به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ یکی از مهمترین مسائل یک دامداری، چگونگی تامیـن خـوراک دام‌هاسـت. چـون خـوراک دام یک ماده حیاتی اسـت کـه بـایـد به صورت دائمی (روزانـه و بـه مـوقـع) در اختیار دام باشـد. بنابرایـن، تامیـن غـذای دام بـه عنـوان یک اصـل مـهـم اهمیت زیـادی دارد. یک دامـدار بایـد بـرای تامیـن غـذای سالیانه دام و جلوگیری از خطـر كـمبـود غـذای دام یا افزایش هزینه آن، در فصل تابستان با جمع آوری علوفـه یـا سیلوکردن، توشـه زمستانه را بـرای دام‌هـا مـهیـا کنـد.
در دامداری‌های ایران معمولا نیاز غذایی دام را کنسانتره و دیگر علوفه‌ها تشکیل می‌دهد. در استان گیلان با توجه به شرایط جغرافیایی منطقه، انواع علوفه‌ای را که به دام شیری یا گوشتی میدهند، عبارتند از: کاه گندم، کاه جو، سیلوی ذرت، ذرت علوفه‌ای، علف باغات، پس چر مزارع، برگ درختان، یونجه، شبدر و کاه برنج می‌باشد که در این میان کاه برنج بیشترین مواد را در تغذیه دام تشکیل می‌دهد. با این حال جمعیت دامی استان آنقدر زیاد است که انواع علوفه گفته شده نمی‌تواند نیاز غذای دام‌های منطقه گیلان را تامین کند. بنابراین برای تامین خوراک دام می‌توان از سایر منابع موجود استفاده کرد. یکی از این منابع مهم گیاه آزولا است. در این متن ضمن معرفی آزولا، چگونگی و راه‌های عمل‌آوری و استفاده از این گیاه برای شما توضیح داده می‌شود.
استفاده از آزولا در تغذیه دام
گیاه آزولا برای اولین بار توسط دانشمندی به نام لامارک شناسایی شد. این گیاه به صورت شناور و به رنگ‌های سبز و قرمز با منظره زیبایی در مرداب‌ها، تالاب‌ها، استخرهای پرورش ماهی، گودال‌های کم‌عمق و رودخانه‌های دارای آب کم و آبگیرها دیده می‌شود. دامداران ساکن اطراف مرداب‌ها یا افرادی که در حاشیه رودخانه‌ها زندگی می‌کنند و ... به راحتی می‌توانند از این علوفه خوراک دام‌هـای خـود استفاده کننـد. رنگ آزولا در موقع رشد و نمـو (فصـل بهار و تابستان) سبز است و در موقع پاییز و زمستان بـه علـت پوسیدگی قرمز می‌شـود کـه در ایـن موقع، بـرای غذای دام مناسب نیست. چرخه زندگی گیاه آزولا ۱۵ تا ۳۰ روز طول می‌کشـد. بـا توجـه بـه شرایط جغرافیایی و اقلیمی منطقـه و نـوع جنـس أزولا، میزان آن ۳۰ تا۸۰ تن در هر هکتار در ماه می‌باشد. از این رو با توجـه بـه شـرایط منطقـه می‌تـوان از ایـن گـیـاه اسـتفاده کرد. تولیـد زيـاد بـدون عملیات کاشت و استفاده‌های مختلف با روش‌های ویژه نگهداری در دیگر فصل‌ها، و ساده بودن کار، باعث شـده تـا آزولا به صورت‌های تازه، آب چکیده، خشک و یا سیلو شـده مورد استفاده دام‌ها قرار بگیرد.
مشخصات گیاه آزولا
آزولا نوعـى علـف آبـی از جنس گیاهـی بـه نـام سرخس می‌باشـد و در تمام مناطـق دنيـا وجـود دارد. آزولا به فراوانی در کانال‌های آبیاری و بخصوص در مزارع برنج یافت می‌شـود. اندازه گیاه آزولا حدود ۳ سانتی‌متر است. ساقه ایـن گیـاه بـه صـورت شناور با برگ‌های کوچک و یک در میان روی هـم قـرار دارند.
