به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ عامل مولد این بیماری انگل توکسوپلاسما گوندیی است که در گاو، گوسفند، بز و انسان ایجاد بیماری می‌کند و عامل سقط جنین و عفونت مادرزادی در گوسفند و بز است. در بسیاری از کشور‌ها توکسوپلاسموز بعد از کلامیدیا به‌عنوان عامل سقط در گله‌ها شناسایی شده است.
در سال 1388 شیوع توکسوپلاسموز در گوسفندان استان فارس 26/5% گزارش شد همچنین در نواحی مرکزی ایران میزان آلودگی 25/5 %، در جنوب غربی کشور 14% در شمال ایران 32/5% و در شمال شرقی کشور آلودگی گوسفند‌ها 31% و آلودگی بز‌ها 17% (MAT) گزارش شده است.
توکسوپلاسما گوندیی سه مرحله عفونی دارد:
تاکی زوییت: شکل تکثیر سریع انگل در حین مرحله حاد عفونت در میزبان واسط
برادی زوییت: حضور در کیست‌های بافت‌ها
اووسیست (حاوی اسپوروزوییت‌ها): در مدفوع گربه وجود دارد.
میزبان اصلی انگل، خانواده گربه‌سانان است و میزبان‌های واسط گستره وسیعی دارد که شامل انسان، گاو، گوسفند و بز است.
سیکل زندگی توکسوپلاسما دارای دو مرحله جنسی و غیرجنسی است. سیکل جنسی در گربه‌ها و گربه‌سانان وحشی کامل می‌شود و سیکل غیرجنسی در بدن تمام حیوانات خونگرم می‌تواند کامل شود.
در گربه‌ها انگل در سلول‌های پوششی روده تکثیر یافته و اووسیست‌ها از راه مدفوع دفع شده و توسط میزبانان واسط بلع می‌شوند. 4-12 روز بعد از اینکه گربه کیست‌ها را می‌خورد می‌تواند میلیون‌ها اووسیست را ازطریق مدفوع خود دفع کند.
اووسیست‌ها حداقل به‌مدت یک سال می‌توانند در محیط باقی بمانند و دام با خوردن آنها به بیماری مبتلا می‌شود. اووسیست‌ها دربرابر سرما مقاوم بوده اما نسبت به خشکی حساس‌اند.
بیماری زایی توکسوپلاسما
توکسوپلاسما گوندیی انگل داخل سلولی است، که به اغلب بافت‌ها حمله می‌کند، اما به سیسم رتیکولواندوتلیال و سیستم عصبی تمایل بیشتری دارد.
اسپوروزوییت‌ها از اووسیست‌ها یا برادی زوییت‌ها از بافت‌های کیست به داخل سلول نفوذ می‌کنند و در اپیتلیوم روده تکثیر پیدا می‌کنند. بعد از تهاجم به سلول، انگل داخل سلول تکثیر یافته و درنهایت با پر شدن سلول از انگل، سلول تخریب می‌شود که توکسوپلاسمای آزاد شده از راه گردش خون به سایر اعضا می‌رسد.
همزمان با پارازیتمی (حضور انگل در خون) در میش‌ها تب 41 درجه سانتی‌گراد حوالی روز‌های 6 یا 7 بعد از عفونت بروز می‌کند و این مرحله با گسترش ایمنی در 2 الی 3 هفته کاهش پیدا می‌کند.
در این مرحله ارگانیسم در یک جا موضعی شده و کیست بافتی را تشکیل می‌دهد. وقتی بدن دام پاسخ ایمنی ایجاد می‌کند، در عضلات و مغز تاکی زوییت‌ها در درون کیست‌ها به برادی زوییت تبدیل می‌شوند که این کیست‌ها تا زمان حیات دام و تا 60 روز بعد از مرگ می‌توانند باقی بمانند.
در میش‌های آبستن 14 روز پس از خوردن تاکی زوییت‌ها، ارگانیسم، جنین را ازطریق سلول‌های تروفوبلاست آلوده می‌سازد. در بز‌های آبستن، توکسوپلاسما به جفت هجوم آورده و به جنین منتقل می‌شود، سپس سقط ایجاد می‌کند.
