به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ پاسخ برخی از پرسش‌های کلیدی در هنگام بروز سقط جنین کمک بسزایی در کشف دلایل سقط و رفع انها خواهد کرد.
الف) مشکل چیست؟
• آیا نقص در آبستن شدن دام‌هاست، یا در از دست رفتن فتوس؟
• آیا دام‌ها برای آبستنی معاینه می‌شوند؟
• آیا دام‌ها غیرآبستن هستند؟
• میزان عدم آبستنی در گاوها و تلیسه‌ها باید کمتر از 5% باشد.
ب) کدام دام‌ها مبتلا هستند؟
• چه تفاوتی بین گروه دام‌های آبستن و زایمان کرده و آن‌هایی که اینگونه نیستند، وجود دارد؟
• آیا دام‌ها در داخل دامپروری پرورش داده شده‌اند و مربوط به همین گله می‌باشند یا از مکان‌های دیگر خریداری شده‌اند؟
• چه گروه سنی مبتلا شده است؟
• وضعیت واکسیناسیون دام چطور است؟
• واکسن‌های زنده تخفیف حدت یافته استفاده شده است یا کشته؟ واکسن‌های زنده تخفیف حدت یافته اگر به دام‌های آبستن یا گوساله‌های ماده‌ای که در گذشته از مادران ایمن به‌دنیا نیامده‌اند، تزریق شوند، شاید سبب سقط شوند، به همین خاطر در شروع برنامه واکسیناسیون باید دقت کرد.
• وضعیت بدنی دام‌ها چطور است؟ Body Condition Score (BCS)
• تغذیه دام‌ها چیست؟ نوع، کیفیت و وضعیت غذا باید در پیشگیری از سقط بسیار موردتوجه قرار گیرد. غذاهای کپک زده علت 3 تا 10 درصد سقط‌ها هستند. به خاطر داشته باشیم که تنفس اسپورهای کپک، درست مانند خوردن آنها خطرناک است.
• چه دام‌های نری در معرض دام‌های ماده بوده‌اند؟
• در مناطقی که دام‌ها از مرتع استفاده می‌کنند، اگر از مرتع مشترک استفاده می‌شود، بیماری‌های مقاربتی باید مدنظر قرار گیرد.
• آیا دام‌های مبتلا پدر یا مادر مشترک داشته‌اند؟
ج) چه زمان مشکل رخ داده است؟
• آیا فتوس‌ها در سن خاصی ازبین رفته‌اند؟ ازدست دادن جنین، در ماه‌های آخر آبستنی شاید به‌علت نیترات‌های غذا باشد. هر نوع استرس نیز می‌تواند محرک ایجاد سقط باشد.
عوامل استرس‌زا مثل حمل ونقل، جراحات مکانیکی، جدایی، درد، تغییرات فشار خون، حمله حیوانات وحشی و... عمل دستگاه تولیدمثل را تحت تأثیر قرار می‌دهند که این تغییر را یا از طریق اعمال اثر بر روی سطح هیپوتالاموسی (GnRH) و یا سطح تخمدانی (پروژسترون) به انجام می‌رسانند.
در شرایط گله‌های گوسفند وبز بعد از حمله گرگ به گله می‌تواند سقط‌های زیادی به وقوع بپیوندد.
• آیا سقط‌ها در مرتع رخ داده یا زمانی که جیره گاوها تغییر کرده است؟
• آیا جیره آزمایش شده است؟
• آیا جیره عاری از نیترات‌هاست؟ سقط‌های ایجاد شده به‌علت نیترات‌ها همراه با علائم بالینی آن در دام‌های بالغ، مثل شکلاتی شدن، بی‌رنگ شدن و یا گلگون شدن پوست یا غشاهای مخاطی است.
• آیا تعداد زیادی دام ناگهان درگیر شده‌اند و یا مشکل به کندی کل گله را فراگرفته است؟
• سقط به‌طور معمول در حدود 2% در شروع فصل زایش رخ می‌دهد.
د) مشکل کجا رخ داده است؟
• آیا دام‌های مبتلا و غیر مبتلا در مراتع یا جایگاه‌های مختلف پرورش داده شده‌اند؟
• وضعیت دامپروری و تراکم آن چطور بوده است؟
• آیا دام‌ها برای غذا یا آب مجبور به رقابت هستد؟
• آیا ورود و خروج گله به آغل از درهای تنگ صورت می‌گیرد؟ سقط جنین‌های مکانیکی در گله‌های گوسفند و بز بسیار حائز اهمیت است.
به‌عنوان مثال عدم آگاهی دامداران در ارتباط با عبور دام‌های آبستن سنگین، همراه با گله از درهای تنگ آغل، یکی از ساده‌ترین مسائلی است که می‌بایست در ارتباط با جلوگیری از سقط‌های مکانیکی به کار برده شود که به علت عدم آگاهی دامداران منجر به سقط در گله می‌شود.
در شرایط ما اکثریت قریب به اتفاق گله‌ها جهت ورود به آغل‌ها می‌بایست از درهای تنگ عبور کنند همچنین در بسیاری موارد خصوصا در فصل‌های خشکسالی که تغذیه دستی انجام می‌شود، دامدار قبل از برگشت گله، آخورهای درون آغل را پر می‌کند و گوسفندان نیز که به این مسئله شرطی شده‌اند، رقابت بسیار زیادی را برای ورود به آغل و تغذیه انجام می‌دهند که این امر باعث افزایش خطر سقط‌های مکانیکی گله‌ها می‌شود.
