به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تحقیقات زیادی در رابطه با استفاده از آنزیم‌ها در جیره غذایی تک‌معده‌ای‌ها و بخصوص طیور انجام شده و در این تحقیقات عملکرد مثبت آنزیم‌ها در رابطه با افزایش انرژی و قابلیت هضم قندها و پروتیین جیره مورد ارزیابی قرار گرفته است. طبق گزارش‌ها، اکثر محققین معتقدند که افزودن آنزیم به جیره غذایی طیور، باعث اثرات ذیل خواهد شد:
- بالابردن قابلیت هضم؛
- پایین آوردن هزینه دان؛
- بهبود در وضعیت شیمیایی بستر؛
- بهتر شدن ضریب تبدیل؛
- کمک به محیط زیست از طریق کاهش مواد آلی دفع شده
از دیدگاه فیزیولوژیکی، آنزیم‌ها پروتیین‌های فعالی هستند که به‌عنوان کاتالیزور و یا در جهت سرعت بخشیدن به واکنش‌های شیمیایی (تا حدود یک میلیون بار) عمل می‌کنند بطوری که بدون آنها مواد غذایی، نمی‌توانند هضم شوند. آنزیم‌ها خود، ارگانیسم‌های زنده‌ای نیستند بلکه از ارگانیسم‌های زنده مثل باکتری‌ها، قارچ‌ها، مخمرها، یا بافت‌های گیاهی تحت شرایط خاصی تولید می‌شوند.
بیشتر آنزیم‌های تجارتی که منشاء قارچی دارند از sp Aspergillus. و آنهایی که منشاء باکتریایی دارند ازBa sp cillus تهیه می‌شوند.
تاکنون بیش از ۳۰۰۰ نوع آنزیم مختلف شناسایی شده است. بطورکلی تمامی آنزیم‌ها به شرایط محیطی حساس هستند و بهترین عملکرد آنها در درجه حرارت ملایم و pH حدود ۸ تا ۶ می‌باشد.
آنزیم‌ها ترکیبات مصرف شدنی نیستند و بعد از اینکه در واکنش شیمیایی شرکت کردند تغییری در شکل و ترکیب آنها بوجود نمی‌آید. بنابراین بعد از انجام کار، می‌توانند مجدداً روی ماده غذایی دیگری کار کنند.
از دیدگاه تئوری، فعالیت آنزیم‌ها می‌تواند بطور مداوم صورت گیرد اما در عمل، همانگونه که اشاره شد آنزیم‌ها از پروتئین‌ها بوده و بعد از مدتی بطور طبیعی شکسته و غیرفعال شده و خود نیز هضم می‌گردند.
به‌نظر می‌رسد مهمترین کار آنزیم‌ها در دستگاه گوارش طیور، شکستن دیواره سلولی مواد غذایی جیره می‌باشد و به این وسیله مخلوطی یکنواخت از مواد مغذی را بوجود می‌آورند، در نتیجه قابلیت هضم مواد غذایی بخصوص کربوهیدرات‌ها را افزایش می‌دهند.
ساختمان دیواره سلولی آندوسپرم
دیواره سلولی آندوسپرم از بخش‌های کربوهیدراتی و مقدار کمی پروتیین و اسیدهای فنولیک تشکیل شده است.
بخش کربوهیدراتی شامل:
پلی‌ساکاریدها که عبارتند از:
- سلولز
- همی سلولز
- پنتوزان
الیگوساکاریدها که شامل:
- رافینوز
- استاکیوز
رشته‌های باریک سلولز در بین پلیمرهای غیرسلولزی احاطه شده است و زنجیره‌های گلوکان سلولز به شکلی سازمان یافته به همدیگر اتصال دارند بطوری که این کربوهیدرات‌ها در اثر این نوع اتصال غیرمحلول بوده و نسبت به هضم آنزیمی مقاوم می‌باشند.
مقدار سلولز موجود در دیواره سلولی آندوسپرم دانه غلات کم است و لذا از نظر تغذیه‌ای اهمیت کمی دارد. عمده کربوهیدرات دیواره سلولی این سلول‌ها از هتروپلیمرهایی نظیر بتاگلوکان و آربینوزایلن (پنتوزان) تشکیل شده است هر دو پلیمر مذکور در دانه غلات وجود دارد. ولی نسبت آنها به یکدیگر و مقدار کلی آنها در دانه‌ها متغیر است. به‌عنوان مثال درجو و یولاف بتاگلوکان بیشتر است در حالی که در گندم، چاودار و تریتیکاله آرابینوزها در سطوح بیشتری یافت می‌شوند.
پروتئین‌ها و اسیدهای فنولیک در مقادیر کمی در دیواره سلولی یافت شده ولیکن نقش مهمی را در پایداری دیواره سلول بازی می‌کنند.
