به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ ایمنیت اختصاصی با سلول‌های B و T ارتباط دارد. سلول‌ها قدرت تشخیص هر نوع پروتئین یا آنتی‌ژن خاص را دارا بوده لذا دارای سه ویژگی زیر می‌باشند:
۱- (Specificity) واکنش در مقابل آنتی‌ژن خاص،
۲- (Memory) حافظه
3- قدرت تفکیک با تشخیص آنتی‌ژن غیرخودی.
سلول‌های T مسئول ایجاد ایمنیت و سلول‌های B مسئول تولید پادتن (آنتی‌بادی) هستند. به‌عنوان مثال وقتی اشریشیاکلی که دارای چهار Clone می‌باشد با سیستم ایمنی مواجه گردد هر چهار Clone ازنظر سیستم ایمنی شناخته شده هستند.
از این رو آنتی‌بادی ایجاد شده از نوع پلی‌والان خواهد بود؛ مانند I.B.V و N.D که از نوع پلی‌والان هستند ولی وقتی آنتی‌بادی در تماس یک Clone ایجاد گردد، مونو کلونال نامیده می‌شود.
در سیستم ایمنی سلول‌های مختلفی مداخله می‌کنند؛ سلول‌های Effector یا تأثیرگذار و سلول‌های Regulatory یا تنظیم‌کننده.
سلول‌های Effector به طرف Ag رفته و پس از شناسایی به آن می‌چسبند و در یک فرایند شیمیایی موجب مرگ سلول می‌شوند که با مرگ ویروس یا میکروب همراه می‌شود، به‌همین دلیل به سلول‌های Effector سلول‌های T از نوع سیتوتوکسیک گویند.
دو نوع سلول Regulatory یکی T suppressor و T helper شناخته شده است. کلیه سلول‌های T دارای Ag مشترکی به نام CD3 می‌باشند که این آنتی‌ژن ازطریق روش مونو کلونال، آنتی‌بادی را شناسایی می‌کند.
سلول‌های Helper حاوی CD3 و CD4 هستند. سلول‌های suppressor حاوی CD3 و CD8 هستند، بنابراین سلول‌های Effector فقط دارای نشانگر (مارکر) CD3 هستند.
می‌توان گفت CD3 برای سلول‌های T یک مارکر محسوب می‌شود و ایمونوگلوبولین‌ها این نقش را برای سلول‌های B انجام می‌دهند.
زمان تشکیل و سرکوب سلول‌های T و B
به‌نظر می‌رسد که سلول‌های T و B در زمان جنینی تشکیل و در ۱۳ روزگی از دوران جنینی قابل ردیابی هستند. این سلول‌ها در مغز استخوان و کیسه زرده ساخته می‌شوند.
اگر تخریب بورس فابرسیوس و تیموس قبل از تولد رخ دهد سیستم ایمنی ضعیف می‌شود، حال چنانچه این تخریب پس از تولد صورت گیرد می‌تواند باعث انتشار سلول‌های T و B در اعضای لنفاوی ثانویه شود.
به‌عنوان مثال در بیماری‌های تضعیف‌کننده یا سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند کم‌خونی عفونی مرغ و گامبورو که ویروس آنها به‌ترتیب به تیموس و بورس فابر سیوس حمله می‌کند، اگر حمله ویروس گامبورو به جوجه در یک روزگی رخ دهد، تضعیف ایمنی بسیار شدید واگر یک هفته پس از ورود جوجه به گله باشد، تضعیف ایمنی خفیف‌تر می‌باشد.
در طیور نسبت T cell به B cell معمولاً ۵۰ به 50 می‌باشد که اغلب در آزمایشگاه‌ها قابل اندازه‌گیری می‌باشد.
ایمونوگلوبولین‌ها
ایمونوگلوبولین‌ها فراوان‌ترین مولکول آنتی‌بادی را در سیستم ایمنی تشکیل می‌دهند.
ایمونوگلوبولین‌های زنجیره سنگین (Heavy chains): شامل IgM ،IgG و IgA می‌باشد. در هر زنجیره سنگین جایگاه‌هایی برای اتصال آنتی‌ژن وجود دارد که برای هریک از انواع ایمونوگلوبولین‌ها متفاوت است.
ایمونوگلوبولین‌های زنجیره سبک (Light chains): که شامل کاپا و لامبدا می‌باشد. به‌طورکلی هر مولکول آنتی‌بادی شامل دو زنجیره سبک ودو زنجیره سنگین می‌باشد.
