به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پرورش کبک رخدادی است که شاید موفقیت افراد شاغل در این حرفه به‌اضافه ایجاد عنوانی متفاوت از لحاظ شغلی، مزید علت صرفه اقتصادی آن شده است.
رشد چشمگیر این صنعت طی سالهای اخیر به دلیل اقبال عمومی در مصرف گوشت کبک به‌عنوان منبع پروتئینی می‌تواند به این دیدگاه نگریسته شود که ضمن استفاده از خواص درمانی و تنوع در آشپزی، گریزی نیز به مجموعه غذاهای ارگانیک زده شود.
علیرغم اینکه تعریف واژه ارگانیک که در برخی کشورها بیولوژیک نیز گفته می‌شود بسیار مرتبط با قوانین ملی هر کشوریست و سازمان‌هایی همچون فائو استاندارد قطعی بر آن ننهاده‌اند، معذالک از جمله شروطی که در منابع از آن یاد شده است، عدم اصلاح نژاد و حفظ توانایی طبیعی پرنده در برابر بیماری‌ها و عدم استفاده از برخی مواد غذایی در جیره طیور منجمله فراورده‌های سایر حیوانات مانند پودر خون، گوشت یا ماهی است که باتوجه به توانایی طبیعی این پرنده، با تغذیه از منابع گیاهی کلیه احتیاجات غذایی پرنده برآورده شده و نیاز به استفاده از این فراورده‌ها در جیره کبک نیست که بالطبع قدم موثری در اطمینان بخشی از ارگانیک بودن محصولات آن است.
در صنعت طیور توانایی مدیریتی که همان آگاهی از خم‌و چم کار است عامل اصلی اختلاف میان افراد موفق و ناموفق است. پیشگیری از مشکلات بسیار آسانتر و ارزانتر از حل آنهاست. محدودیت دسترسی به درمان‌های موثر علیه بیماری‌ها، مدیریت صحیح را مبدل به تنها راه موفقیت نموده است. براورد می‌شود که 80درصد مشکلات سلامت گله‌ها که پرورش‌دهندگان با آنها روبرو می‌شوند با دقت و تمرکز بر جزئیات قابل پیشگیری‌اند.
پرورش کبک می‌تواند با دلایل مختلفی همراه باشد: تفریح، زیبایی‌پسندی، کار اقتصادی. در برخی کشورها تامین پرندگان مورد نیاز برای شکارگاه‌های خصصوصی از طریق مراکز پرورشی صورت می‌گیرد. گرچه این کار نیز به روش‌های مختلفی انجام گرفته و روشی که در آن پرندگان رها شده در محیط شکار می‌شوند، نیاز به دانش فنی و مدیران حرفه‌ای در امر پرورش دارد. برای موفقیت در این برنامه، گله پرورشی باید تحت شرایط مناسبی رشد یابد تا از توانایی پرنده در حفظ بقا اطمینان حاصل شود.
دلیل آغاز بکار پرورش کبک هرچه که باشد باید سه نکته مهم را به خاطر داشت:
- به کبک باید به عنوان قسمتی از حیات‌وحش نگریست
- روش‌های موفق پرورش و بازاریابی را دنبال نمود
- به شرایط لازم برای پرورش انبوه پرنده توجه ویژه داشت
به هر‌حال پرورش کبک بدون صرف وقت، دقت و پشتکار، هزینه‌های زیادی را به پرورش‌دهنده تحمیل خواهد کرد.
آشنایی با کبک
کبک Alectoris chukar در لهجه‌های مختلف فارسی به آن خاسه کو، زرج، ژرژ، کو، کوک می‌گویند. این پرنده در شرایط پرورشی عموماً 400 تا 600 گرم وزن دارد. در شرایط طبیعی وزن کبک نر بالغ (سویه ایرانی) از 510 تا 800 گرم و وزن کبک ماده بالغ از 450 تا 680 گرم متغیر است.
اندازه این پرنده 31 تا 35 سانتیمتر می‌باشد که اندازه پرنده نر بزرگ‌تر است. ترکیب پرها در هر دو جنس نر و ماده یکسان است. رنگ این پرنده قهوه‌ای مایل به خاکستری در بالای بدن و زرد کمرنگ در قسمت شکم است. یک خط سیاه از قسمت جلوی سر آغاز شده و پس از انشعاب و عبور از چشم‌ها و گردن، در قسمت بالای سینه تمام شده و سر و سینه خاکستری پرنده را از قسمت سفید رنگ گلو جدا می‌کند.
