به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ با فرارسیدن فصل بهار، تغییرات محسوسی در محیط زیست رخ می‌دهد که به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر رفتار و فیزیولوژی دام‌ها اثر می‌گذارد. یکی از مهم‌ترین این عوامل، افزایش طول روز و شدت نور طبیعی است. نور به عنوان یک سیگنال محیطی کلیدی، نقش حیاتی در تنطیم ساعت زیستی (biological clock) دام‌ها و تحریک فرآیندهای رفتاری و فیزیولوژیکی دارد.
۱. افزایش طول روز و تأثیر آن بر ساعت زیستی دام‌ها
با ورود به بهار، طول روز به تدریج افزایش می‌یابد. این افزایش نور باعث تحریک غده صنوبری (پینه‌آل) در مغز می‌شود که ترشح هورمون ملاتونین را تنظیم می‌کند. ملاتونین یکی از اصلی‌ترین تنظیم‌کننده‌های ساعت زیستی دام‌هاست. کاهش ترشح آن در روزهای بلندتر، به تغییرات مهمی در رفتار دام‌ها منجر می‌شود.
دام‌های روز بلند مانند اسب‌ها و گاوها در این فصل فعال‌تر می‌شوند.
افزایش هوشیاری، تحرک و تمایل به چرا در بسیاری از گونه‌ها مشاهده می‌شود.
۲. تأثیر نور طبیعی بر رفتارهای تغذیه‌ای
نور و گرمای بیشتر در فصل بهار باعث افزایش رشد گیاهان مرتعی می‌شود و دام‌ها نیز زمان بیشتری را در مراتع سپری می‌کنند.
افزایش نور محیطی:
- باعث تحریک اشتها و افزایش مصرف خوراک می‌شود.
- به بهبود ضریب تبدیل غذایی کمک می‌کند.
- در دام‌های نشخوارکننده، موجب افزایش مدت زمان نشخوار و استراحت در فضای باز می‌شود.
۳. تحریک رفتارهای تولید مثلی
نور بهاره یکی از عوامل کلیدی تحریک تولیدمثل در بسیاری از دام‌هاست. در واقع، نور یکی از عوامل محیطی مؤثر بر شروع فصل تولیدمثل محسوب می‌شود، به‌ویژه در دام‌های فصلی مانند گوسفند و بز.
در بز و گوسفند که معمولاً تولیدمثل آن‌ها در روزهای کوتاه‌تر انجام می‌شود، طولانی شدن روز در بهار نشانگر پایان فصل جفتگیری است.
در مقابل، در برخی گونه‌های دیگر مانند اسب و پرندگان اهلی، روزهای بلندتر آغاز چرخه تولیدمثلی را تحریک می‌کند.
۴. کاهش رفتارهای پرخاشگرانه و افزایش تعاملات اجتماعی
نور بیشتر باعث افزایش ترشح سروتونین و کاهش استرس در دام‌ها می‌شود. این موضوع با:
- کاهش رفتارهای پرخاشگرانه
- افزایش تعاملات اجتماعی گله‌ای
- و کاهش اضطراب در حیوانات جوان
همراه است.
۵. نقش نور در سلامت عمومی و ایمنی دام
تابش نور خورشید در فصل بهار منبع خوبی از ویتامین D طبیعی برای دام‌ها است. این ویتامین به:
- بهبود سلامت استخوان‌ها
- تقویت سیستم ایمنی
- و کاهش بیماری‌های متابولیک
کمک می‌کند. همچنین، تماس منظم با نور طبیعی می‌تواند خطر بروز اختلالات رفتاری ناشی از کم‌تحرکی در دام‌های صنعتی را کاهش دهد.
جمع‌بندی
افزایش نور و طول روز در فصل بهار، یکی از مهم‌ترین عوامل محیطی مؤثر بر رفتار، فیزیولوژی، تولیدمثل و سلامت عمومی دام‌ها است. شناخت دقیق این اثرات به دامداران کمک می‌کند تا با بهینه‌سازی شرایط محیطی، بازدهی اقتصادی و رفاه دام‌ها را ارتقا دهند.
پیشنهاد دامپزشکی:
برای بهره‌برداری بهتر از مزایای نوری در بهار، دام‌ها را در ساعات ابتدایی صبح و بعدازظهر به چرا ببرید و در مدیریت تغذیه، استراحت و زادآوری، تغییرات نوری را مدنظر قرار دهید.