ایمونوگلوبولین M: درواقع IgM یک پنتامر و اولین آنتی‌بادی است که در بدن می‌باشد، lgM دو مزیت دارد، یکی آنکه به خاطر بزرگی در محل عفونت باقی می‌ماند، دیگر آنکه کارایی بیشتری دارد.
این ایمونوگلوبولین دو هفته پس از ابتدای ایجاد آنتی‌بادی شروع به کاهش می‌کند، به‌نحوی که حول وحوش سه هفتگی مشکل بتوان مقدار زیادی IgM به‌دست آورد؛ زمانی که با ظهور IgG مصادف می‌گردد.
به‌نظر می‌رسد وقتی سلول‌های اولیه در اندام‌های النفاوی ثانویه بذر افشانی می‌شوند ظرفیت و یا استعداد اولیه آنها تولید IgM می‌باشد اما به‌تدریج که Clone ویا سلول‌های به‌دست آمده از والدین یکسان و واحد وسعت پیدا می‌کند، بعضی از اعقاب این Clone تولید IgG کرده و بعدها همین IgA ،Clone تولید می‌نماید.
ایمونو گلوبولین G: می‌توان گفت IgG فراوان‌ترین ایمونوگلوبولین در مایعات بدن می‌باشد و این ایمونوگلوبولین در انتقال عمودی نقش دارد و از مادر به جوجه منتقل می‌شود.
معمولا در مایه‌کوبی نوبت دوم شاهد افزایش شدید IgG ومقدار جزئی IgM خواهیم بود. در مولکول IgM گیرنده‌های دیگری غیر از آنچه در IgG وجود دارد دیده می‌شود.
ایمونوگلوبولین A: به‌طورکلی IgA خیلی شبیه IgG و IgM است با این تفاوت که دوتایی (پلی والان) است. این ایمونوگلوبولین از غشاهای موکوسی محافظت می‌کند و در زنجیره سنگین با IgG و IgM متفاوت است.
وقتی واکسن برونشیت و واکسن نیوکاسل ازطریق آشامیدنی یا پاشیدنی (اسپری) به کار می‌رود ویروس واکسن خود را به نای می‌رساند و ازطریق سلول‌های اپی‌تلیال مجاری تنفسی خود را به لنفوسیت‌های زیر این لایه می‌رساند و تولید IgA را توسط این لنفوسیت‌ها تحریک می‌کند.
اگر واکسن ترزیق شود تولید IgA در مجاری تنفسی صورت نخواهد گرفت. وقتی در سن پایین، ویروس گامبورو به پرنده حمله می‌کند در مراحل اولیه پرنده قادر به تولید IgM است و قدرت تولید IgG و به‌خصوص IgA اندک است به همین دلیل ضایعات گوارشی یا تنفسی ناشی از این دو بیماری را در پرنده به شکل شدید شاهد هستیم.
نیمه عمر IgG تقریبا ۲۱ روز و IgA حدود 2 تا ۳ هفته پیش‌بینی می‌شود. میزان ایمونوگلوبولین‌ها در آزمایشگاه‌ها توسط الکتروفورز وSR ID قابل اندازه‌گیری است.
وقتی آنتی‌ژن به آنتی‌بادی متصل می‌گردد کمپلمان‌ها موجب فعال شدن سیستم Complement می‌گردند. کمپلمان، یک پروتئین تجزیه‌کننده است که باعث ایجاد سوراخ در جدار سلول می‌گردد و منجر به تورم سلول و نهایتا تجزیه آن می‌گردد.
عواملی که باعث تضعیف یا سرکوب موقتی یا دایم ایمنی می‌گردند عبارتند از:
• آمونیاک، که باعث توقف مژک‌ها یا مرگ سلول‌های مژک‌دار و اپی تلیوم مجاری تنفسی می‌گردد.
• فاکتورهای نامطلوب محیط از قبیل آمونیاک و گرد و غبار که تضعیف عمل فاگوسیت‌ها می‌شوند که عمل دفاع از بدن را برعهده دارند موجب می‌گردد
• سموم قارچی و مایکوتوکسین‌ها که مسموم‌کننده لنفوسیت‌ها می‌باشند. این سموم درغلاتی که در شرایط بد نگهداری شده‌اند ایجاد می‌شوند و موجب ضعف ایمنی می‌گردند
• ویروس مارک که تومور سلول‌های T و عامل لوکوز لنفوئیدی که تومور سلول‌های B را ایجاد و باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌گردند.
دکتر حسین ریحانی (بخش خصوصی مشهد)