به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ این تحقیق به‌منظور مطالعه اثر روش‌های مختلف فرآوری سویای پرچرب بر مورفولوژی روده جوجه‌های گوشتی انجام پذیرفت. به این منظور آزمایشی به مدت ۲ روز در قالب یک طرح بلوک‌های کامل تصادفی صورت گرفت که در مجموع با تعداد ۱۶۰ قطعه جوجه خروس راس ۳۰۸، طی ۵ تیمار در 4 تکرار و در هر تکرار با استفاده از ۸ قطعه جوجه گوشتی نر با استفاده از پن‌های بستری انجام شد.
تیمارها عبارت بودند از:
۱- تیمار شاهد جیره استاندارد بر پایه ذرت، کنجاله و روغن سویا
۲- تیمار حاوی ۲۵ درصد فول فت سویای خام در جیره
۳- تیمار حاوی ۲۵ درصد فول فت سویای اکسترود شده در دمای ۱۳۰ درجه سانتی‌گراد به‌صورت پیوسته در جیره
4- تیمار حاوی ۲۵ درصد فول فت سویای اتوکلاو شده در دمای ۱۲۱ درجه به مدت ۱۵ دقیقه جیره
۵- تیمار جیره حاوی ۲۵ درصد فول فت سویای برشته شده در ده ۱۸۰ درجه به مدت ۱۵ دقیقه.
مورفولوژی روده (طول، عرض، عمق کریپت و نسبت ارتفاع پرز به عمق کریپت) مورد بررسی قرار گرفتند. ضخامت و ارتفاع پرز تحت تاثیر تیمارهای مختلف قرار گرفت (۰/۰۵ ≥P).
به طوری‌که بیشترین ضخامت پرز در تیمار شاهد (کنجاله و روغن سویا) بود که با تیمار اکستروژن اختلاف معنی‌داری نداشت و با سایر تیمارها اختلاف معنی‌دار داشت و کمترین آن در تیمار سویای خام بود که با تیمارهای اتوکلاو و برشته کردن اختلاف معنی‌داری ازلحاظ آماری نداشت.
بیشترین ارتفاع پرز در تیمار شاهد بود که با تیمارهای اکستروژن و برشته کردن تفاوت معنی‌داری ازلحاظ آماری نداشت و کمترین آن در تیمار اتوکلاو بود که با تیمارهای برشته کردن و سویای خام تفاوت معنی‌داری ازلحاظ آماری نداشت.
عمق کریپت و نسبت ارتفاع به عمق کریپت تحت تاثیر تیمارهای مختلف قرار نگرفت (0/05 <P).
با این حال بیشترین عمق کریپت در تیمار اکستروژن و کمترین آن در تیمار شاهد بود. بیشترین نسبت ارتفاع به عمق کریپت در تیمار شاهد و کمترین آن در تیمار برشته کردن بود.
مقدمه
استفاده از فول فت سویا یا سویای پرچرب به‌عنوان ماده غذایی دام، طیور، آبزیان و سایر حیوانات سابقه طولانی دارد. باتوجه به افزایش استفاده از این ماده غذایی در تهیه خوراک دام، طیور و آبزیان و انجام تحقیقات گسترده در زمینه تغذیه حیوانات مختلف با فول فت سویا در دنیا انجام شده است.
به‌طورکلی لوبیای سویا پیش از استخراج روغن به‌عنوان سوپای پر چرب شناخته می‌شود. به‌دلیل حضور ترکیبات فعال بیولوژیکی با تاثیر ضدتغذیه‌ای، استفاده از دانه سویا خام در خوراک، تأثیر زیان باری بر سلامت دام و طیور و آبزیان بر جای می‌گذارد.
بازدارنده‌های پروتئازها و لکتین‌ها مهم‌ترین این عوامل بوده همچنین آنزیم اوره آز، ساپونین‌ها، عوامل آلرژی‌زا، مواد گواترزا و عوامل ضد ویتامین و ایجادکننده راشیتیسم نیز ممکن است در دانه سویای کامل موجود باشند.
فرآوری حرارتی موجب تخریب عوامل ضدتغذیه‌ای موجود در دانه سویا به‌ویژه بازدارنده تریپسین و افزایش ارزش غذایی آن از قبیل بهبود قابلیت هضم مواد مغذی و افزایش میزان پروتئین عبوری از شکمبه نشخوارکنندگان می‌شود.
