به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بیماری‌ها یکی از دلایل عمده در کاهش محصولات گاوهای شیری و گاوهای گوشتی ذکر می‌شوند. آگاهی داشتن از عوارض و علائم بیماری‌ها به دامدار در اجرای طرح‌های بهداشتی کمک کرده تا از مشکلات بهداشتی و شیوع بیماری بکاهد.
یک برنامه بهداشتی مفید برای پیشگیری از بیماری‌ها موثر است و میتوان با روش‌های مدیریتی زیر آن را اعمال کرد:
۱- تغذیه صحیح گله
۲- تهویه مناسب
۳- بستر خشک و تمیز
۴- کنترل ناقلین بیماری مانند حشرات، پرندگان، جوندگان و …
۵- قرنطینه حیوانات جانشین شونده در گله به مدت ۴۰ روز
۶- جدا کردن حیوانات بیمار از سایر دام‌ها
۷- استفاده از دامپزشک برای تشخیص دقیق و سریع بیماری و درمان آن
علاوه بر نکات ذکر شده کنترل شرایط محیطی و عوامل تنش‌زا و نیز استفاده از تیپ‌های ژنتیکی برتر در گله به نحو چشم‌گیری در کاهش و کنترل بیماری‌ها نقش دارد، در سطور زیر به برخی از بیماری‌های شایع در گله‌های گاو شیری و گوشتی اشاره می‌گردد.
ورم پستان (Mastitis)
ورم پستان یکی از مشکلات جدی اقتصادی در گله‌های گاو شیری بوده و همچنین یک بیماری پیچیده و پرهزینه است. کاهش تولید شیر، کاهش کیفیت شیر، هزینه کارگر اضافی، افزایش نرخ جایگزینی گاو، هزینه دامپزشک و هزینه‌های درمان همه اهمیت کنترل موثر بیماری را تقویت می‌کنند.
• علائم
۱- وجود لخته در شیر
۲- تورم پستان
۳- کاهش تولید شیر
۴- افزایش بار سوماتیک شیر
• درمان
استفاده از دارو‌های ضدالتهاب غیر استروئیدی جهت کاهش التهاب ایجاد شده در پستان توصیه می‌گردد. فلونیکسین داروی انتخابی در این مورد است که باعث وقفه در سنتز آمین‌های وازواکتیو و سایر واسطه‌های التهابی می‌گردد.
توصیه می‌شود جهت خروج ترشحات ایجاد شده در پستان درگیر از اکسی توسین استفاده گردد. همچنین دوشش متوالی و مستمر جهت خروج ترشحات الزامی است.
درباره ورم پستان بیشتر بدانیم
لنگش (Founder)
لنگش پس از ورم پستان دومین بیماری پرهزینه در گاوداری‌ها است که به شدت عملکرد اقتصادی واحد را تحت تٲثیر قرار می‌دهد. هر مورد لنگش می‌تواند درصد بالایی از حذف‌های اجباری گله را به خود اختصاص دهد. پوشش کف بستر، طراحی بهاربند و مدیریت تغذیه نقش بسزایی در لنگش ایفا می‌کند.
هزینه‌های لنگش شامل درمان، کاهش تولید شیر، کاهش عملکرد تولیدمثلی و افزایش حذف می‌باشد.
• علائم
۱- تغییر شکل سم (ترک خوردگی٬ آبسه و عفونت سم)
۲- خونریزی و زخم شدن پاشنه
۳- لنگیدن حیوان
۴- کاهش فعالیت و تحرک حیوان
۵- کاهش علائم فحلی
• درمان
۱- سم چینی و مراقبت از سم (حداقل سالی دو مرتبه)
۲- حوضچه‌های حمام پا
۳- تغذیه کافی و مناسب فیبر
۴- استفاده از بافرها
درباره لنگش بیشتر بدانیم.
جابجایی شیردان (Displaced Abomasum)
جابجائی شیردان به حالتی اطلاق می‌گردد که شیردان (معده حقیقی) از وضعیت طبیعی خود به سمت چپ یا راست منحرف گردد. وضعیت طبیعی شیردان نزدیک به کف شکم متمایل به راست است. در این عارضه شیردان از محل طبیعی خود به طرف زیر شکمبه و به سمت چپ دیواره حفره شکمبه حرکت می‌کند. جابجایی شیردان می‌تواند در اثر فشار وارده توسط جنین به دستگاه گوارش در طول زایمان اتفاق بیفتد. عوامل مستعد کنده این بیماری شامل تب شیر، سندرم کبد چرب و ورم پستان می‌باشند.
• علائم
۱- عدم تغذیه
۲- کاهش تولید شیر
۳- خمیدگی پشت
۴- کاهش میزان مدفوع یا اسهال ملایم در روزهای اول و مدفوع با رنگ تیره و بدبو
• درمان
برای درمان این بیماری غلتاندن گاو به پشت در حالت خفیف و جراحی در موارد حاد صورت می‌گیرد.