از آزولا می توان برای تغذیه دام‌ها استفاده کرد
ریشه آزولا بـه صـورت معلق در آب قرار دارد و طول آن بـه انـدازه ۲ تا ۵ سانتی‌متر می‌رسد، برگ‌های آزولا دو قسمتی اسـت. قسمت رویی برگ به رنگ سبز یا صورتی و گوشتی اسـت و قسمت زیری آن که نازکتر است، با بافت‌های اسفنجی بـه صـورت نیمـه معلـق در آب قرار دارد. آزولا دارای چنـد نـوع ریشـه اسـت کـه بـه صـورت افشـان و آویـزان رشد می‌کنند. ریشه و ساقه‌های مسن در مرحله پوسیدگی به رنگ قهوه‌ای یا قرمز می‌شـوند.
ویژگی‌های آزولا
آزولا به فراوانی در رودخانه‌های کم‌شیب و آب پشت سدها و در منابع آبی که راکد هستند، به راحتی رشد می‌کند. میزان تولید روزانه آن در حدود ۲ تن می‌باشد. استفاده از آزولا بسیار راحت است. همچنین آزولا با روش‌های ساده تکثیر و برداشت می‌شود. این مسائل جزو ویژگی‌های گیاه به حساب می‌آید. در بعضی از مکان‌های لایه‌ای ضخیم از آزولا سطح آب را می‌پوشاند و لایه‌های زیرین آن به طور دائم در حال پوسیده شدن است. بنابراین آب این نهرها از نظر مواد غذایی بویژه فسفر، منگنز، آهن و ازت بسیار غنی است. آزولا مخصوص مناطق معتدله است و در محیط‌های اسیدی رشد می‌کند و در دمای ۱۴ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد هم رشد دارد.
روش تکثیر و انتشار آزولا
آزولا به راحتی در آبگیرها پرورش یافته و تکثیر می‌شود. روش معمول تکثیر، روش سبزینه‌ای است. برای این منظور کافی است که قسمتی از بافت‌های سبز و تازه آزولا را برداشته و در آبگیرهایی که ارتفاع آب در آنها حدود ۵ تا۴۰ سانتی‌متر است پخش کنید. دمای حدود ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد برای رشد و نمو آزولا بسیار مناسب است. انتشار آزولا از طریق آب‌های جاری، انسان و یا پرندگان صورت می گیرد.
روش‌های مختلف استفاده از آزولا اصلی‌ترین هدف از پرورش آزولا تأمین خوراک دام است. با توجه به اینکه بیش از ۲ میلیون هکتار از مساحت کشور، به خصوص مناطق گیلان استعداد خوبی برای پرورش این گیاه دارند، می‌توان از آن برای تامین خوراک دام استفاده کرد. آزولا دارای ۲۳ تا ۳۰ درصد پروتئین خام، ۴ درصد چربی خام و ۵/۳ درصد قند محلول و یک درصد فسفر است. علاوه بر آن، از املاح و ویتامین نیز غنی می‌باشد. آزولا به شکل‌های مختلف در تغذیه دام مورد استفاده قرار می‌گیرد که مهمترین آنها عبارتند از:
آزولای تر
گیاه آزولا را در بهار و تابستان که رنگ آن سبز است، برداشت کرده و یک درصد نمک به آن اضافه می‌کنند و به عنوان علوفه در اختیار دام قرار میدهند.
آزولای نیمه خشک (آب چکیده)
آزولا را پس از برداشـت حـدود ۱۰ تا ۲۴ ساعت در محوطه‌ای پهن می‌کنند تا رطوبت آن گرفته شود و سپس با اضافه کردن یک درصد نمک، آن را در اختیار دام قرار میدهند.
آزولای خشک
گیاه آزولا را پس از برداشت کردن، مدت زیادی در مقابل آفتـاب می‌گذارند تا خشک شود. در حین خشک شدن چندین بار ازولا را به هم می‌زنند تا رطوبت آن کاملا گرفتـه شـود. آنگاه آزولای خشک شده را در گونی ریخته و انبار می‌کنند و در مواقـع مختلف (معمـولا زمستان) با کنسانتره مخلوط می‌کنند و در اختیار دام قرار می دهند.
آزولای سیلو شده
بهترین روش نگهداری و عمل آوری علوفه آزولا، استفاده از سیلوی آن است. در این روش، چـون أزولا بـا مـواد دیگری مخلوط می‌شود، ارزش غذايـي أن بالا می‌رود و خوش‌خوراک‌تر می‌شـود. از سوی دیگر، آزولای سیلو شده را می‌تـوان بـه عنـوان علوفـه تـر در تمام فصـول سال در دامداری‌های شیری یا گوشتی استفاده کرد.
