به گزارش «سرویس اطلاعات دارویی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ عفونت‌های قارچی از هچری تعداد زیادی از ماهیان با ارزش اقتصادی شامل آزاد ماهیان، کپور ماهیان، ماهیان خاویاری و گربه‌ماهیان گزارش شده است (2001 Bangyeekhun ،1995 Czeczuga ،Czeczuga 1998 ،1999 Czeczuga ،Dayal 2001).
مطالعات نشان می‌دهد که خسارات ناشی از این نوع عفونت‌ها موجب کاهش راندمان تولید لارو در هچری‌ها می‌شود که میزان آن بسته به درجه حرارت آب، طول دوره انکوباسیون و نوع ماهی از ۹۰ - ۱۰% متغییر است.
باتوجه به درصد بالای تلفات تخم در هچری‌ها و خسارات اقتصادی ناشی از آنها مهمترین مسئله کنترل و پیشگیری از بروز این عوامل قارچی است. لذا شناسایی این عوامل از اهمیت بالایی برخوردار است. چنین بررسی‌هایی در کشورهای مختلف از جمله ژاپن و لهستان در هچری ماهیان مختلف از جمله آزاد ماهیان، تاسماهیان، کپور ماهیان انجام شده است.
در این میان گونه‌های ساپرولگنیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. گونه‌های ساپرولگنیا می‌توانند تخم‌های مرده ماهیان را آلوده نمایند
از این تخم‌ها قارچ‌ها می‌توانند بر اثر قابلیت شیمیوتاکسی مثبت به تخم زنده سرایت نمایند که بخاطر سیگنال‌های شیمیایی تولید شده از تخم زنده است که موجب حرکت قارچ به سمت آنها می‌شود. هنگام استقرار اولیه قارچ‌ها زئو اسپورهای فراروانی تولید می‌کنند که تخم‌های بیشتری را آلوده می‌نماید.
بنابراین برداشت دائمی تخم‌های مرده بسیار بااهمیت است. تخم‌های ماهی در اولین ۱۷۰ روز درجه آسیب‌پذیر هستند (در مرحله قبل از چشم‌زدگی) و نمی‌توان آنها را دستکاری کرد. به همین دلیل نمی‌توان تخم‌های مرده را در این دوره برداشت نمود.
بنابراین در این دوره است که درمان تخم‌ها با بعضی از مواد قارچ‌کش در جهت ممانعت آلودگی قارچی تخم‌های مرده و انتشار آن اهمیت پیدا می‌کند (۱۹۹۹Bruno & Wood ).
در گذشته این مشکل بوسیله داروهای قارچ‌کش (Fungicide) بویژه مالاشیت گرین حل می‌گردید (Pottinger & Day۱۹۹۹)
استفاده از مالاشیت گرین از سال ۱۹۳۳ آغاز شد و این دارو یکی از مهمترین داروهای مورد استفاده در کنترل بیماری‌های انگلی خارجی بویژه تریکودینا و ایکتیوفتیریوس بوده است (Myeer & Jorgenson۱۹۸۳).
از این دارو به شکل گسترده در آبزی‌پروری اروپا و بعد در سراسر دنیا برای سال‌ها استفاده گردیده است و اثرات قارچ‌کشی آن در پرورش ماهی کاملاً به اثبات رسیده است (۱۹۹۷ Kitancharen ).
این ماده شیمیایی به عنوان عامل تخریب‌کننده آنزیم‌های تنفسی عمل کرده و با ایجاد اختلال در توانایی تولید انرژی سلول فرایند متابولیکی سلول را تخریب می‌کند (۱۹۸۰ Alderman ).
لیکن این ماده دارای خواص سرطان‌زایی، جهش‌زایی و ایجاد ناقص‌الخلقگی است. تخم‌های قزل‌آلای رنگین کمان را با مالاشیت گرین درمان نموده و مشاهده کردند که میزان بدشکلی در لاروهای درمان شده با مالاشیت گرین 3 تا 5 برابر بیشتر از گروه کنترل بوده است.
محققین عقیده دارند استفاده از این ماده در ضدعفونی ماهیان موجب تجمع این ماده در گوشت ماهی می‌گردد لذا مصرف این دارو از طرف کمیته غذا و داروی انگلستان و نیز سازمان دارو و غذای آمریکا FDA ممنوع اعلام گردید (۱۹۹۰Schreier ).
