به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ RingWorm بر خلاف نامش، انگل کرمی نیست بلکه عفونت قارچی پوست است. جراحات آن به صورت نقاط گرد و بدون مو و پوسته پوسته است. موها زبر و سیخ سیخ می‌شوند و می‌شکنند پیرامون جراحات فوق موها به رنگ خاکستری مشاهده می‌گردد.
در سگ‌های مبتلا به شکل حاد بیماری، جراحات در تمام سطح بدن دیده شده که به یکدیگر متصل می‌شوند. برای تشخیص این بیماری، یک نمونه از پوست و مو تهیه شده، در محیط مخصوص رشد قارچ‌ها کشت داده می‌شود. تشخیص باید هرچه سریع‌تر انجام گیرد چرا که این بیماری خیلی سریع به انسان سرایت می‌کند مخصوصاً بچه‌ها نسبت به عفونت قارچی حساس‌تر هستند.
قارچ‌ها جزء نباتات یا گیاهان پست هستند ولی تاکنون ساختمانی شبیه به ریشه، ساقه، برگ، گل و دستگاه آوندی یا کلروفیل (سبزینه) در آن‌ها دیده نشده است. این موجودات گیاهی، تک‌سلولی یا چند سلولی هستند و به علت نداشتن کلروفیل، قادر به سنتز گلوکز و تأمین غذای خود نیستند، اجباراً به صورت انگلی روی پوست، ناخن و موی انسان و حیوانات زندگی کرده و از ماده کرآتین آنان (ماده غذایی آماده) تغذیه می‌کنند. این قارچ‌ها می‌توانند غیربیماری‌زا و یا بیماری‌زا باشند و در تمام کره خاکی وجود دارند.
قارچ‌های بیماری‌زا می‌توانند در سطح پوست و مو و ناخن زندگی کرده علائم بالینی ایجاد کنند که به آن‌ها قارچ‌های سطحی گویند. بعضی از انواع آن‌ها از طریق پوست و یا استنشاق از مسیر ریه‌ها و گردش خود به بافت‌های عمقی رفته و ایجاد بیماری می‌کنند که به آنان قارچ‌های عمقی گویند. این بیماری در سگ‌ها هم مثل انسان‌ها لفظ طاسی برای آن استفاده می‌شود، در این بیماری همان طور که از اسمش پیداست، موهای حیوان شروع به ریزش می‌کند، وقتی از دست دادن موهای بدن به دلیل انگل‌های مختلف، ضربه و یا عفونت نباشد، ممکن است ناشی از اختلالات متابولیکی باشد.
سندرم کوشینگ و پرکاری غدد فوق کلیوی و هیپوتیروئیدیسم (کم کاری تیروئید) دو عامل مهم در بروز این عارضه هستند. اگر این ریختن موهای حیوان همراه با خارش باشد، احتمال اینکه ناشی از گری، اگزما، کچلی و یا انگل‌های خارجی باشد، زیاد است که این طاسی‌ها به راحتی قابل تشخیص می‌باشد.
بیشتر بدانیم:
آشنایی با بیماری سندرم کوشینگ و کم‌کاری تیروئید در سگ‌ها
آشنایی با بیماری‌های پوستی در سگ‌ها
درماتوفیتوزیس (dermatophytosis)
انواع طاسی در سگ
• طاسی توله‌ها به هنگام تولد
• طاسی در سگ‌های نر پیر
• طاسی تیروئیدی
• طاسی هورمونی در سگ‌های ماده
طاسی توله‌ها در موقع تولد اصولاً به دلیل کم‌کاری غده تیروئید در نتیجه فقدان ید در غذای سگ ماده رخ می‌دهد که با خورانیدن روزانه مقدار کمی ید و قرص‌های عصاره تیروئید این بیماری درمان می‌شود.
در طاسی سگ‌های پیر، سگ نر مبتلا می‌شود که سن زیادی داشته باشد که در این مورد، موهای پشت و اطراف بدن می‌ریزد، پوست حیوان نرم می‌شود و سایر سگ‌های نر، به این گمان که سگ ماده است، توجه ویژه‌ای را به آن نشان می‌دهند، در صورت عدم تشخیص و توجه نکردن به این مورد، عملاً تمام پوشش بدن حیوان خواهد ریخت. علت این بیماری آشفتگی هورمونی است، درمان این حالت از طاسی اخته کردن حیوان است، با اینکه درمان خیلی عجیب به نظر می‌رسد ولی بعد از اخته کردن (عقیم کردن حیوان)، یک پوشش جدید کامل، در عرض سه یا چهار ماه خواهد رویید.
مورد طاسی تیروئیدی عمدتاً در سگ‌های ماده رخ می‌دهد و عامل آن ناتوانی تیروئید در تولید مقدار کافی هورمون تیروکسین است از جمله علائم این بیماری، این است که سگ ماده زود خسته می‌شود و انرژی ندارد، خشن شدن پوشش بدن و مناطق فاقد مو از زیر گلو، پهلوها و پشت ران‌ها آشکار می‌شود، درمان چنین بیماری تجویز روزانه قرص‌های عصاره تیروئید که بسیار خوب پاسخ می‌دهد بعلاوه مقداری ید خوراکی.
طاسی هورمونی در سگ‌های ماده، پس از زایمان مشاهده می‌شود که ناشی از کمبود هورمون می‌باشد، در این طاسی، مناطق وسیعی از پوشش بدن، بویژه در پیرامون خلف و دم حیوان می‌ریزد و خارش وجود ندارد. این مورد، تنها با یک تغذیه خوب درمان خواهد شد و از تزریقات هورمونی بپرهیزید.