پهلوی پرنده با ترکیبی از رنگ سیاه و شاه بلوطی متمایل به سفید پوشانیده شده است و پرهای انتهایی بال به رنگ شاه بلوطی هستند. منقار، لبه پلک‌ها، ساق و پاهای کبک بومی ایران به رنگ صورتی تا قرمز سیر هستند. وجود یک سیخک کوچک در قوزک پا معمولا از مشخصات جنس نر این پرنده است. کبک‌های نابالغ به رنگ قهوه‌ای و خاکستری هستند. البته رنگ کبک‌ها در زیست‌گاه‌های طبیعی بسته به موقعیت جغرافیایی منطقه ممکن است دچار تغییرات اندکی شود.
این پرنده زیست‌گاه خود را در مناطق ناهموار و سخت، دره‌ها با درختان پراکنده و در مناطق کوهستانی انتخاب می‌نمایند. معمولاً 4 تا 5 پرنده با هم دیده می‌شوند ولی در پاییز در دسته‌های 50تایی نیز مشاهده می‌شوند. غذای این پرنده را درشرایط طبیعی شامل علف‌ها و دانه‌های آنها، برگ گیاهان و حشرات تشکیل می‌دهند. هم‌زمان با تغذیه، مقدار زیادی سنگ‌ریزه نیز می‌بلعد.
فصل آشیانه‌سازی برحسب ارتفاع منطقه جغرافیایی متغیر است ولی معمولاً بین اردیبهشت و تیرماه بوده و گاهی تا اواسط تابستان طول می‌کشد. آشیانه خیلی ساده و روی زمین زیر یک صخره یا درختچه و در پناه توده‌ای از گیاهان بنا می‌گردد. کبک‌ها در هنگام صبح و بعد از ظهر در روی زمین به چرا مشغولند، آنها مهاجرت نمی‌کنند و جابه‌جایی‌های فصلی آنها فقط در ارتفاع است. پرواز کبک در هنگام احساس خطر انجام می‌شود و به مسافت‌های کوتاه و در سراشیبی محدود است. کبک‌ها در هنگام شب زیر بوته‌ها و داخل صخره‌ها به‌سر می‌برند و نرها به‌طور فعال از قلمرو خود دفاع می‌کنند.
کبک‌ها در حالت‌های گوناگون از صداهای مختلف استفاده می‌کنند که به سه دسته تقسیم می‌شوند: هشتاری، جنگی و جنسی. بیشترین صدایی که از کبک شنیده می‌شود آوای Chuck، Chuck،... است که از هر دو جنس نر و ماده بر می‌آید. در هنگام احساس خطر، به‌سرعت به سوی حاشیه بالایی کوهستان می‌دود. پروازی پر‌سرو صدا دارد و پرنده‌ای اجتماعی است. صدا: صدای پرنده نر بلند و سریع، شبیه ((کا- کا- کاکا- کاکا، Kaka-Ka-Ka)) شنیده می‌شود. زیست‌گاه: این پرنده همواره در دامنه‌های کوهستان و مناطق شیب‌دار صخره‌ای و سنگلاخی به سر می‌برد. در ایران بومی است و در خیلی از مناطق یافت می‌شود. حفاظت: شکار و برداشت این پرنده باید تحت کنترل کامل قرار گیرد.
در دنیا 3 نوع کبک به نام‌های چوکار، صخره‌ای و پا قرمز اروپایی یافت می‌شود. نوع چوکار بیشتر در خاورمیانه و ایران یافت می‌شود و دارای پاهای کوتاه و نوک کوتاه می‌باشد. نوع نر آن دارای طوق پر‌رنگ‌تر و ضخیم‌تر نسبت به نوع ماده است. همچنین نر آن بر روی پای خود برآمدگی بزرگتری نسبت به نوع ماده دارد. جنس نر دارای آواز خوش و نسبتاً بلند است که در فصل جفت‌گیری بلندتر می‌شود. قد پرنده حدود 35 سانتیمتر و تغذیه آن در طبیعت دانه گیاه و حشرات و در سیستم صنعتی از کنسانتره فرموله شده است. تعداد تخمهای پرنده ماده به 80 عدد در سال می‌رسد. وزن پرنده نر حدود 550 گرم و ماده 500 گرم است.
هدف از پرورش کبک
بیش از هر‌چیز، می‌بایستی هدف از پرورش کبک مشخص و تعریف شود. سه هدف مجزا و بعضاً طبق شرایطی توأم به شرح زیر می‌تواند در پرورش کبک مورد توجه قرارگیرد: پرورش کبک مولد، تولید جوجه یک‌روزه، تولید نیمچه گوشتی.
