به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ پوست یکی از اجزاء اصلی دستگاه ایمنی غیراختصاصی است که میزبان را از پاتوژن‌های بالقوه در محیط مصون می‌دارد. لذا هرگونه نقصان در این سد محافظت‌کننده نشانگر نوعی از ضعف ایمنی است که بیمار را مستعد عفونت می‌کند. گازگرفتگی‌ها و خراشیدگی‌های ناشی از حیوانات و انسان امکان نفوذ میکروارگانیسم‌ها را به بافت‌های مستعد عمقی‌تر فراهم می‌کند.
هر ساله در ایالات متحده آمریکا یک تا دو میلیون زخم ناشی از گازگرفتگی حیوانات ایجاد می‌شود، بخش عمده‌ای از آنها به وسیله سگ‌ها و گربه‌های خانگی ایجاد می‌گردد که تعداد آنها بیش از یک میلیون عدد است. سایر موارد ناشی از تماس شغلی با حیوانات یا برخورد با جانوران وحشی است.
هر چند بسیاری از این موارد خفیف بوده و نیازی به درمان ندارند تعدادی قابل توجه از آنها به عفونت‌هایی می‌انجامند که ممکن است تهدیدکننده حیات باشند. به طور کلی میکروبیولوژی عفونت‌های زخم‌های ناشی از گازگرفتگی بازتابی از فلور حلقی دهانی جانور بوده اما ارگانیسم‌هایی از خاک، پوست جانور و مدفوع جانور نیز ممکن است دیده شوند.
گازگرفتگی از سه طریق ممکن است آسیب وارد سازد. ۱) صدمات تروماتیک به صورت زخم و بریدگی پوست، له شدن بافت‌های عمقی، شکستگی استخوان و صدمات مفصلی. ۲) عفونت موضعی و سیستمیک. ۳) انتقال برخی از بیماری‌ها از جمله هاری، هپاتیت و ... شدت و نوع ضایعات فوق برحسب عامل گازگرفتگی متفاوت بوده و در کل، در گازگرفتگی توسط انسان بیش از حیوانات اهلی می‌باشد.
گازگرفتگی سگ
گازگرفتگی توسط سگ به مراتب خوش‌خیم‌تر از گازگرفتگی توسط گربه و انسان است و عمدتاً به صورت پارگی پوست و له شدن بافت‌های عمقی (خصوصاً عروق، اعصاب و عضلات) بوده و شیوع عفونت در حدود ۴ درصد می‌باشد. در تمامی انواع گازگرفتگی‌ها خطر انتقال عفونت تحت شرایط و عوامل خاصی افزایش می‌یابد که عبارتند از گذشت بیش از ۱۲ ساعت از حادثه، صدمات دست‌ها یا پاها، زخم‌های سوراخی شکل، سن بیش از ۵۰ سال، افراد معتاد به الکل، بیماران دیابتیک، وجود سرطان و ضعف سیستم ایمنی.
سگ‌ها مسئول قریب به ۸۰ درصد از زخم‌های ناشی از گازگرفتگی هستند که ۲۰-۱۵ درصد از آنها عفونی می‌شوند. مطالعه‌ای در بین سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴ نشان داد که گازگرفتگی سگ‌ها علت بیش از ۹۰۰ مورد مراجعه به اورژانس در هر روز در ایالات متحده می‌باشد. اکثر این موارد به وسیله سگ‌های خانگی ایجاد می‌شوند. اکثر قربانیان مرد بوده و گازگرفتگی‌ها اغلب یک اندام تحتانی را درگیر می‌کنند. عفونت نوعاً ۲۴-۸ ساعت پس از گازگرفتگی به صورت درد در محل آسیب همراه با سلولیت (cellulites) و گاه ترشحات چرکی و بدبو ظاهر می‌شود.
فراوانی گازگرفتگی توسط سگ بیشتر از گربه است. طی مطالعه‌ای در امریکا ۵۵ درصد از پسران و ۳۹ درصد از دختران بین ۱۸-۴ ساله در طول زندگی خویش مورد گازگرفتگی سگ قرار گرفتند. ۷ درصد کودکان در طی مطالعه دیگری به دلیل گازگرفتگی سگ مورد مراقبت بهداشتی قرار گرفتند. بر طبق مطالعه دیگری که انجام گردید مشخص شد در کودکان ۷-۱۲ ساله گازگرفتگی فراوانی بیشتری دارد.