جهت فرآوری فول فتا سویا، روش‌های متعددی در دسترس می‌باشند که همگی بر اساس کاربرد ترکیبی از حرارت در زمان‌های مختلف و در مواردی استفاده از رطوبت و بخار می‌باشد. عمده این روش‌ها شامل اکستروژن مرطوب و خشک، اکسپاندر، جت اسپلادینگ، پرک کردن، پختن، برشته کردن میکرونیزه کردن و مایکروویو است.
در بین روش‌های متعدد فرآوری، استفاده از اکسترودر مرطوب، به‌دلیل پیش فرآوری با بخار آب و کاربرد دمای بالا و کنترل شده که تحت فشار دستگاه اکسترودر و در زمان کوتاه اعمال می‌شود، دارای اثرات مطلوبی در نابودی عوامل ضدتغذیه‌ای و نیز حفظ کیفیت سویا جهت تغذیه دام، طیور و آبزیان می‌باشد.
به‌طور معمول در سایر روش‌های فرآوری سویا ممکن است، حرارت ناکافی یا فرآوری کم تاثیر منفی بر کیفیت محصول به‌ویژه قابلیت جذب اسیدهای آمینه داشته باشد و نیز عوامل ضدتغذیه‌ای آن به میزان کافی تخریب نشود.
همچنین حرارت بیش از حد یا فرآوری زیاد نیز موجب تخریب اسیدهای آمینه شده و ازطریق ایجاد پیوند با سایر ترکیبات، اسیدهای آمینه را به محصولات غیرقابل هضم تبدیل می‌کند. (2007) ,.Feng et al
در پژوهشی اثر کنجاله سویای تخمیر شده (FSBM) بر فعالیت آنزیمی دستگاه گوارش طیور و مورفولوژی روده در جوجه‌های گوشتی را مورد بررسی قرار دادند. آزمایش‌ها بر روی پانکراس و روده کوچک و دئودنوم، ژئوژنوم و ایلئوم انجام شد.
نتایج نشان دادند که جایگزینی کنجاله سویا با (FSBM) فعالیت تریپسین، لیپاز و پروتئاز را در محتویات روده جوجه‌های گوشتی در مرحله آغازین افزایش می‌دهد و فعالیت پروتئاز در جوجه‌های گوشتی مرحله رشد را افزایش می‌دهد اما آمیلاز در هر دو مرحله تحت تاثیر قرار نگرفت.
تفاوت معنی‌داری در لیپاز و آمیلاز و فعالیت پروتئاز بین دو گروه مشاهده نشد. افزایش طول پرز روده (0/05 >P) و کاهش عمق کریپت (0/05 >P) در ژئوژنوم در تمام مراحل رشد در جوجه‌های تغذیه شده با (FSBM) مشاهده شد. همچنین طول پرزهای دوازدهه در دوره آغازین به‌طور معنی‌داری افزایش یافت (0/05 >P).
۲۰۱۱ ,Mirghelenj et al, در پژوهشی به ارزیابی اثر سطوح مختلف فول فت سویای اکسترود شده به روش مرطوب (EFFSB) بر معیار‌های مورفولوژی روده باریک جوجه‌های گوشتی پرداختند.
بدین منظور لوبیای سویا را در دمای ۱۵۵ درجه سانتی‌گراد به مدت ۱۵ ثانیه اکسترود کردند. سپس ۱۹۲ قطعه جوجه نر راس ۳۰۸ را به‌صورت تصادفی در 4 تیمار شامل 4 تکرار با ۱۲ قطعه پرنده اختصاص دادند.
فول فت سویای اکسترود شده به میزان صفر،۷۵،۱۵۰ و ۲۲۵ گرم به ازای هر کیلوگرم خوراک در جیره‌های هم انرژی و هم پروتئین در دوره‌های آغازین، رشد و پایانی قرار گرفت.
در سن ۲۱ روزگی یک قطعه پرنده از هر تکرار ذبح شده و شاخص‌های ریخت‌شناسی روده کوچک مورد اندازه‌گیری قرار گرفت.