در پرورش کبک مولد؛ کبک دار، جوجه یک‌روزه را تا حد نیمچه (نیمچه تخم‌گذار) پرورش داده و با تعیین جنسیت آنها به نسبت سه پرنده ماده به همراه یک پرنده نر در سن حدود 5 الی 6 ماهگی به فروش می‌رساند. به‌منظور تحقق هدف دوم یعنی تولید جوجه یک‌روزه، نیاز به پرورش گله مادری می‌باشد. در این واحدها، کبک‌های ماده با رسیدن به سن بلوغ جنسی، جفت‌گیری نموده و شروع به تخم‌گذاری می‌نمایند.
تخم‌ها روزی سه بار جمع‌آوری و پس از ضدعفونی در محلی مخصوص منتظر ورود به دستگاه جوجه‌کشی، نگهداری می‌شوند. در دستگاه جوجه‌کشی پس از حدود 24 روز جوجه‌های تازه متولد شده به‌عنوان جوجه یک‌روزه به پرورش‌دهندگان کبک گوشتی فروخته می‌شوند. این پرورش‌دهندگان که هدف سوم را دنبال می‌کنند، جوجه‌های یک‌روزه را به بلوغ فیزیکی در سن 12 تا 14 هفتگی رسانیده و کبک‌های به‌اصطلاح پروار خود را روانه کشتارگاه می‌نمایند.
سیستم‌های پرورش کبک
پرورش کبک در روش صنعتی به سه شکل پرورش بر روی بستر، قفس‌های دسته‌جمعی و قفس‌های انفرادی صورت می‌گیرد. پرورش روی بستر یا زمین از هزینه اولیه کمی برخوردار بوده ولی بازده اقتصادی کمتری خواهد داشت. در این روش سعی می‌شود که از پن‌بندی سالن جهت نگهداری جفت‌های 20 قطعه‌ای استفاده شود تا نزاع و جنگ میان گله کمتر باشد و به همان نسبت میزان نطفه‌درآوری تخمهای تولیدی نیز افزایش می‌یابد.
قابل توجه است که در سیستم پرورش در‌صورت پن‌بندی نکردن سالن مقدار تخمهای تولیدی غیرقابل جوجه‌کشی افزایش یافته و میزان جوجه‌کشی نیز از حد پایین‌تری برخوردار است.
در روش قفس اگرچه هزینه پرورش افزایش می‌یابد و سرمایه ثابت بیشتری برای تولید لازم است ولیکن مزایایی دربر دارد. در سیستم نسبت نرها و ماده‌ها، تولید تخم نطفه‌دار، میزان خوراک مصرفی و کنترل بیماری راحت‌تر و بهتر صورت می‌گیرد. علاوه بر این تراکم در واحد سطح نیز افزایش یافته و تعداد بیشتری را می‌توان پرورش و تولید نمود.
فضای مورد نیاز برای پرورش کبک
الف- 1 تا 4 هفتگی 100 قطعه در هر مترمربع
ب- 5 تا 9 هفتگی 50 قطعه در هر مترمربع
ج- 10 تا 17 هفتگی 25 قطعه در هر مترمربع
فضای مورد نیاز برای گله کبک مولد
1- در سیستم پن‌بندی 15 قطعه در هر مترمربع (نر و ماده) بدون احتساب راهرو وسط و فضای تخم‌گذاری
2- هنگام محاسبه فضا به ازاء هر 3 مترمربع پن‌بندی، ضروریست 0/24 متر مربع فضای تخم‌گذاری در نظر گرفته شود.
3- فضای مورد نیاز با احتساب راهرو وسط و مکان تخم‌گذاری 11 قطعه کبک مولد برای هر مترمربع خواهد بود.
جایگاه پرورش کبک
محلی را که کبک‌ها در آن پرورش می‌یابند اصطلاحاً جایگاه می‌گویند. جایگاه پرورش کبک می‌بایستی از نوع پرورش تبعیت کند بدین معنی که جایگاه پرورش کبک گوشتی با جایگاه پرورش کبک تخم‌گذار و سالن‌هایی که به‌صورت قفسی تجهیز شده‌اند تفاوت محسوسی دارد که در جای خود تشریح خواهند شد ولی قبل از هر چیز اشاره و تاکید بر چند نکته ضروری است.
اول اینکه کبک‌ها پرندگانی عادت‌پذیر هستند و خود را با شرایط مختلف وفق می‌دهند ولی با این‌حال می‌بایستی حداقل امکانات را برای آنها فراهم نمود. دوم اینکه قبل از ساخت جایگاه برای کبک می‌بایست ضوابط نظام دامپروری کشور که حدود، فواصل و شرایط سالن‌های پرورش ماکیان را مشخص می‌کند در نظر گرفت. بدین معنی که می‌بایستی از سازمان جهاد کشاورزی استان مربوطه پروانه تأسیس اخذ نمود.