لذا ضروری است به‌تدریج این ماده از دایره مصرف حذف گردد و مواد دیگری که تاثیر ممانعتی بر رشد قارچ داشته و در عین حال اثرات مضر مالاشیت گرین را ندارند پس از انجام آزمایشات فارمی مورد استفاده قرار گیرند.
به همین علت ماده شمیایی تولیدی شرکت فاضل درخشان با نام Aquagerm که توسط این شرکت به‌عنوان یک محلول ضدعفونی‌کننده و قارچ‌کش معرفی شده است مورد آزمایش فارمی و آزمایشگاهی قرار گرفت. همچنین بنا به خواست این شرکت تاثیر این ماده نیز بر روی pH آب نیز بررسی گردید.
در این آزمایشات با هدف بدست آوردن دزهای مناسب این دارو بر اثربخشی بر روی رشد قارچ به‌عنوان یک قارچ‌کش در هچری (invivo)، یک ضدعفونی‌کننده با بررسی دوزهای مختلف بر رشد باکتری .Streptococcus sp در محیط آزمایشگاهی (invitro) وبعد تاثیر همان دوزها بر ماهی (invivo) و تاثیر بر invitro ) pH ) صورت گرفته است.
روش کار
١- بررسی اثر Aquagerm بر تغییرات pH
برای انجام این کار از آب چاه، چشمه و رودخانه مورد استفاده کارگاه‌های تکثیر و پرورش قزل‌آلای رنگین‌کمان در ظروف پلاستیکی به حجم ۵۰ لیتر نمونه‌برداری گردید.
پس از انتقال نمونه‌ها به آزمایشگاه، pH هریک اندازه‌گیری گردید. سپس دزهای1/100، 1/200، 1/1000، 1/2000، 1/2500 از ماده مورد آزمایش به آنها اضافه گردید و در فواصل زمانی ۱۰، ۱۵، ۳۰، ۶۰ و ۱۲۰ دقیقه pH آن قرائت شد. در تمام مراحل آزمایش هوادهی صورت می‌گرفت.
۲- بررسی اثر Aquagerm بر ماندگاری و تغییرات رفتاری ماهی
سه تانک فایبرگلاس به حجم ۲۰۰ لیتر انتخاب گردید و ۱۵۰ لیتر از حجم آنها به ترتیب تانک اول از آب چاه، تانک دوم از آب چشمه و تانک سوم از آب رودخانه آبگیری شد.
به هر تانک ۳۰ عدد ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان با میانگین وزنی ۲۵ گرم منتقل شد. دز 1/2000 از ماده مورد آزمایش به هر تانک اضافه گردید و در فواصل زمانی ۱۵، ۳۰، ۴۵، ۶۰ و ۷۵ دقیقه تغییرات رفتاری و تعداد تلفات ثبت گردید.
در طول زمان آزمایش هوادهی بطور مرتب صورت می‌گرفت. لازم به ذکر است که این آزمایش با دوز 1/2500 نیز تکرار گردید.
٣- بررسی اثر ضد ساپرولگنیازیس Aquagerm
جهت انجام این‌کار چهار تراف انتخاب گردید. هر ترافی حاوی ۳ سینی و در هر سینی ۲۶۰ گرم تخم (۳۵۰۰ عدد تخم) قرارداده شد. دو تراف برای دوز 1/2000 و دو ترافی برای دوز 1/2500 اختصاص یافت.
در هر دز یک ترافی برای دریافت ماده به مدت ۱۵ دقیقه و یک ترافی برای ۳۰ دقیقه درنظر گرفته شد. تجویز ماده هر سه روز درمیان صورت می‌گرفت. تعداد تلفات تخم تا مرحله چشم‌زدگی محاسبه گردید. طول دوره آزمایش ۲۱ روز طول کشید.
۴- بررسی اثر ضد میکروبی Aquagerm بر باکتری .Streptococcus sp
برای انجام این‌کار از باکتری استرپتوکوکوک بیماری‌زای جدا شده از مزارع تکثیر و پرورش قزل‌آلای استان مازندران سوسپانسیونی با تعداد باکتری شمارش شده 109×1 به روش استاندراد MacFarline تهیه و سپس ۱ میلی‌لیتر از سوسپانسیون باکتری به دزهای 1/100، 1/200، 1/1000 و 1/2000 اضافه و پس از زمان‌های ۱۰، ۱۵، ۳۰ و ۴۰ دقیقه از محلول باکتری و Aquagerm در محیط plate count agar کشت سطحی به‌عمل آمد و طی ۴۸ - ۲۴ ساعت در ۲۵ درجه سانتی‌گراد گرمخانه‌گذاری گردید.