نتایج نشان داد اگرچه در ژوژنوم، محل اصلی جذب مواد غذایی، طول، عرض و مساحت پرزها و عمق کریپت در تمامی پرندگان در جیره‌ها با سطوح مختلف EFFSB یکسان بود، اما در دوازدهه طول پرزها در پرندگان شاهد به میزان معنی‌داری بیشتر از گروهی بود که با سطح بالای EFFSB تغذیه شده بودند (۱۳۱۳/۳ در برابر ۸۳۳/۲ میکرومتر) که این امر موجب افزایش سطح جذب مواد مغذی در پرندگان شاهد گردید. همچنین عرض لایه عضلانی پرندگان شاهد به میزان معنی‌داری (0/05 >P) بیشتر از موارد تغذیه شده با سطوح بالای EFFSB بود.
مواد و روش‌ها
این تحقیق در مزرعه مرغ گوشتی به مدت ۲ روز در قالب یک طرح بلوک‌های کامل تصادفی صورت گرفت که در مجموع با تعداد ۱۶۰ قطعه جوجه خروس راس ۳۰۸، طی ۵ تیمار در 4 تکرار و در هر تکرار با استفاده از ۸ قطعه جوجه گوشتی نر با استفاده از پن‌های بستری انجام گرفت.
تیمارها شامل:
تیمار (شاهد) جیره استاندارد بر پایه ذرت، کنجاله و روغن سویا دریافت نمودند.
تیمار(فول فت سویا خام) جیره حاوی ۲۵ درصد فول فت سویای خام دریافت کردند.
تیمار (فول فت سویای اکسترود شده) جیره حاوی ۲۵ درصد فول فت سویای اکسترود شده (در دمای ۱۳۰ درجه سانتی‌گراد به صورت پیوسته با نام تجاری شای سوی) دریافت کردند.
تیمار(فول فت سویای اتوکلاو شده) جیره حاوی ۲۵ درصد فول فت سویای اتو کلاو شده (در دمای ۱۲۱ درجه به مدت ۱۵ دقیقه) دریافت کردند.
تیمار (فول فت سویای برشته شده) جیره حاوی ۲۵ درصد فول فت سویای برشته شده (در دمای ۱۸۰ درجه به مدت ۱۵دقیقه) دریافت کردند. جیره مورد استفاده بر پایه ذرت و سویا بوده و مواد مغذی موجود در اقلام خوراکی به‌وسیله جدول (۱۹۹۶ ,NRC) تعیین شد.
جهت انجام این تحقیق ابتدا لوبیای سویای خام در کارخانه انرژی و پروتئین شایان با استفاده از دستگاه اکسترودر مرطوب فرآوری شد (تحت نام تجاری شای سویShaySoyTM ) و همچنین جهت برشته نمودن و اتوکلاو سویا از تجهیزات آزمایشگاه دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین استفاده شد.
نمونه‌های سویا به محل انجام آزمایش، حمل و نیاز روزانه جوجه‌ها نیز بر اساس کاتالوگ راس ۳۰۸ تامین شد. ترکیب شیمیایی اقلام خوراکی مورد استفاده در جیره آزمایشی از جداول استاندارد غذایی (۱۹۹۶ ,NRC) استخراج شدند.
تمامی جیره‌های شاهد و آزمایشی به‌صورت ایزو کالریک و ایزونیتروژنوس یعنی دارای انرژی و پروتئین یکسان تنظیم شده است.
اندازه‌گیری ویژگی‌های ریخت‌شناسی روده طیور
جهت نمونه‌برداری از روده، در روز چهل و دوم آزمایش دو قطعه جوجه با وزن نزدیک به میانگین تکرار از هر واحد آزمایش انتخاب و کشتار شدند. سپس دستگاه گوارش آن‌ها جدا و توسط سرم فیزیولوژیک، محتویات روده کاملا تصفیه شد.
سپس حدود ۵ سانتی‌متر از بخش ابتدایی ایلئوم (بعد از زائده مكل) در محلول فرمالین ۱۰ درصد بافری برای تثبیت قرار داده شد و سپس به آزمایشگاه منتقل شد. برای بررسی ریخت‌شناسی، طول و عرض و مساحت پرزهای روده و عمق کریپت‌ها ارزیابی شد.
