به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ پس از ماهیان باله‌دار، سختپوستانی مانند میگوی آب شیرین، میگوی دریایی، خرچنگ، لابستر و ... دارای اهمیت زیادی در آبزی‌پروری هستند.
سیستم هورمونی- عصبی و همچنین ساز و کار کنترل هورمونی سختپوستان تقریبا با ماهیان استخوانی متفاوت است.
دسته نورون‌های عصبی موجود در مغز، عقده‌های عصبی سینه‌ای، رابط اعصاب کناری و ... جزء نورون‌های ترشحی- عصبی سختپوستان محسوب می‌شود. علاوه بر این، یک اندام تخصصی ترشحی- عصبی به نام اندام ایکس در بخش پایه چشمی قرار دارد. پایه چشمی واقع در ساقه چشمی (eyestalk) شامل سه عقده عصبی به نام‌های مدولای بیرونی، داخلی و انتهایی می‌شود... نورون‌های عصبی- ترشحی در مدولای انتهایی قرار دارند. آکسون‌های این نورون‌های عصبی- ترشحی به اندام عصبی- خونی به نام غده سینوسی داخل خواهد شد. این غده به عنوان مرکز نگهداری و آزادسازی هورمون شناخته می‌شود. غده سینوسی در بخش کناری بین مدولای بیرونی و داخلی قرار دارد.
از آنجایی که عملکرد غده سینوسی بر اساس ذخیره و آزادسازی هورمونهای عصبی که توسط نورون‌های اندام ایکس ترشح می‌شود سازمان یافته است این اندام را ”مجموعه اندام ایکس- غده سینوسی" می‌نامند.
اندام ایکس چندین نوع هورمون ترشح می‌کند که این هورمون‌ها عبارتند از:
۱) هورمون موثر در تغییر رنگ بدن؛
۲) هورمون تغییردهنده رنگ چشم (بوسیله تحریک رنگدانه رتین)؛
۳) هورمون موثر بر جلوگیری از رشد غدد جنسی یا تخمدان؛
۴) هورمون تنظیم‌کننده قند خون؛
۵) هورمون جلوگیری‌کننده از پوست‌اندازی.
از دیگر نوروپیتیدها، هورمون محرک غدد جنسی (GSH) را می‌توان نام برد که از عقده عصبی واقع در قسمت سینه‌ای ترشح می‌شود. نورون‌های عصبی ترشحی واقع در گره عصبی فوق مری عامل آزادکننده هورمون محرک غدد جنسی را که باعث تحریک ترشح هورمون محرک غدد جنسی می‌شود را تولید و ترشح می‌کند.
علاوه بر سیستم‌های عصبی ترشحی بیان شده، چهار غده درونریز زیر نیز در بدن سختپوستان وجود دارد:
۱) غده آندروژنیک؛
۲) تخمدان؛
۳) اندام دهانی؛
۴) اندام Y.
اندام Y در بخش دهانی بدن قرار گرفته است. این اندام هورمون پوست‌اندازی را که یک هورمون استروئیدی است ترشح می‌کند. فعالیت ترشحی این اندام بوسیله اندام ایکس و اندام دهانی کنترل می‌شود.MIH از ترشح هورمون اندام Y جلوگیری کرده و اندام دهانی باعث تحریک این اندام می‌شود.
اندام دهانی با ترشح (farnesoate methyl) در رشد تخمدان و ویتلوژنزیس (زرده سازی) دارای اهمیت است. فعالیت اندام دهانی تحت کنترل هورمون پایه چشمی می‌باشد (در بسیاری از سختپوستان) زیرا با از بین بردن پایه چشمی هورمون MF افزایش می‌یابد. همان طوری که گفته شد، MF نقش تحریک اندام Y را برای ترشح هورمون اکدیزون هورمون پوست اندازی برعهده دارد.
پوست‌اندازی پدیده‌ای منظم در سختپوستانی از قبیل خرچنگ، میگوی آب شیرین، لابستر و ... می‌باشد که همراه با رشد آنها روی می‌دهد. چرخه پوست‌اندازی شامل چهار مرحله زیر می‌باشد:
۱) پیش از پوست اندازی؛
۲) پوست اندازی؛
۳) بین پوست اندازی؛
۴) پس از پوست اندازی.
در طول مرحله پیش از پوست‌اندازی مواد معدنی اسکلت قبلی (قدیمی) جذب شده و در گاسترولیت (قسمت سخت دیواره معده) یا هپاتو پانکراس ذخیره می‌شود. در ادامه گلیکوژن در زیر پوست ذخیره شده و مصرف اکسیژن به خاطر افزایش فعالیت‌های متابولیکی افزایش می‌یابد. در مرحله پوست‌اندازی کوتیکول قدیمی به خاطر بزرگ شدن بدن در اثر جذب آب از بدن جدا می‌شود. در مرحله بعد از پوست‌اندازی اسکلت خارجی جدید از طریق ته‌نشینی دوباره کتین و نمک‌های معدنی تشکیل می‌شود. مرحله بین پوست‌اندازی مرحله سکون نامیده می‌شود.
هورمون پوست‌اندازی بوسیله اندام Y در مرحله پیش از پوست‌اندازی و بین پوست‌اندازی ترشح می‌شود. در مرحله بعد از پوست‌اندازی در اثر ترشح هورمون MIH از اندام ایکس، ترشح هورمون پوست‌اندازی متوقف می‌شود.
غده آندروژنیک در جنس نر وجود دارد. بیضه‌ها به عنوان غدد درونریز مطرح نیستند ولی غده آندروژنیک به صورت غده درونریز کار می‌کند. هورمون آندروژنیکی که به وسیله این غده ترشح می‌شود، در ایجاد صفات ثانویه و مراحل اسپرم‌سازی (اسپرماتوژنزیس) در جنس نر نقش دارد.
اگر غده آندروژنیک از جنس نر برداشته شود، اختمال آن وجود دارد که به جنس ماده تغییر جنسیت داده و تخمدان در آن شکل پیدا کند.
GIH / OIH که از مجموعه غده سینوسی- اندام ایکس ترشح می‌شود، رشد تخمدان را کنترل می‌کند اگر از ترشح این هورمون جلوگیری به عمل آید تخمدان به سرعت رشد کرده و زرده سازی(ویتلوژنزیس) و رسیدگی جنسی سریعا انجام می‌شود. این هورمون به سبب نقش ویژ‌ای که در زرده سازی VIH (هورمون بازدارنده زرده سازی) نیز نامیده می‌شود. از این رو، برای القاء رسیدگی تخمدان در میگو و خرچنگ در سالن تکثیر از تکنیک قطع ساقه چشمی استفاده می‌شود. در هنگام قطع ساقه چشمی مجموعه غده سینوسی- اندام ایکس به همراه ساقه چشمی برداشته خواهد شد در نتیجه تخمدان از اثر بازدارندگی OIH/GH و MIH رها می‌گردد.