در یک بررسی انجام شده توسط دامپزشکان مینه‌سوتا و ویسکانسین ۹۲/۳ درصد موارد گازگرفتگی سگ درصد موارد گازگرفتگی گربه بوده است که یک دوم تا دو سوم افراد زیر دو سال بودند. گازگرفتگی توسط سگ در افراد مذکر (مردها و پسر بچه‌ها) بیشتر است به علت آنکه دارای ارتباط نزدیکتری با سگ‌های دست‌آموز و ولگرد هستند گازگرفتگی در ماه‌های گرم سال بیشتر رخ داده است. تعداد موارد گازگرفتگی سگ بیش از ۴/۷ میلیون مورد در سال است یعنی به طور متوسط در آمریکا در هر ۴۰ ثانیه یک مورد گازگرفتگی رخ می‌دهد.
از سال ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۸ در آمریکا مرگ و میر ناشی از حمله سگ بیش از ۳۰۰ مورد بوده است.
هر ساله حدود ۸۰۰ هزار نفر نیاز به مراقبت ناشی از گاز گرفتگی دارند که نیمی از آنها افراد زیر ۱۸ سال هستند. بین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۱۹۹۸ تعداد موارد مرگ و میر ناشی از گاز گرفتگی سگ ۲۷ مورد بود که ۱۹ نفر آن افراد زیر ۱۵ سال بودند.
اگر دندان‌های سگ به سینوویوم یا استخوان نفوذ کند، آرتریت عفونی یا استئومیلیت ممکن است ایجاد شود. همچنین تظاهرات سیستمیک نظیر تب، لنفادنوپاتی و لنفانژیت ممکن است روی دهند. میکروبیولوژی عفونت‌های زخم ناشی از گاز گرفتگی سگ معمولاً مخلوط بوده و مشتمل است بر: استرپتوکوک‌های آلفاهمولیتیک، سویه‌های پاستورلا، سویه‌های استافیلوکوک، سویه‌های پزودوموناس، فيسويا، موراكسلا، آنتروباکتر همچنین بسیاری از زخم‌ها حاوی باکتری‌های بیهوازی نظیر اکتیونومايسس، باکتروپیدس، فوزوباکترويوم، پروتلا (prevotella) و سویه‌های پرفیرومونا (Porphyromona).
طی مطالعه‌ای شایع‌ترین ارگانیسم‌های جدا شده از زخم ناشی از گازگرفتگی سگ شامل استافیلوکوک (۷۲-۱۰ درصد)، پاستورلامولتوسیدا (۶۶- ۲۰ درصد)، استرپتوکوک (۲۴-۴۶) درصد گونه‌های پزودوموناس (۲۰-۱۰ درصد)، سایر ارگانیسم‌های گرم منفی (۲۵ درصد) و گونه‌های بیهوازی (۱۳-۷۶ درصد) بودند.
طی بررسی‌های گوناگون مشخص شده است که فلور طبیعی دهان سگ‌ها و گربه‌ها مشابه هم بوده و شامل این موارد می‌باشد: پاستورلامولتوسیدا، استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوکوس اپیدرمیس، استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس، ئیسریا، موراكسلا، ایکولای (E.coli) انتروباکتر آثروجنز، پزودوموناس فلورسنس، آسینتو باکتر کلکواستيكوس، کورینه باکتریوم، اکتیو مایسس، سویه‌های باسیلوس كاريوفانون مايكو پلاسما و سویه‌های حرفی آلفانومریک.
در مطالعه ای بر روی زخم‌های حاصل از گاگرفتگی سگ ۲۴ درصد میکروارگانیسم‌ها هوازی، ۱۰ درصد بی هوازی و ۶۶ درصد مخلوط بودند. در بررسی دیگر میکروارگانیسم‌های هوازی از ۷۴ درصد زخم‌ها و میکروارگانیسم‌های بی هوازی از ۴۱ درصد زخم‌ها جدا شده است که استرپتوکوکوس آلفا همولیتیک در بین هوازی‌ها و Bacteroides و Fusobacterium در بین بیهوازی‌ها غالب بودند. پاستورلامولتوسیدا ممکن است در بیش از ۵۰ درصد موارد زخم‌های حاصل از گازگرفتگی سگ یافت شود.