نتایج و بحث
ضخامت و ارتفاع پرز تحت تاثیر تیمارهای مختلف قرار گرفت (0/05 ≥P).
به‌طوری که بیشترین ضخامت پرز در تیمار شاهد (کنجاله و روغن سویا) بود که با تیمار اکستروژن اختلاف معنی‌داری نداشت و با سایر تیمارها اختلاف معنی‌دار داشت و کمترین آن در تیمار سویای خام بود که با تیمارهای اتو کلاو و برشته کردن اختلاف معنی‌داری ازلحاظ آماری نداشت.
بیشترین ارتفاع پرز در تیمار شاهد بود که با تیمارهای اکستروژن و برشته کردن تفاوت معنی‌داری ازلحاظ آماری نداشت و کمترین آن در تیمار اتوکلاو بود که با تیمارهای برشته کردن و سویای خام تفاوت معنی‌داری ازلحاظ آماری نداشت.
عمق کریپت و نسبت ارتفاع به عمق کریپت تحت تاثیر تیمارهای مختلف قرار نگرفت (0/05 <P). با این حال بیشترین عمق کریپت در تیمار اکستروژن و کمترین آن در تیمار شاهد بود. بیشترین نسبت ارتفاع به عمق کریپت در تیمار شاهد و کمترین آن در تیمار برشته کردن بود.
۲۰۱۱ ,.Mirghelenj et al در پژوهشی به ارزیابی اثر سطوح مختلف فول فت سویای اکسترود شده به روش مرطوب (EFFSB) بر معیار‌های مورفولوژی روده باریک جوجه‌های گوشتی پرداختند.
بدین منظور لوبیای سویا را در دمای 155 درجه سانتی‌گراد به مدت ۱۵ ثانیه اکسترود کردند. سپس ۱۹۲ قطعه جوجه نر راس ۳۰۸ را به‌صورت تصادفی در 4 تیمار شامل 4 تکرار با ۱۲ قطعه پرنده اختصاص دادند.
فول فت سویای اکسترود شده به میزان صفر،۷۵،۱۵۰ و ۲۲۵ گرم به‌ازای هر کیلوگرم خوراک در جیره‌های هم انرژی و هم پروتئین در دوره‌های آغازین، رشد و پایانی قرار گرفت.
نتایج نشان داد اگرچه در ژوژنوم، محل اصلی جذب مواد غذایی، طول، عرض و مساحت پرزها و عمق کریپت در تمامی پرندگان در جیره‌ها با سطوح مختلف EFFSB یکسان بود، اما در دوازدهه طول پرزها در پرندگان شاهد به میزان معنی‌داری بیشتر از گروهی بود که با سطح بالای EFFSB تغذیه شده بودند (۱۳۱۳/۳ در برابر ۸۳۳/۲ میکرومتر) که این امر موجب افزایش سطح جذب مواد مغذی در پرندگان شاهد شد.
همچنین عرض لایه عضلانی پرندگان شاهد به میزان معنی‌داری (۰/۰۵ >P) بیشتر از موارد تغذیه شده با سطوح بالای EFFSB بود. نتایج تحقیق ما در خصوص معنی‌دار شدن طول پرز با نتایج این تحقیق مطابقت دارد.
(۲۰۰۷ ,.Feng et al) در پژوهشی اثر کنجاله‌ی سویای تخمیر شده (FSBM) بر فعالیت آنزیمی دستگاه گوارش و مورفولوژی روده در جوجه‌های گوشتی را مورد بررسی قرار دادند.
آزمایش‌ها بر روی پانکراس و روده کوچک و دئودنوم، ژئوژنوم و ایلئوم انجام شد و گزارش کردند که در اثر جایگزینی کنجاله سویا با (FSBM) افزایش طول پرز روده (0/05 >P) و کاهش عمق کریپت (0/05 >P) در ژئوژنوم در تمام مراحل رشد در جوجه‌های تغذیه شده با (FSBM) مشاهده شد.
همچنین طول پرزهای دوازدهه در دوره آغازین به‌طور معنی‌داری افزایش یافت (0/05 >P).
