به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ ارزش غذائی این غذاها که از جهت آب (75 تا ۹۰ درصد) و ویتامین غنی هستند، اصولاً بستگی به میزان گلوسید (قند و نشاسته) که قسمت اعظم ماده خشک آنها را تشکیل می‌دهد دارد.
غده‌ها و ریشه‌ها ازنظر ماده ازته و چربی وهمچنین املاح معدنی کلسیم‌دار و اسید فسفریک فقیر می‌باشند ولی کیفیت درمانی و فیزیولوژیکی آنها می‌تواند تا حد زیادی این کمبودها را که در ترکیب شیمیائی آنهاست، جبران نماید.
قابلیت هضم غده‌ها و ریشه‌ها زیاد است وبا توجه به مقدار آبی که در آنها یافت می‌شود آها را غذاهای متراکم آبدار نیز می‌گویند. این مواد ناقد ویتامین‌های A و D می‌باشد.
ریشه‌ها
ریشه‌ها جزو علوفه‌های بسیار خوشمزه و سهل‌الهضم هستند که در تولید شیر اثرات مناسبی دارند وبه علت مقدار آب و وجود ویتامین‌های زیادی که دارند اثر بسیار خوبی مخصوصاً روی پدیده‌های هضمی داشته و برای غذاهای خشک، مکمل بسیار خوبی به‌شمار می‌آید. دام‌ها ازروی میل آنها را می‌خورند.
مصرف مقدار زیاد ریشه‌ها بخصوص چغندر موجب اسهال و کاهش قدرت باروری و فعالیت حیاتی در دام گردیده و تولید پیری پیش‌رس می‌نماید ومخصوصاً دردام‌های جوان باعث بروز راشی‌تیسم و پیکا می‌گردد. این اختالات بواسطه مخلوط کردن ریشه‌ها با علوفه تخمیر شده و اسیدی یا آردهای نامرغوب تشدید می‌یابد.
ریشه‌های یخ‌زده و خیلی سرد موجب تولید اختالات گوارشی و گاهی اوقات، سقط جنین می‌گردد.
چغندر
گیاهی است دوساله که در سال اول ریشه و در سال دوم ساقه و گل می‌دهد. گونه‌های مختلف چغندر جزو ریشه‌هایی هستند که به مصرف غذای گاو وگوسفند می‌رسد.
گاهی از اوقات آنرا در جیره اسب‌ها نیز بخصوص در زمستان که غذای خشک، نسبتا زیاد می‌خورند وارد می‌کنند ودراین‌صورت بهتراست ریشه چغندر را با دست یا با ماشین‌های مخصوصی به ورقه‌های نازک تبدیل کرده و سپس آنرا بمصرف برسانید.
ریشه چغندر حاوی مقدار زیاد آب بوده و ازنظر مواد ازته فقیر است ولی سرشار از مواد قندی است.
قسمتی از مواد ازته که در ریشه یافت می‌شود بصورت آمید و همچنین مواد نیترات دوپطاس است به‌همین علت خاصیت ملین دارد و برای مصرف آن بهتراست به نسبت یک هشتم وزن ریشه چغندر از بال غلات به آن اضافه نمود و مدت 24 ساعت هم آنرا به صورت تل نگهداری کرد تا درضمن تخمیر مقدار آب زیادی خود را ازدست بدهد و به این ترتیب گذشته ازاینکه مزه بهتری پیدا می‌کند ارزش غذایی آن نیز افزایش پیدا می‌کند.
گاهی هم چغندر را بصورت پخته به دام می‌دهند. این روش بیشتر برای دام‌های پرواری معمول است.
برگ و طوقه چغندر را همه علف‌خوران از روی میل می‌خورند ونباید دور ریخته شود.
هویج
گیاهی است ازتیره چتری‌ها که غذای خنک‌کننده برای اسب‌ها در فصل زمستان تشکیل می‌دهد و بخصوص به مصرف خوراک مادیان شیرده و کره مادیان می‌رسد تنها عیبی که دارد قدری ملین است و بهتر است در موقع شب خورانده شود که دام مدتی را در اصطبل می‌گذراند. مقدار آب هویج از چغندر کمتر است و بنابراین قندی‌تراز آن است.
