به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور،آبزیان و حیوانات خانگی»؛ با اینکه مصرف مستقیم علوفه و چرای حیوانات در مراتع باصرفه‌ترین و صحیح‌ترین روش تغذیه است ولی به علل مختلف باید علوفه و غذاها را در محلی نگهداری نمود. از جمله این دلایل:
1- گیاهان درفصول معینی رشد کرده و حداکثر محصول را می‌توان از آنها بدست آورد و چون تمام علوفه حاصله به مصرف خوراک دام می‌رسد لذا مازاد آنرا برای مواقع دیگر سال که تولید علوفه به حداقل و یا هیچ می‌رسد ذخیره و نگهداری کرد.
۲- در چرای آزاد خطر ابتلا حیوانات به بیماری‌های انگلی، خطر نفخ دام، بروز ذات‌الریه و بیماری‌های مفصلی موجود است. درصورتی‌که درروش تغذیه با علوفه خشک و یا سیلو شده این خطرات وجود ندارد.
۳- چنانچه جیره دام فقط از علوفه تازه و مرتع تشکیل شده باشد دام دیر یا زود مبتلا به اسهال، سوء هاضمه و نفخ می‌گردد و برای جلوگیری از این امر باید جیره حیوانات ازعلوفه تر و خشک و یا سیلو تهیه شده باشد.
4 – با چیدن و خشک کردن علوفه هنگامی‌که ارزش غذائی گیاهان به حداکثر خود رسیده، می‌توان بهترین علوفه را ازنظر غذائی در اختیار دام‌ها قرار داد. بنابراین منظور از نگهداری علوفه حفظ صفات غذایی و محفوظ داشتن آن از عوامل مضر می‌باشد. قبل از هرچیز در نگهداری علوفه باید سعی کرد که مواد غذایی آن ازبین نرود و رنگ و طعم آن تغییر پیدا نکند.
درنگهداری علوفه باید از نمو میکروب‌ها جلوگیری شود و برای اینکار باید محیط نگهداری علوفه را طوری انتخاب نمود که زندگی و تولیدمثل میکروب ممکن نگردد.
بطورکلی برای نگهداری علوفه و غذاها سه روش متداول است:
1- خشک کردن طبیعی علوفه
2- خشک کردن در سایه، در زیر سقف
3- سیلو کردن علوفه، دانه‌ها، غده‌ها و...
خشک کردن طبیعی علوفه
بهترین روش تهیه علوفه دام در مناطق معتدل کشت علوفه‌های مخصوص درو می‌باشد، خشک کردن علوفه به چند صورت انجام می‌گیرد:
- خشک کردن در مزرعه:
علف تازه تقریبا ۷۰-۸۰ درصد آب دارد ولی علف خشک در حدود ۱۰ درصد از آب خود را حفظ می‌کند. برای خشک کردن و گرفتن آب از علوفه ابتدا باید سلول‌های گیاهی را کشت تا فرصت جذب و مصرف مواد موجود در خود را که موجب کاهش ارزش غذائی علوفه می‌شود، بدست نیاورد.
برای این منظور روش‌های نوینی موجود است ولی به‌طوری‌که تجربه نشان داده کاهش مواد غذائی گیاه بستگی مستقیم به مدت زمانی دارد که علوفه بعد از چیده شدن روی زمین می‌ماند تا آب خود را ازدست بدهد. در این مدت، میزان خشک شدن علوفه بستگی به مدت تابش خورشید و درجه حرارت هوا دارد.
چنانچه حرارت محیط از 15 درجه کمتر باشد و یا رطوبت از 60 درصد بالاتر باشد علوفه د رهوای آزاد خشک نخواهد شد. درهرحال علف را باید در هوای آفتابی و گرم مخصوصاً صبح چید تا درطول مدت روز مقدار زیادی از رطوبت آن گرفته شود پس از خشک شدن قسمت سطحی فورا باید آنرا برگرداند تا قسمت‌های تحتانی آن نیز خشک شود.
زیرورو کردن علوفه را با چهرشاخ آهنی و یا با ماشین‌های مخصوص (ریک) انجام می‌دهند، این کار در بعدازظهر صورت می‌گیرد. در مناطق گرم و خشک روز دوم بعد از چیدن علف صبح زود باید آنرا زیرورو کرد، در روز سوم گیاه تقریباً نصف رطوبت خود را ازدست داده و کاملاً پژمرده شده است و درحال خشک شدن می‌باشد.
وقتی که میزان رطوبت علوفه در حدود 25٪ کاهش یافت می‌توان آنرا جمع‌آوری نموده چنانچه علوفه خشک بیش از 25 درصد رطوبت داشته باشد تخمیراتی در آن صورت می‌گیرد که منجر به ازدیاد درجه حرارت توده علف و درنتیجه فاسد و سیاه شدن آن می‌گردد.
عملاً موقع جمع‌آوری علوفه زمانی است که اگر دسته‌ای از علف را در دست بپیچانند شاخه‌ها حالت شکننده داشته باشند ولی برگ‌های آن یک دفعه نریزد.