نتایج تحقیق ما با نتایج (۲۰۰۷ ,.Feng et al) درمورد طول پرز مطابقت دارد اما طول پرز نسبت به سویای خام در تیمارهای سویای پرچرب اکسترود شده افزایش پیدا کرده بود و در مورد عمق کریپت هرچند نتایج ما معنی‌دار نشد اما عمق کریپت ازنظر عددی نسبت به تیمار شاهد کاهش پیدا کرده بود که با نتایج محقق مذکور مطابقت دارد.
(۲۰۰۷).Feng et al گزارش کردند که بهبود مورفولوژی روده ممکن است بیشتر به‌دلیل حذف بازدارنده‌های تریپسین و کاهش بزرگی سایز پروتئین در کنجاله‌ی سویا بعد از تخمیر باشد و از طرف دیگر بیان داشتند که بهبود مورفولوژی روده ممکن است به کاهش مواد آنتی‌ژنی بعد از تخمیر مرتبط باشد.
مطالعه‌های پیشین نشان داد که فاکتور‌های ضدتغذیه‌ای در کنجاله‌ی سویا ازقبیل بازدارنده‌های تریپسین، گلوبین و غیره دارند که اثر نامطلوبی روی مورفولوژی و عملکرد دستگاه گوارش در حیوانات دارند (Dunsford et al., 1919; Li et al., 1941).
این به خوبی شناخته شده که بازدارنده‌های ترپسین از عملکرد صحیح تریپسین و کیموتریپسین جلوگیری کرده که منجر به مورفولوژی غیر طبیعی می‌شود (,Liener and Kakade..۲۰ ,Zarkadas and Wiseman).(۱۹۹۳) نشان دادند که یک همبستگی منفی بین سطح بازدارنده‌های تریپسین کنجاله سویا و ارتفاع پرز در خوک‌های شیرخوار وجود دارد.
مواد آنتی‌ژنی در پروتئین‌های سویا با کوتاهی پرزها، افزایش میتوز سلولی کریپت و افزایش کریپت مرتبط می‌باشد که درنتیجه باعث ایجاد سندرم سو جذب می‌شود (Kenworthy and(Allen, ۱۹۶۶; Miller et al. ۱۹۸۶
نتیجه‌گیری
ضخامت و ارتفاع پرز تحت تاثیر تیمارهای مختلف قرار گرفت (۰/۰۵ ≥P). به‌طوری که بیشترین ضخامت پرز در تیمار شاهد (کنجاله و روغن سویا) بود که با تیمار اکستروژن اختلاف معنی‌داری نداشت و با سایر تیمارها اختلاف معنی‌دار داشت و کمترین آن در تیمار سویای خام بود که با تیمارهای اتوکلاو و برشته کردن اختلاف معنی‌داری ازلحاظ آماری نداشت.
بیشترین ارتفاع پرز در تیمار شاهد بود که با تیمارهای اکستروژن و برشته کردن تفاوت معنی‌داری ازلحاظ آماری نداشت و کمترین آن در تیمار اتوکلاو بود که با تیمارهای برشته کردن و سویای خام تفاوت معنی‌داری ازلحاظ آماری نداشت.
عمق کریپت و نسبت ارتفاع به عمق کریپت تحت تاثیر تیمارهای مختلف قرار نگرفت (0/05 <P).