معمولاً پس از دستکاری زخم ناشی از گازگرفتگی سگ، آلودگی با استافیلوکوکوس اورئوس رخ می‌دهد. هر چند اکثر عفونت‌های ناشی از گازگرفتگی سگ‌ها به منطقه آسیب‌دیده محدود هستند، بسیاری از میکروارگانیسم‌ها می‌توانند عفونت‌های سیستمیک را ایجاد کنند از جمله: باکتریمی، مننژیت، آبسه مغزی، آندوکاردیت و کوریو آمنیونیت. این عفونت‌ها به ویژه در افرادی دیده می‌شوند که به ادم یا اختلال در درناژ لنفاوی و عضو درگیر مبتلا هستند. (مثلاً گازگرفتگی باز و پس از ماستکتومی‌رادیکال) یا افراد دچار ضعف ایمنی به واسطه دارو یا بیماری (مثلاً گلوکورتیکوییدها، لوپوس اریتماتوزوس سیستمیک (SLE)، لوسمی‌حاد یا سیروز کبدی).
به علاوه گازگرفتگی و خراشیدگی پوست به وسیله سگ ممکن است بیماری‌های سیستمیک مهمی نظیر‌هاری و کزاز ایجاد کند. عفونت با C.conimorsus به دنبال گازگرفتگی سگ ممکن است به عفونت برق آسا، انعقاد منتشر داخل عروقی (DIC) و نارسایی کلیوی، به ویژه در افراد مبتلا به اختلالات کبدی، افراد فاقد طحال یا دچار ضعف سیستم انعقاد خون ایمنی منجر گردد.
این ارگانیسم یک باسیل گرم منفی باریک است که کشت دادن آن برروی اکثر محیط‌های جامد دشوار می‌باشد اما در برخی محیط‌های مایع رشد می‌کند. گاه باکتری‌ها را می‌توان در داخل لکوسیتهای چند هسته‌ای در گستره‌های رنگ شده با «رایت» در خون محیطی افراد آلوده
مشاهده کرد. تورم، قرمزی، سلولیت، لنفانژیت، له شدگی پارگی و تنوسینویت می‌تواند در زخم‌های ناشی از گازگرفتگی سگ رخ دهد. در یک مطالعه جدید گونه‌های موراکسلا منجمله M.catharalis را در ۳۵ درصد زخم‌های عفونی در اثر گازگرفتگی گربه و ۱۰ درصد زخم‌های ناشی از گازگرفتگی سگ یافته‌اند.
گاز گرفتگی گربه
هر چند موارد گازگرفتگی و خراشیدگی پوست به وسیله گر به کمتر از سگ می‌باشد، عفونت در بیش از نیمی از موارد ایجاد می‌گردد. چون دندان‌های پیشین تیز و باریک گربه به عمق بیشتری نفوذ می‌کنند احتمال بروز آرتریت عفونی و استئومیلیت در گاز گرفتگی گربه بیشتر است. این عوارض به ویژه در مواردی دیده می‌شود که گازگرفتگی در مجاورت یا برروی یک مفصل (به خصوص در دست) باشد. گازگرفتگی و خراشیدگی پوست به وسیله گربه، احتمال عفونت ناشی از ارگانیسم‌های دهانی – حلقی جانور وجود دارد.
P.multocida یکی از اجزاء طبیعی فلور دهانی گربه است که یک کوکوباسیل گرم منفی کوچک می‌باشد که در اکثر عفونت‌های زخم ناشی از گاز گرفتگی گربه یافت می‌شود. این باکتری ممکن است در بیش از ۹۰ درصد موارد زخم‌های حاصل از گاز گرفتگی گربه وجود داشته باشد.