پس از این مدت تعداد پرگنه‌های رشد یافته شمارش و در عکس رقت ضرب گردید تا جمعیت میکروبی باقی‌مانده محاسبه گردد.
نتایج
١ - نتایج حاصل از تاثیرات ماده Aquagerm بر pH
جدول ۱- اثر Aquagerm بر pH آب چاه در دزهای مختلف
pH آب قبل از آزمایش 7/6 بوده است
|
دزها |
1/100 |
1/200 |
1/1000 |
1/2000 |
1/2500 |
|
زمان‌ها |
|
زمان صفر |
3/16 |
5/43 |
6/84 |
7/17 |
7/27 |
|
10 دقیقه |
2/96 |
5/56 |
6/88 |
7/33 |
7/45 |
|
15 دقیقه |
2/91 |
5/78 |
7/06 |
7/44 |
7/56 |
|
30 دقیقه |
2/8 |
5/72 |
6/96 |
7/50 |
7/62 |
|
60 دقیقه |
3/06 |
6/23 |
7/58 |
8/12 |
8/08 |
|
120 دقیقه |
3/11 |
6/26 |
7/98 |
8/12 |
8/12 |
جدول ۲- اثر Aquagerm بر pH آب چشمه در دزهای مختلف
pH آب قبل از آزمایش 7/77 بوده است.
|
دزها |
1/100 |
1/200 |
1/1000 |
1/2000 |
1/2500 |
|
زمان‌ها |
|
زمان صفر |
2/81 |
5/13 |
6/86 |
7/19 |
7/51 |
|
10 دقیقه |
2/84 |
5/70 |
7/40 |
7/57 |
7/76 |
|
15 دقیقه |
2/88 |
5/90 |
7/67 |
7/77 |
7/86 |
|
30 دقیقه |
2/95 |
6/16 |
8/06 |
8/00 |
8/17 |
|
60 دقیقه |
2/94 |
6/19 |
8/32 |
8/36 |
8/35 |
|
120 دقیقه |
2/92 |
6/15 |
8/42 |
8/51 |
8/51 |
جدول ۳ - اثر Aquagerm بر pH آب رودخانه در دزهای مختلف
pH آب قبل از آزمایش 7/89 بوده است
|
دزها |
1/100 |
1/200 |
1/1000 |
1/2000 |
1/2500 |
|
زمان‌ها |
|
زمان صفر |
3/22 |
4/12 |
6/84 |
7/08 |
7/12 |
|
10 دقیقه |
3/12 |
4/04 |
6/82 |
7/35 |
7/20 |
|
15 دقیقه |
3/16 |
4/08 |
7/03 |
7/47 |
7/25 |
|
30 دقیقه |
2/99 |
3/15 |
7/40 |
7/48 |
7/10 |
|
60 دقیقه |
3/09 |
4/22 |
7/90 |
7/85 |
7/37 |
|
120 دقیقه |
3/09 |
4/26 |
8/01 |
7/94 |
7/47 |
۲ - نتایج اثر Aquagerm بر میزان ماندگاری و رفتار ماهی
بر اساس آزمایشات صورت گرفته دوز 1/2000 و 1/2500 هیچ اثر سویی بر وضعیت ماهیان در حال آزمایش نداشت. نتایج در جدول ۴ و ۵ منعکس شده است.
جدول ۴ - اثر Aquagerm بر میزان ماندگاری و رفتار ماهی در دوز 1/2000
|
زمان |
۱۵دقیقه |
۳۰ دقیقه |
۴۵ دقیقه |
۶۰ دقیقه |
۷۵ دقیقه |
|
تغییرات رفتاری |
- |
- |
- |
- |
- |
|
تلفات |
- |
- |
- |
- |
- |
جدول ۵ - اثر Aquagerm بر میزان ماندگاری و رفتار ماهی در دوز 1/2500
|
زمان |
۱۵دقیقه |
۳۰ دقیقه |
۴۵ دقیقه |
۶۰ دقیقه |
۷۵ دقیقه |
|
تغییرات رفتاری |
- |
- |
- |
- |
- |
|
تلفات |
- |
- |
- |
- |
- |
3- نتایج بررسی اثر ضد ساپرولگنیازیس Aquagerm
زمان تجویز دارو از 85/12/14 آغاز گردید. تا تاریخ 85/12/21 هیچ موردی از قارچ‌زدگی مشاهده نشد. علی‌رغم اینکه تلفات تخم در سینی‌ها مشاهده می‌شد.