|
جدول 4-3: فرمولاسیون جیره غذایی آزمایشی و مقدار مصرف اقلام خوراکی در ۱۰۰ کیلوگرم |
|
مواد خوراکی |
مرحله مورد استفاده |
آغازین
1 تا 10 روزگی (%) |
رشد
11 تا 24 روزگی (%) |
پایانی
25 تا 42 روزگی (%) |
|
ذرت |
50/652 |
55/979 |
61/958 |
|
کنجاله سویا |
17/546 |
14/849 |
9/155 |
فول فت سویا
(سویای پرچرب) |
25 |
25 |
25 |
|
روغن سویا |
- |
0/140 |
0/011 |
|
جوش شیرین |
0/100 |
0/100 |
0/100 |
|
دی کلسیم فسفات |
1/927 |
1/670 |
1/556 |
|
کربنات کلسیم |
1/314 |
1/100 |
1/072 |
|
نمک |
2/252 |
0/292 |
0/295 |
|
مکمل ویتامینه |
0/25 |
0/25 |
0/25 |
|
مکمل معدنی |
0/25 |
0/25 |
0/25 |
|
دی-ال متیونین |
0/371 |
0/269 |
0/240 |
|
ال لیزین |
0/215 |
0/058 |
0/081 |
|
ال ترئونین |
0/122 |
0/042 |
0/032 |
|
جمع |
100 |
100 |
100 |
|
جدول ۵-۳: فرمولاسیون جیره غذایی پایه (شاهد) و مقدار مصرف اقلام خوراکی در ۱۰۰ کیلوگرم |
|
مواد خوراکی |
مرحله مورد استفاده |
آغازین
1 تا 10 روزگی (%) |
رشد
11 تا 24 روزگی (%) |
پایانی
25 تا 42 روزگی (%) |
|
ذرت |
52/908 |
54/262 |
60/207 |
|
کنجاله سویا |
38/970 |
36/861 |
31/241 |
|
روغن سویا |
2/429 |
4/918 |
4/781 |
|
جوش شیرین |
0/100 |
0/100 |
0/100 |
|
دی کلسیم فسفات |
1/936 |
1/690 |
1/575 |
|
کربنات کلسیم |
1/225 |
1/097 |
1/069 |
|
نمک |
2/293 |
0/296 |
0/298 |
|
مکمل ویتامینه |
0/25 |
0/25 |
0/25 |
|
مکمل معدنی |
0/25 |
0/25 |
0/25 |
|
دی-ال متیونین |
0/326 |
0/240 |
0/200 |
|
ال لیزین |
0/086 |
0/008 |
- |
|
ال ترئونین |
0/118 |
0/029 |
0/028 |
|
جمع |
100 |
100 |
100 |
|
جدول ۳-۶: ترکیبات محاسبه شده مواد مغذی موجود در جیره‌های آغازین، رشد و پایانی |
|
انرژی قابل متابولیسم (کیلوکالری/كیلوگرم) |
3025 |
3150 |
3200 |
|
پروتئین خام % |
22 |
2 |
19 |
|
فیبر خام % |
3/304 |
2/27 |
2/09 |
|
کلسیم % |
1/05 |
0/9 |
0/85 |
|
فسفر قابل دسترس % |
0/5 |
0/45 |
0/42 |
|
سدیم % |
0/93 |
0/16 |
0/16 |
|
لیزین % |
1/42 |
1/24 |
1/09 |
|
متیونین % |
0/69 |
0/58 |
0/52 |
|
متیونین – سیستین % |
1/07 |
0/95 |
0/86 |
|
ترئونین % |
0/94 |
0/83 |
0/74 |
|
تریپتوفان % |
0/286 |
0/27 |
0/23 |
|
جدول 4 -۷: اثر روش‌های گوناگون فرآوری لوبیای سویا بر شاخص‌های ریخت‌شناسی روده جوجه‌های گوشی |
|
تیمار |
شاخص ریخت‌شناسی دوازدهه، 42 روزگی (میکرومتر) |
|
ضخامت پرز |
ارتفاع پرز |
عمق کریپت |
ارتفاع/عمق کریپت |
|
1- شاهد |
238/9a |
1642/2a |
255/4 |
6/42 |
|
2- اکستروژن |
214/1ab |
1627/0a |
270/6 |
6/11 |
|
3- برشته کردن |
187/0bc |
1523/3ab |
264/7 |
5/86 |
|
4- اتوکلاو |
204/1bc |
1457/6b |
259/0 |
5/69 |
|
5- عدم فرآوری |
156/6c |
1553/5ab |
258/9 |
6/00 |
|
SEM |
11/531 |
51/279 |
16/071 |
0/342 |
در هر ستون میانگین‌های با حروف انگلیسی غیرمشترگ ازنظر آماری با یکدیگر اختلاف معنی‌داری دارند (0/05 >P)
میانگین‌های بدون حروف انگلیسی با یکدیگر تفاوت معنی‌داری ندارند.
SEM اشتباه معیار میانگین/سطح احتمال معنی‌داری |
مهندس آرش افرا (کارشناس ارشد کشاورزی با گرایش تغذیه دام - مسوول فنی مرغداری تلاونگ)