خطر بیماری مشترک
توکسوپلاسموز از بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان است که خانم‌های باردار بیشترین جمعیت در معرض خطر را تشکیل می‌دهند. این تک‌یاخته می‌تواند بیماری‌های عصبی مادرزادی و نابینایی در جنین انسان ایجاد کند.
آلودگی در اواخر بارداری منجر به تولد نوزادان سالم می‌شود اما خطر ابتلا به التهاب مشیمیه و شبکیه را در مراحل بعدی زندگی کودک ایجاد می‌کند بنابراین خانم‌های باردار نباید در زایمان میش‌ها دخالت کنند و یا از بره‌هایی که تازه به دنیا آمده‌اند مراقبت نمایند.
این مراقبت‌ها نه فقط برای پیشگیری از ابتلا به توکسوپلاسموز، بلکه جهت پیشگیری از آلوده شدن با عوامل عفونی چون کلامیدوفیلا آبورتوس و کوکسیلا بورنتی نیز باید صورت گیرد.
علاوه براین، دامپزشک‌ها و دامدارانی که در گله‌های آلوده به زایمان میش کمک می‌کنند باید مراقبت‌های لازم را به‌عمل آورند چراکه این افراد در معرض خطر بالایی قرار دارند.
پرده‌های جنینی و جنین‌های مرده گوسفند‌ها و میش‌هایی که سقط کرده‌اند، باید با احتیاط جمع‌آوری شوند و شخصی که این کار را انجام می‌دهد باید از دستکش استفاده کند. جمع کردن مدفوع گربه بدون استفاده از دستکش نیز منبع عفونت برای انسان محسوب می‌شود.
دامپزشک‌ها باید در هنگام تهیه نمونه از دام‌ها اصول جمع‌آوری نمونه‌های بیولوژیک که برای انسان خطرآفرین هستند را رعایت کنند. در آزمایشگاه‌ها نیز باید در محیط محدود از نوع L3 کار انجام شود و اگر مقدور نیست آزمایشگاه‌های معمولی باید مجهز به هود باشند.
این بیماری در انسان بعد از مصرف شیر خام بز نیز گزارش شده است و در کشور ما نیز مشخص شده است که شیر گاو، بز و گوسفند می‌توانند عفونت را به انسان منتقل کنند بنابراین بایستی شیر این دام‌ها را قبل از مصرف پاستوریزه کرد یا جوشاند.
این بیماری یکی از علل شایع آنسفالیت (التهاب و عدم تشکیل مغز) در افراد مبتلا به ایدز است، علاوه براین، ابتلا به توکسوپلاسموز در افرادی که سیستم ایمنی آنها به نحوی سرکوب شده است مانند افرادی که از دارو‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی استفاده می‌کنند، عمل پیوند عضو انجام داده‌اند و برای درمان سرطان از شیمی درمانی استفاده می‌کنند، بیشتر شایع است.
موارد آلودگی در انسان در اثر مصرف گوشت نپخته و یا نیم‌پز، دست آلوده و مصرف آب و سبزیجات آلوده است. در ایران توکسوپلاسما گوندیی از گوشت و فراورده‌های گوشتی گوسفند، بز، گاو و مرغ جدا شده است.
برادی زوییت‌های موجود در عضلات و سایر بافت‌های حیوانات منبع عفونت برای انسان محسوب می‌شوند. برای پیشگیری از آلودگی از این طریق، گوشت را باید در دمای 12- درجه سانتی‌گراد به مدت یک روز فریز کرد و یا آن را در دمای 67 درجه سانتی‌گراد پخت، در این صورت کیست‌ها ازبین می‌روند.
پختن گوشت با استفاده از ماکروویو جهت ازبین بردن کیست‌ها مناسب نمی‌باشد چراکه ممکن است برخی از کیست‌ها باقی بمانند.