اسیدهای فنولیک (عمدتاً اسید فرولیک) به‌طور عمده با آرابینوزایلن‌ها استریفته شده است.
اثرات تغذیه‌ای پلی‌ساکاریدهای غیرسلولزی
نشاسته موجود در غلات در داخل سلول‌های آندوسپرم قرار دارند لذا برای دستیابی به این منبع انرژی تجزیه دیوارها سلولی آندوسپرم بسیار حائز اهمیت است از اینرو آنزیم‌ها در استفاده بهینه از مواد نشاسته‌ای موجود در غلات نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند.
اثرات تغذیه‌ای پلی‌ساکاریدهای غیرنشاسته‌ای
پلی‌ساکاریدهای غیرنشاسته‌ای به دو بخش محلول و نامحلول در آب تقسیم‌بندی می‌شوند. بخش‌های محلول که شامل بتاگلوکان و آرابینوزایلن است در استفاده مواد مغذی مانند نشاسته توسط و طیور نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای را ایفا می‌کنند.
مکانیسم اثر این مواد به دو صورت قابل تفسیر است
- پس از خوردن دانه، بتاگلوکان و آربینوزایلن حل شده و موجب افزایش ویسکوزیته مواد هضمی می‌شوند. از این مکانیسم بعنوان عامل عمده محدودکننده ارزش تغذیه‌ای جو، یولاف، چاودار و گندم یاد می‌شود.
- دیواره سلولی که بخش عمده‌ای از آنرا این مواد تشکیل می‌دهند بعنوان سدی در راه رسیدن آنزیم‌های هضمی به مواد مغذی یا عاملی که سرعت این کار را کم می‌کنند، عمل می‌نماید.
در نتیجه افزایش ویسکوزیته مواد هضمی، سرعت انتشار آنزیم‌ها، انتشار مواد مغذی و حرکت مواد در دستگاه گوارش همه کمتر می‌شود و درنتیجه هضم و جذب مواد مغذی و میزان مصرف خوراک پایین می‌آید. هرچه مولکول بزرگ‌تر باشد اثر افزایش ویسکوزیته بر سرعت انتشار آن بیشتر خواهد بود درنتیجه چربی‌ها به‌واسطه بزرگی ذرات بیش از سایر مواد مغذی تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
کند شدن حرکت مواد هضمی در دستگاه گوارش موجب افزایش جمعیت میکروبی در روده کوچک می‌شود که اثر منفی بر عملکرد حیوان می‌گذارد. از طرف دیگر افزایش ویسکوزیته موجب کاهش سطح برخی از آنزیم‌های لوزالمعده از جمله آمیلاز در مجرای روده کوچک می‌شود. اثر دیگر دیواره سلولی همانگونه که ذکر شده ایجاد کردن سدی در برابر دستیابی آنزیم‌ها به نشاسته و پروتیین داخل سلول و یا کند کردن دستیابی آنزیم‌ها به مواد مذکور می‌باشد که در نتیجه این کار از قابلیت هضم مواد مغذی مذکور کاسته شده و یا آزاد شدن آنها به تأخیر می افتد یعنی در انتهای روده کوچک آزاد می‌شوند.
علاوه بر اثرات مذکور، بتاگلوکان هضم نشده موجب چسبندگی مدفوع در حیوان می‌شود که وضعیت بستر را نامطلوب می‌سازد. در طیور تخمگذار این مورد باعث افزایش تخم‌مرغ‌های کثیف می‌گردد.
باتوجه به مطالب فوق برخی از غلات به دلیل داشتن مواد مذکور میزان انرژی قابل متابولیسم کمتری را نسبت به غلاتی نظیر ذرت در تغذیه طیور بخصوص طیور گوشتی دارند. بنابراین در زمانی که از اینگونه غلات (جو، یولاف، چاودار و گندم) به مقدار بیش از حد توصیه شده استفاده می‌شود، استفاده از آنزیم جهت حداکثر بهره‌وری از مواد مغذی موجود در این غلات لازم بنظر می‌رسد.
باید توجه داشت که آنزیم‌های تجارتی موجود، هرکدام بر روی پلی‌ساکاریدهای مخصوصی عمل می‌کنند بطور مثال در جیره‌ای که از دانه جو و گندم تشکیل شده به ترتیب می‌توان از آنزیم‌های گلوکاناز و گزیلاناز استفاده نمود بطورکلی درنتیجه استفاده از آنزیم، قابلیت هضم چربی‌ها، پروتیین‌ها و بخصوص کربوهیدرات‌ها بهبود یافته و باعث افزایش انرژی قابل متابولیسم ظاهری می‌شود. البته این مقدار بسته به نوع آنزیم تهیه شده در کارخانجات مختلف، متفاوت است و در هنگام مصرف باید به میزان توصیه شده توجه شود.
منبع: خوشه