گاز گرفتگی سایر جانوران
عفونت‌ها به دلیل گازگرفتگی گونه‌ای بسیاری از جانوران گزارش شده است که اغلب متعاقب تماس شغلی (کشاورزان دامپزشکان و کارکنان آزمایشگاه) یا تفننی (شکارچیان، صاحبان جانوران وحشی و اردونشینان) روی می‌دهد. به طور کلی میکرو فلور زخم‌ها بازتابی از فلور دهانی جانوران می‌باشد.
اکثر گربه‌سانان از جمله گربه وحشی واجد P multocida هستند. زخم‌های ناشی از گازگرفتگی جانوران آبزی نظیر تمساح‌ها ممکن است حاوی آئروموناس هیدروفیلا باشد. گزش مارهای سمی می‌تواند پاسخ‌های التهابی شدید و نکروز بافتی را ایجاد کند که این زخم‌ها را مستعد عفونت می‌سازد.
گاز گرفتگی بوسیله میمون‌های ماکاک ممکن است باعث انتقالویروس B میمون شود که عامل عفونت خطرناک در CNS انسان می‌باشد.
گازگرفتگی خوک دریایی، شیر دریایی و خرس قطبی ممکن است باعث یک عفونت چرکی مزمن شود که Seal finger نامیده می‌شود و علت آن احتمالاً یک یا چند گونه مایکو پلاسما می‌باشد.
گاز گرفتگی به وسیله انسان
گاز گرفتگی به وسیله انسان ممکن است به وسیله خود فرد یا افرادی که از وی مراقبت می‌کنند در طی نزاع‌ها یا فعالیت جنسی انجام شود. احتمال عفونت در گاز گرفتگی به وسیله انسان بیشتر از گاز گرفتگی جانوران است. این عفونت‌ها بازتابی از میکروفلور متنوع دهان انسان است که حاوی سویه‌های متعددی از باکتری‌های هوازی و بی هوازی می‌باشد. انواع هوازی شایع عبارتند از: استرپتوکوک‌های ویریدانس، استافیلوکوک طلایی E.Corrodens، هموفيلوس آنفلوانزا. انواع باکتری‌های بیهوازی شامل فوز وباکتریوم نوکلئاتوم، پروتلا پورفيرومونا و سویه‌های پیتو کوکوس در ۵۰ درصد از عفونت‌های زخم ناشی از گاز گرفتگی انسان دیده می‌شوند.
بسیاری از آنها بتالاکتاماز تولید می‌کنند. فلور دهان بیماران بستری و زمین‌گیر اغلب حاوی آنتروباکتریاسه (علاوه بر ارگانیسم‌های معمول) است. شيوع عفونت در گاز گرفتگی توسط انسان حدود ۱۵ درصد است. طی مطالعه‌ای شایع‌ترین جرم‌های مسئول عبارتند از:
انواع استرپتوکوک (۹۵-۴۳ درصد) باکتری‌های بیهوازی (۶۰-۵۰ درصد)، استافیلوکوک (۵۰-۲۵ درصد) و Eikenella Corrodens ده تا سی درصد.
گزارش شده است که HIV و HBV (ویروس هپاتیت B) و احتمالا سیفلیس به وسیله گازگرفتگی انسان منتقل می‌شوند اما چنین مواردی بسیار نادرند.
آسیب‌های ناشی از گاز گرفتگی انسان به دو نوع occlusional که با گاز گرفتگی حقیقی همراه است و آسیب ناشی از «مشت گره کرده» تقسیم می‌شود؛ در نوع اخیر مشت فرد مهاجم به دندان‌های فرد مقابل برخورد می‌کند که موجب پارگی پوست می‌شود. به دلایل متعدد آسیب مشت گره کرده با عفونت‌های جدی همراه است. در جریان چنین صدماتی فضای عمقی دست شامل استخوان‌ها، مفاصل و تاندون‌ها آلوده می‌شوند. وضعیت گره کردن مشت در طی آسیب و متعاقبا باز کردن مشت پس از آسیب، باکتری‌ها را به سطوح عمقی‌تر می‌فرستد. به علاوه در اکثر موارد تنها پس از بروز عفونت آشکار به پزشک مراجعه می‌شود.
دکتر حسام الدین اکبرین