علوفه خشک شده باید پربرگ - سبز رنگ - بدون کپک‌زدگی و دارای بوی مطبوعی باشد همچنین بدون گل و خاک و مواد خارجی بوده و به‌موقع چیده شده باشد.
به‌وسیله دستگاه مخصوصی علوفه خشک شده را به‌صورت بسته‌های مستطیل شکل درمی‌آورند. بسته‌بندی کردن علوفه در حال حاضر یکی از بهترین روش‌های نگهداری علوفه خشک شده است زیرا با اینکار می‌توان مقدار زیادی علوفه را در حجم کوچکی فشرده و بسته‌بندی نمود و جای کمتری را در انبار گرفت و همچنین از اتلاف و ریختن برگ‌های علف جلوگیری به‌عمل آورد و سریعاً علوفه را جمع‌آوری کرد.
وزن و حجم بسته‌ها باید متناسب با قدرت و استحکام سیم و یا نخ مورد استفاده در بسته‌بندی باشد زیرا چنانچه وزن بسته زیاد باشد درموقع جابجا کردن بسته ممکنست نخ ویا سیم پاره شود برای نگهداری بسته‌های علف معمولاٌ آن را در انبارهای سرپوشیده و یا درنزدیک جایگاه دام روی هم قرار می‌دهند و البته روی آنرا با برزنت و یا پوشش‌های دیگر می‌پوشانند تا دراثر باد و باران خراب نشود.
خشک کردن علوفه در نقاط بارانی بوسیله آویزان کردن روی سه پایه و یا روی سیم‌هائی که در داخل مرتع قرار دارد انجام می‌گیرد.
- خشک کردن علوفه در انبار
در نقاطی که گرمای تابستان کافی برای خشک کردن علف نیست و احتمال بارندگی نیز موجود است ازاین روش استفاده می‌گردد.
پس از چیدن علوفه آنرا به مدت یک روز در مزرعه در هوای آزاد قرار داده تا میزان رطوبت آن در حدود 40 درصد برسد سپس آنرا به انبارهائی که در آن هرای سرد و یا گرم جریان دارد حمل می‌نمایند تا بقیه رطوبت علوفه گرفته شود.
هوای گرمی که برای خشک کردن علوفه بکار می‌رود باید با سرعت ازبین علوفه در انبار عبور نماید این هوا در ابتدای ورود به انبار دارای رطوبت کم و حرارت زیاد بوده ولی هنگام خروج از آن میزان رطوبتش بالا و مقدار حرارتش کم می‌گردد.
خشک کردن علونه درانبار باید بسرعت زیادی انجام گیرد تا فرصت ایجاد کپک و خرابی به‌وجود نیاید.
هنگامی که رطوبت علوفه به 15 درصد رسید عملیات را باید متوقف ساخت و علوفه را در محل‌های سرپوشیده انبار نمود.
در پاره‌ای نقاط به‌جای دمیدن هوای گرم از هوای عادی استفاده نموده و بوسیله بادبزن‌های بزرگ هوای محیط را با سرعت داخل توده علف می‌نمایند و علف را بین 7-10 روز خشک می‌کنند برای خشک کردن علوفه در انبار ساختمان مشخص و معینی لازم نیست بلکه از هرگونه محل سرپوشیده و محفوظی می‌توان برای این کار استفده نمود.
کف انبار از شبکه‌های چوبی یا آهنی پوشیده شده که هوا ازبین شبکه‌ها به داخل علف جریان دارد، ضمناً یک بادبزن قوی دائما هوا را به فضای بین کف و شبکه‌ها باسرعت وارد می‌کند.
ارزش علوفه خشک شده در انبارها
به‌طوری‌که تجربه نشان می‌دهد کاروتن علوفه خشک شده درانبار بیشتر از کاروتن علوفه‌ایست که در مزرعه خشک شده است و ضمناً ارزش یک نوع علوفه که یکی در مزرعه و دیگری در انبار خشک شده باهم متفاوت است و علوفه خشک شده درانبار دارای ارزش بیشتر است، علوفه‌ای که در انبار خشک شود معمولاً زودتر از علوفه‌ای که در مزرعه خشک شود درو می‌نمایند و بنابراین مرغوبیت آن بیشتر و مقدار سلولزش کمتر خواهد بود.
طایه کردن علف خشک
یکی از طرق نگهداری علوفه خشک طایه کردن (گرد آوردن و ذخیره کردن) آن است. برای اینکار در محلی نزدیک به جایگاه حیوانات علوفه را با اشکال معینی روی‌هم قرار می‌دهند.
غالب کشاورزان ایرانی طایه را درمدخل ده و کنار منازل خود برپا می‌کنند. تاکنون در کشور ما به‌علت کمی بارندگی و پائین بودن مزد کارگر کمتر کسی به فکرتهیه محل سرپوشیده برای انبار کردن علوفه بوده است. تعداد طایه (طول و ارتفاع آن) بستگی به مقدار محصول برداشت شده دارد.
