به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ با شروع فصل تابستان و افزایش دمای محیط، دام‌ها به‌ویژه گاوهای شیری و گوشتی، با مشکلات متعددی در زمینه سلامت و تولیدمثل مواجه می‌شوند. تنش گرمایی یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش بهره‌وری در دامداری‌های صنعتی و سنتی است که می‌تواند باروری دام‌ها را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. در این مطلب به بررسی علمی اثرات گرما بر باروری دام‌ها و راهکارهای مؤثر برای مقابله با این پدیده می‌پردازیم.
تأثیر تنش گرمایی بر باروری دام‌ها
در فصل تابستان و با افزایش دمای محیط به بالای ۲۵ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد (بسته به نژاد دام)، بسیاری از دام‌ها به‌ویژه گاوهای شیری و گوشتی، با پدیده‌ای به نام تنش گرمایی (Heat Stress) مواجه می‌شوند. این وضعیت، به دلیل ناتوانی بدن در دفع مؤثر گرما اتفاق می‌افتد و اثرات قابل‌توجهی بر عملکرد فیزیولوژیکی دام دارد.
یکی از مهم‌ترین تأثیرات تنش گرمایی، کاهش باروری دام‌ها است که دلایل آن عبارتند از:
|
اثرات گرما بر سیستم تولیدمثلی دام‌ها |
توضیحات |
|
کاهش ترشح هورمون‌های جنسی |
گرما موجب کاهش سطح هورمون‌هایی مانند LH و FSH می‌شود. |
|
اختلال در چرخه فحلی |
فحلی در دام‌ها کمتر دیده می‌شود یا نشانه‌های آن کاهش می‌یابد. |
|
کاهش کیفیت اسپرم در نرها |
گرما باعث کاهش تحرک، تعداد و زنده‌مانی اسپرم‌ها می‌شود. |
|
اختلال در رشد فولیکولی ماده‌ها |
رشد فولیکول‌ها و آزادسازی تخمک با تأخیر یا ضعف انجام می‌شود. |
|
افزایش نرخ مرگ‌ومیر جنین |
محیط گرم رحم می‌تواند بر رشد جنین اثر منفی بگذارد. |
علائم کاهش باروری در دام‌ها در اثر گرما
- عدم بروز یا کاهش شدت علائم فحلی
- تأخیر در آبستنی یا کاهش نرخ موفقیت تلقیح
- افزایش فاصله بین زایش‌ها
- کاهش وزن بدن و کاهش خوراک مصرفی
- افزایش نرخ سقط یا مرگ جنین
راه‌های مقابله با کاهش باروری دام در تابستان
برای کاهش اثرات منفی گرما بر باروری، باید مجموعه‌ای از اقدامات محیطی، تغذیه‌ای و مدیریتی را هم‌زمان اجرا کرد:
1. بهبود تهویه و خنک‌سازی دامداری
- استفاده از فن‌های صنعتی و سیستم‌های مه‌پاش یا اسپری آب
- افزایش سایه در محل نگهداری دام (سقف‌های خنک یا شیدهای مقاوم در برابر UV)
- اجتناب از ازدحام بیش از حد در فضاهای بسته
2. مدیریت تغذیه‌ای مناسب
- تغذیه با جیره‌های غنی‌شده با آنتی‌اکسیدان‌ها (ویتامین E و سلنیوم)
- افزایش تراکم انرژی در جیره با استفاده از چربی‌های محافظت‌شده
- استفاده از خوراک با کیفیت بالا و قابل هضم‌تر در ساعات خنک شبانه یا صبح زود
3. مدیریت تولیدمثل در فصل گرم
- انجام تلقیح مصنوعی یا تلقیح طبیعی در ساعات خنک روز
- استفاده از هورمون‌درمانی برای همزمان‌سازی فحلی
- افزایش دفعات پایش فحلی با کمک تکنولوژی‌های نوین (سنسورها و گردن‌بندهای هوشمند)
4. آب کافی و با کیفیت
- دسترسی دائم دام‌ها به آب تمیز و خنک
- افزایش تعداد آبشخورها در دامداری برای جلوگیری از رقابت
- استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش باروری در گرما
امروزه استفاده از سامانه‌های هوشمند و اینترنت اشیاء (IoT) در دامداری، به تشخیص به‌موقع اختلالات تولیدمثلی ناشی از گرما کمک زیادی می‌کند. این سیستم‌ها با اندازه‌گیری دمای بدن، فعالیت بدنی و رفتارهای فحلی، زمان مناسب تلقیح را با دقت بالا تشخیص می‌دهند و هشدارهای لازم را برای مدیریت تولیدمثل صادر می‌کنند.
جمع‌بندی
کاهش باروری دام در فصل گرما یک چالش جدی در دامداری‌های صنعتی و سنتی است، اما با اجرای دقیق راهکارهای تهویه، تغذیه، پایش فحلی و خنک‌سازی محیط، می‌توان این چالش را به‌خوبی مدیریت کرد. برنامه‌ریزی درست در تابستان، ضامن بهره‌وری پایدار در طول سال خواهد بود.