ه) چه کاری برای سقط صورت گرفته است؟
• آیا دام‌های سقط کرده، مشخص و جدا شده‌اند؟
• آیا جنین سقط شده دیده شده است؟
• آیا سن جنین سقط شده مشخص شده است؟
• آیا نمونه‌ای به آزمایشگاه ارسال شده است؟
• آیا با بروز اولین سقط، به دامپزشک اطلاع داده شده است؟
• آیا با آزمایشگاه برای ارسال نمونه‌ها و انجام آزمایش‌های خاصی، تماس گرفته شده است؟
• آیا ارسال نمونه‌ها بر اساس دستورالعمل‌های آزمایشگاه صورت گرفته است؟
به‌طور معمول آزمایش‌های زیر را می‌توان بر روی جنین و جفت سقط شده انجام داد:
• گسترش خون و گسترش از بافت‌ها
• سرم‌شناسی
• میکروب شناسی (قارچ، باکتری، تک یاخته و ویروس)
• ایمونوهیستوشیمی
• پاتولوژی
• مولکولی PCR
• میکروسکوپ الکترونی (کوتیلدون‌ها)
• سم شناسی
• آزمایش‌های ژنتیکی
و) نتایج معاینات جفت و فتوس چه بوده است؟
-1 آیا جفت طبیعی است؟
باید معاینه تمام جفت و بند ناف انجام شود. اگر جراحتی مشاهده شد، باید مشخص شود که آیا علل عفونی است یا غیرعفونی؟ که در حالت غیرعفونی موارد زیر دیده می‌شود:
• حالت‌های غیرطبیعی بند ناف (پیچ خوردگی، Strangulation)
• جفت ناکافی (ممکن است سبب خون رسانی ناکافی به جنین شود)
• جدا شدن زودرس و آنروفی‌ویلی‌ها
• جفت با کوتیلدون‌های کم که ممکن است در هیدروپس آلانتوئیس و هیدروپس آمنیون وجود داشته باشد.
-2 آیا جفت التهاب (پلاسنتیت) دارد؟
جست وجوهای اختصاصی شامل موارد زیر است:
• نکروز کوتیلدون‌ها ( برای مثال در کمپیلوباکتر، بروسلا، لپتوسپیرا، کلامیدیا و کوکسیلا)
• خونریزی (در لیستریا و کوکسیلا)
• ادم بین کوتیلدون‌ها (در لیستریا و بروسلا)
• التهاب گرانولوماتوز (در آرکانوباکتر و نوکاردیا)
• جراحت‌های هیپرپلاستیک (در کوکسیلا، مایکوپلاسما، کلامیدیا و مایکوزیس)
• التهاب چرکی (در آرکانوباکتر پیوژنز)
-3 آیا فتوس طبیعی است؟
معاینه فتوس که نشان می‌دهد دارای جراحت‌های غیرعفونی است:
• نواقص مادرزادی (نواقص سیستم عصبی و قلبی) نواقص کشنده و عوارض ارثی آکندروپلازی و وضعیت‌های تغذیه‌ای مثل کمبود ویتامین آ
• بی‌رنگ شدن عضلات مخطط (بیماری عضله سفید)
-4 حالت‌های غیرطبیعی فتوس چیست؟
• هیپوپلازی مخچه (BVD)
• حالت‌های غیرطبیعی استخوان (RVF,BVP)
• درجات اتولیز: مرگ فتوس در رحم و اتولیز در IBR، لپتوسپیرا و آرکانوباکتر پیوژنز، در مقابل خروج زودرس فتوس با حداقل اتولیز در آسپرژیلوس و کلامیدیا
• آنمی و زردی در بابزیا و لپتوسپیرا
• جراحت‌های کبدی و پنومونی بینابینی در IBR ,RVF و یا سپتی‌سمی‌ها
• سطوح فیبرینی یا سروزی در سپتی‌سمی‌ها
• تورم بند ناف
• عضلات مخطط بی رنگ در نئوسپورا
ز) آیا نمونه‌ها درست ارسال شده‌اند؟
ارسال نمونه‌ها به دو شکل انجام می‌شود: یکی انجام کالبدگشایی دقیق و کامل روی فتوس و ارسال نمونه‌هایی برای آزمایشگاه و دوم اینکه فتوس کامل و بخش‌هایی از جفت به همراه آن به آزمایشگاه ارسال شوند که درباره شکل اول، پس از کالبدگشایی نمونه‌های زیر باید به آزمایشگاه ارسال شوند:
• گسترش خون از مادر و جنین
• گسترش از کوتیلدون و محتویات شیردان
• محتویات شیردان، ریه، طحال، کبد، کوتیلدون‌ها و اندام‌های مبتلا
• برای کشت باید نمونه‌ها در کنار یخ بدون اینکه منجمد شوند و در ظروف جداگانه برای هر سقط ارسال شوند
• طحال و ریه برای جدا سازی ویروس
• طحال برای مشخص کردن آنتی‌ژن BVD با استفاده از الایزا
• برای هیستولوژی، اندام‌ها و بافت‌ها باید در فرمالین 10% ارسال شوند. ریه (پنومونی)، کبد (نکروز)، طحال و مغز (نئوسپورا)، کلیه و غدد فوق کلیه (نکروز)، غده تیروئید، میوکارد و عضلات مخطط (نئوسپورا و بیماری عضله سفید)
• مایعات سینه‌ای و شکمی تنها در سقط‌های اواخر آبستنی که سیستم ایمنی جنین فعال شده، مفید خواهد بود.
باتوجه به توضیحات داده شده، برای بررسی سقط جنین یک گله و رسیدن به تشخیص دقیق، پر کردن پرسشنامه و انجام آزمایش‌های مختلف باید به دقت صورت گیرد و با وجود تمام کارهای بیان شده، باز هم در کمتر از 50 درصد موارد می‌توان علت را تشخیص داد.