به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ اسب ترکمن گونه‌ای از زیباترین اسبها است که در منطقهٔ ترکمن صحرا زیست کرده و پرورش می‌یابد. رنگ آنها بیشتر خاکستری رنگ و بدنی کشیده و لاغر دارند. شکم آنها بر خلاف بسیاری از نژادهای دیگر اسبها، تخت و به معنی دیگر شکم آنها لاغر است. صادرات این اسب به خارج از کشور ممنوع است.
نژاد اسب موردنظر خود را بیابید
تاریخچه اسب ترکمن
از قدیمی‌ترین آثار به جا مانده از اسب ترکمن می‌توان تصویر یک اسب ترکمن متعلق به پنج هزار سال پیش را بیان کرد که در یکی از غارهای ایران یافت شده و هم اکنون به عنوان نشان انجمن ملی اسب ایران ثبت شده است. اجداد اسبهای ترکمن ابتدا در اصطبل‌های سلطنتی قوم ماد پرورش می‌یافته ولی بعداً به نسای خراسان نیز گسترش یافتند.
به سبب بی‌نظیر بودن اسبهای ترکمن در سرعت، استقامت و شجاعت از آنها در غارت‌ها و جنگ و گریزها استفاده می‌شد. بنابراین استفاده هرچه بیشتر و بهتر از اندام‌های دفاعی اسب و یکه شناس شدن اسب نسبت به صاحب خود در اصلاح نژاد مد نظر بوده به طوری که این اسبها در جنگها همانند سواران خود می‌جنگیدند و دشمن را با ضربه‌های لگد و هم چنین دندان‌های قوی از پا در می‌آوردند. اسبهای ترکمن در جنگ و گریزها موقعیت‌های اضطراری را درک کرده و در شرایط جنگی بسیار سخت ابتکار عمل داشته و سوار خود را از بروز خطر آگاه می‌کرده یا همپای سوار خود ضربت تیر و شمشیر دشمنان را به جان می‌خریده و سوار مجروح و بیهوش خود را از دست دشمنان نجات می‌داده و سوی لشکر خودی می‌رسانده است.
بقایای اسبهای ترکمن به چهارصد سال قبل از میلاد به مدفن کشته‌شدگان سکایی‌ها برمی‌گردد که همانند اسبهای دونده امروزی ایران با جل و نمد پوشانده می‌شدند. و عقیده بر آن بود که اسبها پس از مرگ همراه با خادمین خود به آسمان‌ها خواهند رفت. بنابراین اسبهای ترکمن را با صاحبان و خدمتگزاران خود دفن می‌کردند.
در سپاه داریوش هخامنشی سی‌هزار راس اسب ترکمن وجود داشته که پیروزی‌های لشکریان داریوش مدیون تلاش‌های این اسبهای گران‌بها بوده است.
شاردن در سیاحت نامه خود می‌گوید: اسب ایران بهترین و زیباترین اسب مشرق زمین بوده و از نظر قد بلندتر از اسبهای سواری انگلیسی است. در فرس نامه‌هاشمی‌آمده است که برای تشکیل نژاد اصیل که فعلا از معروف‌ترین اسبهای دنیا می‌باشند از سال 1620 تا 1750 میلادی بهترین اسبهای سیلمی از ایران مخصوصا از دشت گرگان و چناران خراسان خریداری شده و برای بهای آنها اعتبار نامحدودی در دست خریداران بوده است.
محل پرورش اسبهای ترکمنی که یکی از نژادهای معروف جهان است ترکستان روس و ترکمن صحرای ایران می‌باشد. اسب سیلمی ترکمن آتی که در سال 1784 میلادی متولد شد و در طی سال‌های 1791 تا 1805 میلادی در آلمان می‌زیست بسیاری از مادیان‌های تراکنر را بارور کرد ولی در سال 1806 میلادی ژنرال هیلر فرانسوی آن را ربود و به فرانسه برد. از مهم‌ترین خصوصیات اسب ترکمن مقاومت به راه‌پیمایی‌های طولانی، تحمل گرما و حرکت بسیار سریع و تند است که طی تاریخ چند هزار ساله خود از لحاظ چابکی و استقامت مورد تحسین ترکمن‌ها بوده است.
امروزه نژاد آخال تکه به عنوان الگوی اسبهای تیپ 3 پرورش اسب است. اسبهای این گروه دارای ارتفاعی حدود 150 تا 160 سانتیمتر با بدن طویل و باریک گوش‌های دراز و گردن طویل می‌باشند. اسب عرب مخصوص مسابقه موناقی شباهت زیادی با اسب آخال تکه دارد.
یقینا اسب ترکمن در به وجود آمدن نژاد تروبرد نقش داشته است. مسلم است که حدود 300سال پیش نژاد تروبرد از چند اسب معروف دنیا به وجود آمده که یکی از آنها اسبی به اسم بارلی ترک می‌باشد و شکی نیست که یک اسب ترکمن است. اسب دیگر به نام دارلی عربین می‌باشد که از اسبهای عرب ناموفق بوده و از خون آخال تکه پدید آمده است.
