی است. در صورت مدیریت درست، حتی در کوتاه‌ترین روزهای زمستان، می‌توان راندمان تولیدی گله را در سطح مطلوب حفظ کرد.