اثر تغییرات دمایی بر متابولیسم دام و طیور: از تئوری تا عمل

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ دمای محیط یکی از مهم‌ترین عوامل محیطی است که به به‌طور مستقیم بر متابولیسم دام و طیور تأثیر می‌گذارد. بدن حیوانات برای حفظ تعادل دمایی (هومئوستازی حرارتی) انرژی زیادی صرف می‌کند و هرگونه افزایش یا کاهش دمای محیط می‌تواند روندهای متابولیک، رشد، تولیدمثل و حتی ایمنی را تحت تأثیر قرار دهد. درک سازوکارهای فیزیولوژیک مرتبط با تغییرات دمایی و به‌کارگیری راهکارهای مدیریتی و تغذیه‌ای، نقش کلیدی در پایداری تولید و سلامت گله دارد.

تغییرات متابولیک در شرایط افزایش دما (استرس گرمایی)

در شرایط دمای بالاتر از محدوده آسایش حرارتی، حیوانات برای دفع گرما دچار تغییرات متابولیک و رفتاری می‌شوند:

- کاهش مصرف خوراک: به‌منظور کاهش تولید گرمای ناشی از هضم.

- افزایش مصرف آب: برای جبران تلفات ناشی از تعریق و تنفس.

- کاهش فعالیت غدد تیروئید: منجر به کاهش نرخ متابولیک پایه (BMR).

- تغییر در مسیرهای متابولیک: افزایش استفاده از گلوکز و کاهش مصرف چربی به‌دلیل تولید گرمای کمتر در اکسیداسیون قندها.

- کاهش سنتز پروتئین: به‌ویژه در کبد و عضلات، که موجب افت رشد و تولید شیر یا تخم‌مرغ می‌شود.

پیامدها در دام و طیور:

- در گاو شیری: کاهش تولید شیر و چربی شیر.

- در مرغ تخم‌گذار: کاهش کیفیت و پوسته تخم‌مرغ.

- در طیور گوشتی: افت رشد، افزایش ضریب تبدیل غذایی.

تغییرات متابولیک در شرایط کاهش دما (استرس سرمایی)

در دمای پایین‌تر از محدوده آسایش، حیوانات انرژی بیشتری برای گرم‌کردن بدن مصرف می‌کنند:

- افزایش مصرف خوراک: برای تأمین انرژی حرارتی.

- فعال شدن ترموژنز غیرلرزشی: به‌ویژه در نشخوارکنندگان از طریق متابولیسم چربی قهوه‌ای.

- افزایش ترشح هورمون‌های تیروئیدی: که باعث بالا رفتن BMR می‌شود.

- تقویت مسیرهای اکسیداسیون چربی: به‌عنوان منبع اصلی انرژی در سرما.

پیامدها در دام و طیور:

- در گاوها: کاهش راندمان غذایی به‌علت مصرف انرژی بالا برای گرمازایی.

- در گوسفند و بز: افزایش نیاز به علوفه پرانرژی.

در طیور: افزایش مصرف خوراک با خطر بیشتر اختلالات گوارشی.

از تئوری تا عمل: مدیریت تغییرات دمایی در مزارع

برای کاهش اثرات منفی تغییرات دمایی بر متابولیسم دام و طیور، اقدامات مدیریتی و تغذیه‌ای ضروری است:

1- مدیریت محیطی

- استفاده از تهویه، مه‌پاش و سایه‌بان در تابستان.

- عایق‌کاری و گرمایش مناسب در زمستان در زمستان.

2- مدیریت تغذیه‌ای

- در گرما: استفاده از خوراک با تراکم انرژی بالا، مکمل ویتامین‌های C و E برای کاهش استرس اکسیداتیو.

- در سرما: افزایش خوراک‌های پرانرژی (چربی‌ها و غلات) برای تأمین گرما.

3- مدیریت رفتاری و رفاه حیوانات

- جلوگیری از ازدحام در سالن‌ها.

- تأمین آب خنک و تمیز در تابستان و آب ولرم در زمستان.

اثر تغییرات دمایی بر متابولیسم و تولید

جمع‌بندی

تغییرات دمایی به‌طور مستقیم بر متابولیسم دام و طیور اثرگذار هستند و می‌توانند بازدهی تولید را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهند. شناخت مکانیسم‌های فیزیولوژیک و اجرای راهکارهای مدیریتی و تغذیه‌ای مناسب، کلید اصلی کاهش خسارات ناشی از استرس‌های حرارتی است. در عمل، استفاده از سیستم‌های تهویه، مدیریت جیره و بهبود شرایط رفاهی، مؤثرترین ابزار برای مقابله با این چالش به‌شمار می‌روند.