مسابقات اسب دوانی ترکمن صحرا تا اواخر دوران فعالیت انجمن سلطنتی اسب اغلب با اسبهای ترکمن انجام می‌شد ولی با وارد شدن اسبهای تروبرد برای مسابقات اسب دوانی ایران و متعاقب آن تحولات انقلاب و جنگ تحمیلی اسبهای ترکمن رو به انقراض رفتند. اسبهای تروبرد به منظور مسابقه برای مسافت‌های کوتاه اصلاح نژاد شده‌اند و قادر هستند مسافت‌های کوتاه را با سرعت‌های بسیار زیاد طی کنند ولی اسبهای ترکمن برای مسابقات با مسافت‌های طولانی اصلاح نژاد شده‌اند بنابراین از زمانی که مسابقات اسب دوانی ایران فقط در مسافت‌های کوتاه برگزار می‌شود اکثراً اسبهای تروبرد پیروز می‌شوند.
ترکمن‌ها که از ورزش‌های سوارکاری فقط اسب دوانی را می‌دانستند برای بالا بردن سرعت اسبهای خود از سیلمی‌های خارجی در بارور کردن مادیان‌های خود استفاده کردند. بنابراین بهترین سیلمی‌های ترکمن در شهرها و روستاهای ترکمن صحرا زیر ارابه‌ها و در زمین‌های کشاورزی به شخم زمین‌ها و کار در مزرعه مشغول شدند. در نتیجه از سال 1357 به بعد اسب ترکمن خالص متولد نشد مگر در روستاهایی که به اسبهای خارجی دسترسی نداشتند یا گله‌هایی که بی‌سرپرست در کوه‌ها و دشت‌ها سرگردان شدند.
از شروع اصلاح نژاد اسبهای خارجی در اروپا بیش از چند سده نمی‌گذرد و از آنجایی که آنها اسبهای خود را فقط برای یک منظور خاص به عنوان مثال در مورد تروبرد سرعت بالاتر اصلاح کرده و سایر عوامل را کمتر در نظر گرفته‌اند بنابراین امروزه اسبهای با سرعت بالا ولی بسیار حساس ظریف و تخصصی تولید شده‌اند که برای نگهداری آنها نیاز به هزینه‌های بالا، استفاده از متخصصین با تجربه و تجهیزات مدرن است.
اسبهای تروبرد فقط برای مسابقات اسب دوانی کارایی دارند و در دیگر رشته‌های ورزشی موفق نمی‌باشند. این‌ها اسب‌هایی با بلوغ زودرس، عمر مفید بسیار کم و درصد باروری بسیار کم هستند. متاسفانه از چند دهه قبل سرعت اسبهای تروبرد رو به کاهش نهاد و این معضل ذهن تمام دانشمندان علوم اسب و اسب داری را به خود مشغول کرده است.
خصوصیات ظاهری اسب ترکمن (Turkoman horse)
اسب ترکمن اندامی کشیده، دُمی‌باریک، سر و گردن زیبا دارد. برای اسبهای بانژاد ترکمن درسال‌های گذشته ذخیره‌های ژنتیک این اسب، تقاضای جهانی یافته‌است. پیشانی عریض نبوده صاف و اندکی برجسته و دو طرف گوش تنگ می‌شود. روی بینی کاو و صاف، گوش‌ها ظریف، خوش حالت با حرکات زنده، چشم‌ها درشت و کشیده دارای مورب ویژه و حدقه برجسته نیست اتصال سر و گردن به تنه معمولا مستقیم می‌باشد.
بیشتر بدانیم: اسب ترکمن آخال تکه (Akhal-Teke)
اسب ترکمن یموت (Iomud)
اسبهای ترکمن جرگلانی
اسب ترکمن چنارانی
اسب ترکمن بسیار مطیع و ملایم بوده و در مسافت‌های طولانی پرنفس و مقاوم دارای توانائی زیاد در پرش از مانع می‌باشد و خونگرم است و دارای چهار نعل است.
رنگ بدن کهر، کرنگ، قره کهر و نیله می‌باشد.
اسب ترکمن دارای دو تیره به اسامی آخال تکه (Akhal Tekeh) و یموت (Yamout) می‌باشد.
موارد استفاده: سواری و استقامت ذخیره ژنی در آمیخته‌گری‌ها.
ارتفاع اسب: در تیره آخال تکه 15 وجب (4/152 سانتیمتر)
در تیره یموت 2/15 وجب (4/154 سانتیمتر)
جمعیت و پراکنش اسب ترکمن در ایران
احتمالاً تا 2000 راس می‌توان شناسایی کرد و منطقه پراکنش نیز استان گلستان و شمال خراسان می‌باشد.
نژادهای شناخته شده از اسب ترکمن در چهار گروه: یموت، آخال تکه، چناران (مخلوط از تلاقی اسب ترکمن وعرب) و گوگلان Goklan (منقرض گردیده) دسته‌بندی شده‌اند.
گفتنی است برنامه‌های اشتباه ایران در نیم قرن گذشته لطمه زیادی به ذخیره ژنتیکی اسبهای ترکمن زده‌است و متأسفانه تعداد اسبهای ترکمن خالص و خوب به شدت کاهش یافته‌است.
امروزه خالص‌ترین اسبهای ترکمن ایران را در ترکمن صحرا (استان گلستان) و منطقه راز و جرگلان از توابع استان خراسان شمالی می‌توان یافت که بیشترین جمعیت این اسب را دارا می‌باشد. خوشبختانه در سال‌های اخیر توجه بیشتری به تولید اسبهای ترکمن شده‌است. تعدادی اندک و پراکنده از این نژاد توسط علاقه‌مندان در تبریز، اصفهان، تهران و همدان نیز نگهداری می‌شوند.
منبع: اطلس رنگی نژادهای اسبهای ایران و جهان نوشته دکتر علی نصیریان و همکاران