به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ اگر هنگام جمع‌آوری تخم‌ها با تخم بدون پوسته یا تخم نرم روبه‌رو شده‌اید، نگران نباشید؛ این اتفاق در بیشتر گله‌ها دیده می‌شود و معمولاً نشانه یک مشکل جدی نیست. با این حال، تکرار این مسئله نشان می‌دهد که چرخه طبیعی تشکیل پوسته در مرغ دچار اختلال شده است و باید علت آن بررسی شود. برای اینکه بتوانید به‌درستی علت را پیدا کنید، لازم است ابتدا روند تشکیل یک تخم مرغ را بشناسید.
روند تشکیل تخم مرغ در بدن مرغ
فرایند تشکیل تخم، برخلاف سادگی ظاهر آن، یکی از پیچیده‌ترین فرآیندهای تولیدمثلی در طیور است و حدود ۲۴ تا ۲۶ ساعت طول می‌کشد.
مراحل اصلی تشکیل تخم
1- تولید و آزادسازی زرده (Vitellus)
زرده در تخمدان ساخته شده و تقریباً هر روز آزاد می‌شود.
2- تشکیل سفیده و غشاهای پوسته
زرده در طول حرکت از اوداکت با لایه‌های آلبومین پوشانده می‌شود و سپس دو غشای پوسته‌ای دور آن شکل می‌گیرد. در این مرحله تخم هنوز کاملاً نرم است.
3- مرحله کلیدی: کلسیمی شدن پوسته
در بخش رحم، طی ۱۸ تا ۲۰ ساعت پایانی، کربنات کلسیم به‌صورت کریستال روی غشاها رسوب می‌کند و پوسته سخت تشکیل می‌شود.
مرغ در این مدت، ساعتی حدود ۱۲۵ میلی‌گرم کلسیم مصرف می‌کند که باید از خون و ذخایر استخوانی تأمین شود.
بنابراین، تخم بدون پوسته زمانی ایجاد می‌شود که مرحله رسوب کلسیم ناقص بماند یا زودتر از موعد متوقف شود.
۱. کمبود کلسیم؛ شایع‌ترین علت تخم‌های نرم
بیش از ۷۰٪ موارد تخم بدون پوسته به دلیل کمبود کلسیم یا کمبود ویتامین D3 ایجاد می‌شود.
نقش حیاتی کلسیم
پوسته تخم مرغ حدود ۴۰٪ کلسیم است و مرغ برای تولید هر تخم به ۲ گرم کلسیم قابل جذب نیاز دارد. اگر این ماده معدنی کافی نباشد، غده پوسته‌ساز نمی‌تواند پوسته را به‌درستی معدنی کند.
نقش ویتامین D3
ویتامین D3 باعث جذب و استفاده صحیح کلسیم در بدن می‌شود.
مرغ‌هایی که در فضای بسته نگهداری می‌شوند یا جیره نامتعادل دارند، اغلب دچار کمبود D3 شده و در نتیجه پوسته تخم آن‌ها مشکل‌دار می‌شود.
راهکارهای اصلاحی
- صدف خرد شده (Oyster shell): بهترین منبع کلسیم قابل جذب؛ در اختیار مرغ قرار دهید تا طبق نیاز مصرف کند.
- گریت معدنی: وجود سنگ‌ریزه‌ها به بهبود هضم و جذب مواد معدنی کمک کرده و تولید تخم‌های نرم را کاهش می‌دهد.
- استفاده از پوسته تخم مرغ خردشده: تنها در صورتی که کاملاً پودر شده باشد تا مرغ به خوردن تخم‌های خود عادت نکند.
- جیره کامل ویژه مرغ تخم‌گذار: جیره‌های استاندارد، حاوی پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز برای تشکیل یک پوسته سالم هستند.
۲. سن مرغ؛ علت طبیعی تخم‌های بدون پوسته
سن نیز در کیفیت پوسته تأثیر زیادی دارد.
در مرغ‌های جوان
مرغ‌های تازه‌وارد به دوره تخم‌گذاری گاهی تخم‌های کوچک یا بدون پوسته می‌گذارند. این موضوع کاملاً طبیعی است و با کامل شدن سیستم تخم‌گذاری برطرف می‌شود.
در مرغ‌های سالخورده
پس از ۲ تا ۳ سالگی فعالیت سیستم تولیدمثلی کاهش می‌یابد و تخم‌ها ممکن است نازک‌پوسته، بدشکل یا بدون پوسته باشند. این روند طبیعی پیری است.
۳. استرس؛ عامل پنهان اما بسیار مؤثر
مرغ موجودی بسیار حساس به استرس است. هر عاملی که باعث ترس، تغییر شرایط یا ناراحتی او شود، می‌تواند باعث دفع زودهنگام تخم قبل از تشکیل پوسته گردد.
مهم‌ترین عوامل استرس‌زا
- حضور شکارچیان در اطراف (روباه، راسوی سنگی، پرندگان شکاری)
- اضافه‌کردن مرغ جدید به گله و به‌هم‌خوردن سلسله‌مراتب
- تغییر محل نگهداری یا حمل‌ونقل
- سرمای شدید یا گرمای بیش از حد
- کمبود فضا یا تراکم بالا در مرغداری
- آلودگی به انگل‌هایی مانند کنه قرمز
کاهش استرس و ایجاد محیط پایدار، به بازگشت تخم‌گذاری طبیعی کمک می‌کند.
۴. بیماری‌ها؛ آخرین اما جدی‌ترین علت
اگر مشکل تخم بدون پوسته چندین بار تکرار شود، با وجود تغذیه مناسب و شرایط خوب محیطی، علت می‌تواند بیماری باشد.
بیماری‌های مرتبط با اختلال در پوسته‌سازی
- برونشیت عفونی (IB)
- سالپنژیت (عفونت لوله تخم‌بر)
- عفونت‌های ویروسی مرتبط با آدنوویروس‌ها که رحم را درگیر می‌کنند
در چنین مواردی، تشخیص و درمان باید توسط دامپزشک طیور انجام شود.
آیا مصرف تخم بدون پوسته مجاز است؟
تخم بدون پوسته در برابر آلودگی‌های محیطی هیچ محافظتی ندارد.
اگرچه می‌توان آن را بلافاصله پس از تخم‌گذاری مصرف کرد، اما به دلیل خطر آلودگی باکتریایی معمولاً توصیه نمی‌شود.
بسیاری از پرورش‌دهندگان این تخم‌ها را به همان روز به مرغ‌ها می‌دهند که منبع عالی پروتئین و ویتامین است.