تحت شرایط مساوی ارزش هویج ازلحاظ پرواری بمراتب از چغندر بیشتر است. زراعت هویج مشکل‌تر وگران‌تر از چغندر است، بنابراین مصرف آن مانند چغندر زیاد نمی‌باشد.
به اسب تا ۱ کیلو در روز هویج می‌خورانند و برای اینکه خطراتی درموقع بلعیدن ایجاد نشود بهتر است ریشه آنرا خرد کرد.
هویج را مانند چغندر بصورت خام مصرف می‌کنند و باید آنرا با سبوس، کاه یا کنجاله مخلوط نمود و به‌مصرف رسانید، هویج را بخصوصو بخاطر خاصیتب که بر ضد کرم‌های دستگاه گوارش دارد برای اسب توصیه می‌نمایند.
سیب زمینی
گیاهی است از تیره بادنجانیان، که علاوه بر ساقه‌های هوائی دارای ساقه‌های زمینی نیز می‌باشد. سیب‌زمینی گذشته از اینکه غذای بسیار مطبوعی برای انسان است، برای خوراک دام نیز حائز اهمیت زیادی است.
ارزش غذایی آن نظر به کمی آب به مراتب از چغدر بیشتر است چون بیش از 75٪ آب ندارد.
سیب‌زمینی معمولاً بصورت خام خورانده می‌شود ولی برای پروار کردن گوسفند بهتر است آنرا به بصورت پخته بدهند. برای ماده گاوهای شیرده خام آن برپخته ترجیح دارد و تا میزان ۱۰-۱۲ کیلو در روز می‌توان خورانید.
چون شیر گاو ممکنست بوی سیب‌زمینی بگیرد بهتراست همیشه سیب‌زمینی پس از دوشیدن شیر به ماده گاو داده شود. به گوسفند ۱ تا ۲ کیلو در روز می‌توان داد.
سیب‌زمینی را هیچ‌گاه نباید بصورت درسته خورانید بله پس ازآنکه آنرا پختند باید قدری له کنند وبا علوفه دیگر مخلوط سازند و برای اینکه عمل نشخوار و هضم سیب‌زمینی به خوبی صورت گیرد معولاً آنرا باعلوفه‌هایی که مقدار سلولز آن زیاد باشد مانند کاه مخلوط می‌کنند.
وقتی سیب‌زمینی جوانه می‌زند باید مراقب بود تا تمام جوانه‌ها یا به اصطلاح چشم‌های آن ازبین برده شود، زیرا این جوانه‌ها محتوی solanine است که برای تندرستی دام مضر است و هضم آن اغلب تولید فلج یا سقط جنین می‌کند و خطرناک است.
اسب سیب‌زمینی را از روی میل می‌خورد ولی مصرف زیاد آن حیوان را چاق می‌کند، فقط برای قاطر با اسب‌هایی که برای فروش تهیه می‌شوند مناسب است.
سیب‌زمینی ترشی
گیاهی است از تیره مرکب، غده‌های آن پنجه‌ای و کم وبیش بیضی شکل است، ارزش غذایی آن تقریبا مانند سیب‌زمینی است، ولی مقدار پروتئین آن کمتر از سیب‌زمینی است و قابلیت هضم سیب‌زمینی ترشی زیاد است و ازاین‌رو بهترین غده‌های غذایی بشمار می‌رود.
اغلب دام‌ها آن را از روی میل می‌خورند بخصوص غذای خوبی برای گوسفند است.
چون سیب‌زمینی ترشی درمقابل یخ‌بندان ازبین نمی‌رود از این‌رو به تدریج از زمین بیرون می‌آورند و بعد از شستن به مصرف خوراک دام می‌رسانند.
|
حیوان |
مقدار مصرف (در روز) |
|
اسب و قاطر |
۳۰ کیلو |
|
گاو پرواری |
40 کیلو |
|
گاو ماده |
15 کیلو |
|
گوسفند |
2 کیلو |
استفاده از ریشه‌ها و غده‌ها در تغذیه دام
معمولاً ریشه‌های فوق‌الذکر را که غذائی باارزش برای نشخوارکنندگان بشمار می‌آید باید مخلوط با علوفه خشک یا کاه خرد شده با بال غلات و بالاخره یا باغذا‌های کنسانتره به مصرف خوراک دام رسانید.