باتوجه به نتایج بدست آمده کمترین درصد قارچ‌زدگی مربوط به دوز 1/2000 با زمان ۱۵ دقیقه بوده است. نتایج در جدول ۶ و ۷ آمده است.
جدول ۶- نتایج اثر ضد قارچی حاصل از دوزهای 1/2000 و 1/2500 Aquagerm در دو زمان مختلف
|
دز |
1/2000 |
1/2500 |
|
زمان (دقیقه) |
|
15 دقیقه |
درصد تلفات |
472 |
530 |
|
درصد تلفات |
13/48 |
15/14 |
|
30 دقیقه |
درصد تلفات |
637 |
558 |
|
درصد تلفات |
18/2 |
15/98 |
4- نتایج اثر ضدمیکروبی Aquagerm بر باکتری .Streptoccocus sp
نتایج نشان داد که بیشترین تاثیر این ماده در دوزهای 1/100 و 1/200 بوده است لیکن در این دامنه دوز pH بشدت اسیدی می‌شود. دوز 1/2000 و 1/2500 بر کاهش جمعیت میکروبی .Streptococcus sp تاثیری نداشته است.
بحث
نتایج حاصل از اثر ماده شیمیایی Aquagerm بر روی pH آب چاه، چشمه و رودخانه نشان داد که دزهای 1/100 و 1/200 به‌شدت موجب اسیدی شدن آب و کاهش شدیدpH می‌گردد.
pH آب چاه قبل از آزمایش7/60 تعیین شد ولی پس از افزودن ماده مذکور با دوزهای 1/100 و 1/200 این میزان تا مدت زمان ۳۰ دقیقه موجب کاهش pH بین ۴ - ۲ واحد گردید. ولی دوزهای 1/2000 و 1/2500 ابتدا باعث کاهش pH به میزان یک واحد گردید اما تا مدت زمان ۳۰ دقیقه این pH در محدوده مطلوب یعنی pH مطلوب شرایط مزارع تکثیر و پرورش ماهی قزل‌آلا قرار داشت.
به‌ویژه دزهای 1/2000 و 1/2500 تا مدت ۱۵ دقیقه برای آب‌های چاه، چشمه و رودخانه موجب تغییر جزیی pH گردید و اندازه pH در هر سه مورد آب مورد آزمایش در دزهای مذکور مطلوب می‌باشد (جداول ۱ تا ۳).
pH تا مدت ۳۰ دقیقه برای آب‌های چاه و رودخانه که مهمترین منابع تامین‌کننده آب مزارع تکثیر و پرورش قزل‌آلا هستند در دوزهای 1/2000 و 1/2500 قابل‌قبول و رضایت‌بخش است (جداول ۳ - ۱).
دوزهای 1/2000 و 1/2500 تا ۷۵ دقیقه هیچ‌گونه تغییرات رفتاری و علایم غیرطبیعی در ماهی به همراه نداشت و موجب تلات ماهی نگردید (جداول ۵ – ۴).
در ضدعفونی تخم‌های لقاح‌یافته در طول مرحله انکوباسیون تا رسیدن به چشم‌زدگی دزهای 1/2000 و 1/2500 موجب ۸۵ - ۸۲% ماندگاری تخم گردیده است.
دزهای 1/2000 و 1/2500 در شرایط استاندارد یعنی به ازاء هر میلی‌لیتر آب چاه، چشمه و رودخانه که بیش از ۱۰8 باکتری .Streptococcus sp را به همراه خود داشت باعث حذف و مرگ این باکتری به میزان مطلوب نگردید و در کشت مجدد باکتری رشد نمود و از جمعیت میکروبی فوق درصد قابل ملاحظه‌ای کاسته نشد.
اما در شرایط طبیعی چنین تراکم میکروبی وجود ندارد. لذا ماده مذکور ازنظر ضدعفونی این پتانسیل و قابلیت را دارد که بتواند محیط پرورش را ازنظر تراکم باکتری به‌گونه‌ای فراهم آورد که جمعیت میکروبی را در حد کمتر از دز آلوده‌کننده نگهدارد.
منبع: پژوهشکده اکولوژی دریای خزر