روش سیلو کردن آزولا
یکی از راه‌های نگهداری آزولا سیلو کردن آن است. در این روش، آزولا را پس از برداشـت بـه مـدت ۲۴ ساعت در فضای آزاد بهـن می‌کنند تا مقداری از رطوبت آن گرفتـه شـود. سپس ۷۵ کیلوگرم از آزولا را با ۲۵ کیلوگرم تفالـه خشـک چغندر قنـد (تفالـه خردشده) مخلوط می‌کننـد. پس از آماده‌سازی جایگاه سیلو، مقـداری علوفـه خشـک را بـه ارتفاع ۱۵ سانتی‌متر در داخـل ســـــیلو می‌ریزند و سپس آزولای مخلـوط شـده را روی علوفـه می‌ریزنـد و توسـط غلتـک چوبـی یـا لگدکوب کردن، مواد سیلوشده را فشرده (متراکم) می‌کنند. دوباره ۷۵ کیلوگرم آزولا و ۲۵ کیلوگرم تفاله چغندر قند را باهم مخلوط کرده و در داخل سیلو ریخته و فشرده می‌کنند و این عمل را آنقدر ادامه میدهند تا سیلو پر شود. پس از پر شدن سیلو روی آن کاه ریخته و سپس با پلاستیک کاملا می‌پوشانند. روی پلاستیک سیلو، جسم سنگینی مثل سنگ، بلوک، آجر، چوب یا گل می‌ریزند تا آزولا سیلو شده در حالت فشرده (و بدون هوا) حفظ شود. پس از گذشت حدود ۴۵ روز، علوفه آزولا به سیلوی آزولا تبدیل می‌شود. با باز کردن سیلو بوی ترشی کاملا احساس می‌شود، از این پس می‌توان از سیلوی آزولا به همراه دیگر علوفه در تغذيه پرواری یا شیری استفاده کرد.
نحوه استفاده از سیلوی آزولا در تغذیه دام
از سیلوی آزولا در تغذیه دام به روش زیر استفاده می شود:
- روز اول نیم کیلوگرم آزولای سیلو شده را با کاه مخلوط کرده و در اختیار دام قرار میدهند
- در روز دوم مقدار یک کیلوگرم سیلوی آزولا را با کاه مخلوط کرده و به دام میدهند. و این عمل را هر روز با افزایش نیم کیلوگرم آزولای سیلوشده به مقدار روز قبل تکرار می‌کنند. پس از گذشت یک هفته، حیوان کاملا به جیره جدید عادت می‌کند. برای هر راس گاو پرواری می‌توان تا مقدار ۱۰ کیلوگرم و برای هر راس دام شیری تا ۱۵ کیلوگرم آزولای سیلوشده را به صورت روزانه استفاده کرده پس از هر بار استفاده از سیلو، بلافاصله روی سیلو را کاملا می‌پوشانند تا از ورود هوا و خراب شدن سیلو جلوگیری شود. آزولای سیلوشده چون به صورت تازه با تفاله چغندر سیلو شده است، بسیار خوش‌خوراک بوده و از پروتئین و قابلیت هضم بالایی برخوردار است.
چند نکته مفید
- گیاه آزولا به صورت شناور در مرداب‌ها، استخرهای پرورش ماهی، آبگیرها و رودخانه‌ها با آب کم مشاهده می‌شود. و قسمت رویی برگ آزولا به رنگ سبز یا صورتی و گوشتی است. و گیاه آزولا با روش‌های ساده، تکثیر و برداشت می‌شود. و اصلی‌ترین هدف از پرورش آزولا، تأمین خوراک دام است.
- آزولا دارای پروتئین و چربی خام، قند محلول و از املاح و ویتامین غنی است.
- در بهار و تابستان، از آزولای تر، در تغذیه دام استفاده می‌کنند.
- آزولای خشک را با کنسانتره مخلوط کرده و در زمستان در اختیار دام قرار میدهند.
- آزولای سیلوشده را می‌توان در تمام فصل‌های سال به دام‌های شیری گوشتی داد.