بنابراین قبل از تهیه زمین برای ایجاد مزرعه پرورش کبک، بهتر است به واحد صدور پروانه معاونت امور دام سازمان جهاد کشاورزی استان مراجعه نموده و با کارشناسان آن واحد مذاکره و محل و موقعیت زمین را به اطلاع آنها برسانید تا با در‌نظر گرفتن ضوابط نظام دامپروری کشور، اقدامات لازم انجام شود. ضمن آنکه بعد از دریافت موافقت اصولی؛ ادارات دامپزشکی، محیط‌زیست، میراث فرهنگی، امور اراضی و... می‌بایستی درخصوص بلامانع بودن ایجاد واحد پرورشی کبک اعلام نظر نمایند. در هر صورت برای ایجاد یک مزرعه پرورش کبک توجه به موارد زیر ضروری است:
1- زمین محل احداث جایگاه پرورش کبک می‌بایستی حداقل 1000 متر با مزارع پرورش ماکیان در اطراف، فاصله داشته و از مناطق مسکونی دور بوده و جاده‌های ارتباطی کوتاه و مناسبی داشته باشد.
2- بهتر است زمین مزبور در جهت دریافت باد از سمت مزارع دیگر پرورش طیور و کارخانه‌های آلاینده نباشد.
3- بهتر است زمین محل احداث جایگاه در مناطق پست و در معرض سیل و طوفان و بادهای تند نباشد.
4- آب مورد استفاده می‌بایستی از نقطه‌نظر شوری و املاح مورد توجه قرار گرفته و همچنین موانع غیر‌بهداشتی نیز نداشته باشد.
5- کف سالن‌های محل پرورش می‌بایستی حداقل 40 تا 50 سانتیمتر بلندتر از سطح زمین اطراف بوده و شیب مناسب (حداقل 3درصد) داشته باشد تا در صورت شستشو، آب‌های آلوده امکان خروج از سالن را داشته باشند.
6-دیوارها و کف سالن به‌صورت اصولی عایق‌کاری شوند تا امکان تبادلات گرما و سرمای ناخواسته در فصول مختلف سال از بین برود.
7- سالن‌ها شرقی غربی ساخته شوند بدین معنی که یک طول سالن به سمت جنوب و طول دیگر به سمت شمال باشد تا امکان دریافت نور خورشید با هدف از بین بردن میکروب‌های احتمالی را داشته باشد.
یک روش قدیمی با هدف پرورش کبک مولد، نگهداری این پرنده در سالن‌هایی است که متصل به اتاق پرواز با کف توری (سیمی) هستند. در این روش، کبک‌ها به بیماری‌های سرسیاه، کوکسیدیوز، کرم‌های چینه‌دان و روده آلوده نمی‌شوند.
اتاق‌های پرواز می‌تواند بعد از جوجه‌کشی مورد استفاده قرار گیرند. در واقع جوجه‌ها از دو هفتگی در اتاق‌های پرواز قرارمی‌گیرند. اندازه اتاق‌های پرواز را می‌توان تغییر داد اما باید به اندازه کافی بزرگ باشد و امکان پرواز در آن وجود داشته باشد.
اندازه اتاق پرواز می‌تواند به عرض حدود 3.5 و طول 28 متر باشد. چشمه‌های توری کف معمولاً حدود 2.5 سانتیمتر است. هر کبک 50 سانتیمتر مربع فضا در اتاق پرواز نیاز دارد. پرورش کبک در قفس‌های ثابت نیز محقق می‌شود. بدین منظور قفس‌هایی با اندازه هر قفس 1.5 در 0.7 متر و با ارتفاع حدود 0.4 متر پیشنهاد شده است. تقریباً 25 پرنده در هر واحد تا سن 14 هفتگی نگهداری می‌شوند. شیب کف هر واحد 10درصد در نظر گرفته می‌شود. یک منبع آب اتوماتیک در بیرون قفس نصب می‌شود و آب تازه و خنک برای پرندگان مهیا می‌گردد. سینی‌های فلزی زیر توری کف قفس را می‌توان به راحتی تمیز کرد.
منبع : شرکت پارس رابین (مشاوره صنعتی و کشاورزی)
قسمتهای دیگر این مقاله:
پرورش کبک قسمت دوم
پرورش کبک قسمت سوم