درباره جابه‌جایی شیردان بیشتر بدانیم
اسیدوز (Acidosis)
اسیدوز در اثر مصرف زیاد کربوهیدرات‌های سهل‌التخمیر یا مصرف کم فیبر کم و یا هر دوی این موارد ایجاد می‌شود.
محیط شکمبه معلولی از میزان بافر (غذا و بزاق)، میزان اسید تولید شده در شکمبه و میزان جذب و عبور اسید است. در شرایطی که بخش زیادی از جیره را کربوهیدرات‌های سهل‌التخمیر به خود اختصاص داده‌اند و یا فیبر جیره کم است، اسیدیته شکمبه به شدت کاهش می‌یابد. در واقع اسیدوز، کاهش در میزان قلیای بدن نسبت به اسید می‌باشد.
• علائم
۱- کاهش مصرف ماده خشک و بی اشتهایی
۲- کاهش چربی شیر
۳- کاهش سرعت رشد
۴- عدم تعادل، ضعف و افسردگی
۵- توقف حرکات شکمبه به همراه درد شکم
۶- خمیدگی بدن و دراز کشیدن
درباره اسیدوز بیشتر بدانیم.
جفت ماندگی (Retained Placenta)
جفت ماندگی معمولاً مربوط به ناتوانی در جدا شدن جفت از جداره رحم می‌باشد. در گاوهای سالم و نرمال جفت طی یک ساعت یا اندکی بیشتر بعد زایمان از رحم خارج می‌شود.
جفت ماندگی به حالتی اطلاق می‌شود که جفت ۱۲ ساعت بعد از زایمان خارج نشود. مشکل جفت‌ماندگی بیشتر در تلیسه‌ها در شکم اول و گاوهای مسن معمول می‌باشد.
همچنین در زایمان‌های نادر دو قلو نیز جفت ماندگی ملاحظه می‌گردد.
• علل جفت ماندگی
چسبیدن جفت به جدار رحم که با کاهش وزن بدن مرتبط می‌باشد. اتصال جفت با رحم در ماه‌های آخر آبستنی سست‌تر گردیده و این عمل در ۵ روز قبل از زایمان با ترشح هورمون استروژن انجام می‌گیرد.
بنابراین در گاوی که پنج روز دیرتر یا زودتر از موعد مقرر وضع حمل نماید احتمال بروز جفت ماندگی افزایش می‌یابد.
عدم انقباض یا سستی رحم یا هر عاملی که باعث توقف یا ضعف ماهیچه‌های منقبض کننده رحم شود (مانند تب شیر) موجب بروز اختلال در دفع جفت توسط رحم می‌گردد.
عفونت و بیماری اندام‌های بدن، این عوامل موجب آلودگی دستگاه تولید مثلی شده و با تولید تب بالا موجب سقط جنین می‌گردد از طرفی عارضه جفت ماندگی احتمال عفونت دستگاه تولیدمثل را افزایش می‌دهد.
درباره جفت ماندگی بیشتر بدانیم.
بروسلوز (Brusellosis)
یکی از بیماری‌های مشترک بین انسان و دام، که فوق‌العاده عفونی و قابل انتقال است بیماری هزار چهره بروسلوز یا تب مالت بوده که گروه بسیار زیادی از پستانداران اهلی و وحشی را مبتلا می‌سازد. این بیماری به علت ایجاد سقط جنین در دام، کاهش تولید شیر، عقیمی‌و نازایی و از دست رفتن ارزش اقتصادی دام‌های مبتلا می‌شود. علاوه بر بعد اقتصادی به علت ابتلای انسان به این بیماری از بعد بهداشتی هم دارای اهمیت فراوان است. خصوصیت مهم این بیماری قدرت آلودگی شدید آن در تمام حیوانات اهلی و وحشی است. دام‌های مبتلا به بروسلوز، معمولاً در اولین دوره آبستنی دچار سقط جنین می‌شود که در هنگام بچه اندازی دام‌ها و تا مدت‌ها بعد از آن با دفع ترشحات شدیداً آلوده رحمی، باعث می‌شود محیط اطراف، مزارع و مراتع به شدت آلوده شوند که این عمل زمینه مساعدی برای آلودگی سایر حیوانات و انسان ایجاد می‌کند. دفع باکتری عامل بیماری از طریق شیر حیوانات مبتلا و ترشحات رحمی‌و جنین سقط شده مخاطرات فراوانی را برای سایر دام‌ها و همچنین انسان در بر دارد.
• علائم
علائم بیماری بستگی به سطح ایمنی گله‌ها دارد. در گله‌هایی که واکسینه نشده اند سقط جنین در دام و شیوع سقط در گله مهمترین علامت بروز بیماری می‌باشد. سقط جنین در گاو از ماه پنجم آبستنی اتفاق می‌افتد. از علائم دیگر آن جفت ماندگی، تورم دیواره رحم، تورم بیضه‌ها،
• کنترل و درمان
واکسیناسیون به همراه تست و کشتار جهت تحت کنترل در آوردن و ریشه کنی بیماری صورت می‌پذیرد.
درباره بروسلوز بیشتر بدانیم.
منبع: بانک مقالات کشاورزی و باغبانی و گیاه پزشکی