یک طایه باید همیشه حجم واندازه معینی داشته و در محل خشک و غیرقابل نفوذی زده شود در محل‌های پست (و شیب‌دار) مرطوب وغیره طایه زدن مناسب نیست. در اطراف طایه باید جوی کوچکی احداث نمود تا آبی که از روس طایه پائین می‌آید در آن جمع شده و خارج شود.
معمولاً طایه را به دو شکل می‌زنند یکی گرد و مدور و دیگری مستطیل. معمولاً طایه گرد را برای خوشه‌های غلات و طایه مستطیلی را برای علوفه درنظر می‌گیرند. برای جلوگیری از برگشتن طایه در نقاطی که بادهای شدید می‌وزد کشاورزان از وسط محل طایه چوب محکم و بلندی داخل زمین فرو می‌نمایند. برای برداشت علوفه از طایه همیشه باید از جهتی شروع نمود که مقابل مسیر وزش باد نباشد زیرا در غیر این‌صورت باد موجب بهم ریختن علف طایه خواهد شد.
معمولاً در وسط طایه هواکش‌هائی تعبیه می‌نمایند تا از گرم شدن داخل آن جلوگیری بعمل آورده و درعین حال آنرا خشک نگه داشت چنانچه به این موضوع توجه نشود پس از چندی گندیدگی و سیاه شدن و کپک زدگی در طایه بوجود خواهد آمد.
اگرعلوفه نیمه مرطوب را در انبار یا در طایه جمع‌آوری نمائیم تخمیری در داخل آن حاصل می‌گردد که همیشه با ازدیاد درجه حرارت تواهم می‌باشد، و این حرارت ممکنست منجربه فاسد شدن علوفه گردد همچنین اکسیداسیونی که در داخل توده علف بوجود می‌آید موجب بالا رفتن درجه حرارت آن شده تا جائی‌که احتمال آتش‌سوزی در آن بوجود می‌آید.
برای جلوگیری از این خسارت لازم است تا جائی‌که ممکنست علوفه را چه در انبار و چه در صحرا خشک نموده و سپس طایه کرد چنانه حرارت توده علف درحدود ۷۱ درجه سانتی‌گراد برسد فرراً باید لوله‌هایی به داخل توده وارد نمایند تا بدین‌وسیله هوای سرد اطراف به‌سهولت داخل توده گشته و درجه حرارت را پائین بیاورد.
چنانچه حرارت بالاتر یعنی حدود ۷۹-۸۵ باشد، خطر آتش‌سوزی را تهدید می‌نماید و لازم است قبل از جابجا نمودن علوفه از آتش‌نشانی کمک خواست زیرا ممکنست درموقع جابجا کردن و رساندن هوای کافی کمک به احتراق وشعله‌ور شدن علوفه نمود.
هانگار (انبار) علوفه
درنقاطی که بارندگی و نزولات آسمانی تقریباً زیاد و زودرس است امکان تهیه طایه و ذخیره نمودن علوفه در محوطه غیرسرپوشیده مشکل بوده و محصول آن‌چنان که باید و شاید محافظت نشده و زود فاسد می‌شود ازاین‌رو برای پیشرفت کار و بهتر نگه داشتن محصولات کشاورزی از انبار مخصوصی که هانگار خوانده می‌شود استفاده می‌گردد.
ساختمان این انبار بسیار ساده است و معمولاً به صورت سالن مستطیلی شکلی است که فقط اضاع عرضی آن را از تخته و یا مصالح ساده ساختمانی می‌سازند و اضلاع طولی آن کاملاً باز می‌باشد. سقف آنرا از سفال یا شیرانی به‌طورمورب می‌پوشانند.
امروزه هانگارهای فلزی بزرگی ساخته می‌شود که نه تنها محل ذخیره علوفه است بلکه هرگونه فرآورده‌های دامی و حتی ماشین‌آلات کشاورزی را نیز در آنها جای می‌دهند.
نگهداری دانه غلات
دانه غلات را به منظورهای مختلفی نگاهداری می‌کنند (مصرف و یا فروش و یا به‌منظور کشت در سال بعد). چنانچه دانه‌ها مرطوب باشند بهتر است قبلاً آنها را با وسایلی کاملاً خشک کرد و سپس وارد انبارنمود. اگر تهیه گونی ارزان باشد نگهداری درگونی بهتر است.
انبار باید سیمانی یا حداقل از گچ و آجر ساخته شده و به تعداد کافی پنجره داشته باشد تا کاملاً بتوان آنرا تهویه نمود برای اینکه دانه‌ها بو نگیرد در اوایل باید روزی یک‌بار وبعدها هر چند روز یک‌بار دانه‌ها را زیرورو نمود چنانچه رطوبت دانه غلات از 16% کمتر و بدون گرد وخاک باشد می‌توان آنرا تا مدت یک سال بدون عیب در انبار نگهداری کرد.