این ریشه‌ها را باید به مقدار متوسط و معینی به دام‌های جوان پرواری خورانید. اسب و طیور بهتر و بیشتر ازاین ریشه‌ها مصرف می‌کنند ولی فقط بمقدار کم.
چغندر قندی یا نیمه قندی یکی از پرمصرف‌ترین گیاهان صیفی در تغذیه دام است و بخصوص اثرات بسیار مناسبی درترشح و تولید شیر دارد و چنانچه مصرف آن بیش از اندازه نباشد در کیفیت شیر تغییری بوجود نمی‌آورد.
چغندر قندی را بیشتر برای اسب، خوک و طیور درنظر می‌گیرند چون این دام‌ها درمقایسه با نشخوارکنندگان قادرند مقادیر زیادتری از چغندرقند تحمل و جذب نمایند.
هویج علوفه‌ای مخصوصاً برای اسب یکی از غذاهای ممتاز را تشکیل می‌دهد و معمولاً آنرا به منظور مداوا و مبارزه با کرم‌های معدی توصیه می‌نمایند.
شلغم
شلغم را باید بمقدار متوسط و معینی مصرف نمود زیرا این علوفه به‌سهولت موجب بوگرفتن شیر گردیده و مزه تلخ و طعم نامطبوعی به شیر می‌دهد که حتی درفرآورده‌های لبنی نیز به محسوس می‌شود.
جیره معمولی از ریشه‌ها برای هر سر دام در روز به قرار زیر است:
|
گاو شیری |
5-15 کیلو |
|
دام‌های پرواری |
5-10 کیلو |
|
بز و گوسفند |
1-2 کیلو |
|
اسب |
2-3 کیلو |
درمیان غده‌ها مخصوصاً سیب‌زمینی که اثرات بسیار خوبی در پروار کردن دام دارد سرشار از نشاسته بوده و بسیار سهل‌الهضم است. این غذا بسیار مورد علاقه گاو است.
گاهی اوقات بعلت فقر مواد پروتئینی سیب‌زمینی را تنها با علوفه خشک مخلوط می‌کنند ولی این‌کار در تولید شیر اثرات زیادی ندارد و بهتراست آنرا درعین حال با مکملی مانند کنجاله نیز مخلوط نمود.
سیب‌زمینی پخته نسبت به سیب‌زمینی خام برای دام‌ها قابل هضم‌تربوده و جذب آن نیز آسان‌تر است، بعلاوه با پختن می‌توان ماده سلانین آنرا ازبین برد. این ماده که بخصوص در اپیدرم و جوانه‌های سیب‌زمینی یافت می‌شود سمی است که مقدار آن با جوانه زدن و سبز شدن سیب‌زمینی افزایش می‌یابد و موجب بروز اختلالات گوارشی و علائم شدید مسمومیت و سقط جنین می‌گردد.
چون ارزش غذائی سیب‌زمینی در جریان نگهداری مخصوصاً در تابستان به‌تدریج کاهش می‌یابد بهتراست که آنرا بعد از خرد کردن در اتوو گذاشته خشک نمود و سپس بصورت سیلو نگهداری کرد. این‌گونه سیب‌زمینی سیلو شده را نباید به گاوهایی که از شیرشان پنیر تولید می‌کنند خورانید ولی درست بعد از اتوو از آن می‌توان برای این نوع دام مصرف کرد.
سیب‌زمینی خام سالم و بدون جرانه را می‌توان تا ۱۰ کیلو در روز برای گاو شیری مورد مصرف قرار داد به‌شرطی که شیر آن برای مصرف و یا تهیه کره اختصاص یابد نه برای تهیه پنیر.
سیب‌زمینی‌های گل‌آلود و خاک‌دار برای سلامت دام‌ها بسیار خطرناک هستند.