کچلی در سایر حیوانات
کچلی از بیماری‌های قارچی پوستی می‌باشد که این قارچ به بافت‌های پوششی و شاخی و الیاف مو حمله می‌کند. در اسب‌ها بیماری با ایجاد لکه‌های گردی در پوست شروع می‌شود و پس از چند روز موها فاسد شده و می‌ریزند. سطح پوست خاکستری رنگ و شوره‌های ریزی در پوست ظاهر می‌شود. سپس پوسته پوسته شده و خارش شدید در حیوان ایجاد می‌کند. در صورتی‌که مراقبت‌های لازم انجام شود پس از مدت ۲۵ تا ۳۰ روز بهبود حاصل می‌شود. در صورتی‌که محل کچلی در زیر زین یا تنگ اسب باشد در اثر تحریک بهبودی به تاخیر می‌افتد و ممکن است به سایر نقاط بدن نیز سرایت کند.
بیشتر کچلی‌های انسان از حیوانات سرایت می‌کند، به خصوص در نقاط روستایی و جاهایی‌که تماس نزدیک با اسب و گاو وجود دارد.
و اما از این لحاظ که این بیماری قابل انتقال به انسان (زئونوز) می‌باشد به منظر انسانی آن نیز می‌پردازیم.
عوامل بیماری عفونت قارچی در انسان
مهم‌ترین علت ابتلا به قارچ در انسان‌ها، عدم رعایت بهداشت است؛ زیرا مواد شوینده مانند صابون‌ها و شامپوها تمامی شرایط زیستی برای قارچ‌ها را ازبین می‌برند؛ لذا افرادی که استحمام مرتب نداشته باشند و ضمن فعالیت‌های شغلی و یا ورزشی دچار تعریق شوند، امکان ابتلا به این قارچ‌ها را پیدا می‌کنند.
عامل دیگر برای ابتلا به قارچ‌های بیماری‌زا کاهش قدرت دفاعی بدن است. افرادی که بیماری‌های ضعیف‌کننده و مزمن دارند مانند افراد مبتلا به کم‌خونی، بیماری قند، مبتلایان به سرطان‌ها، ایدز مصرف طولانی مدت داروهای مضعف سیستم ایمنی مانند داروهای کورتونی و از این قبیل با کوچکترین غفلت از بهداشت شخصی ممکن است به بیماری‌های قارچی پوست، مو و یا ناخن‌ها مبتلا شود. لذا پزشک معالج علاوه بر درمان‌های اختصاصی ضد قارچ، باید بیماری زمینه‌ای بیمار را با همکاری متخصص مربوطه معالجه کند وگرنه به طور مکرر بیماری قارچی حتی با مصرف داروهای مناسب ضدقارچی بعد از مدتی عود می‌کند. انسان سالم ممکن است که از طریق تماس مستقیم با انسان آلوده، حیوان آلوده و یا خاک مبتلا شود.
قارچ کچلی
اصطلاحاً به بیماری‌های قارچی بیماری‌زا، کچلی گویند که برحسب این که کدام قسمت پوست، مو یا ناخن را گرفتار کند به کچلی سر، کچلی بدن، کچلی کشاله ران، کچلی دست، کچلی پا، کچلی ناخن و کچلی ریش طبقه بندی می‌شوند.
علائم بالینی تمامی کچلی‌ها تقریباً شبیه هم بوده و توسط پزشکان به آسانی قابل تشخیص است و در موارد مشکوک با نمونه‌برداری از محل مشکوک و رنگ‌آمیزی مناسب، ضایعات قارچی را در زیر میکروسکوپ، تشخیص قطعی داده و چنانچه بلافاصله درمان دارویی مناسب انجام شود، بدون باقی‌ماندن آثار بیماری، بهبودی حاصل می‌شود.
ضایعات پوست و مو به صورت زمینه قرمز می‌باشد که به دلیل ایجاد التهاب است و در مواردی پوسته‌هایی روی آن‌ها دیده می‌شود که اغلب از حاشیه گسترش یافته و از مرکز بهبود می‌یابند و شبیه حلقه می‌شوند. این ضایعات اغلب خارش خفیف دارند و در نواحی مودار چنانچه درمان به تأخیر افتد ممکن است ریشه موها گرفتار شود و حتی پس از درمان، موها رویش مجدد پیدا نکنند و طاسی دائمی ایجاد شود. بعد از تماس فرد سالم با انسان یا حیوان یا خاک آلوده بلافاصله علائم بیماری ظاهر نمی‌شود، برحسب نوع قارچ و محل ضایعه، دوره مخفی یک تا هشت هفته باید طی شود. در موها علاوه بر زمینه قرمز و پوسته دار شدن، شکستگی ساقه موها هم به وجود می‌آید و چنانچه با یک موچین مو را بکشیم به آسانی کنده می‌شود.
کچلی‌ها با منشأ حیوانی (مثلاً درکسانی که حیوانات خانگی دارند و در قصاب‌ها و دامداران) اغلب زمینه التهاب و تورم و ترشح دارند و امکان طاسی دائمی در آن‌ها بیشتر از منشأ انسانی یا خاکی است. در مواردی ممکن است علائم بالینی با بعضی بیماری‌های پوست و موی غیر قارچی اشتباه شود که در این صورت با نمونه‌برداری و آزمایش در آزمایشگاه به آسانی می‌توان بیماری قارچی را تشخیص داد. به غیر از درمان‌های دارویی، رعایت نکات زیر جهت دست‌یابی به نتایج صد درصد، به خصوص در مواقعی که درمان‌های دسته جمعی (در مدارس، یا سربازخانه‌ها) صورت می‌گیرد، ضروری است:
•کوتاه کردن موی سر در آغاز، وسط و ختم مرحله درمان در تمام افراد مذکر، و بانوان کمتر از ۱۲ سال
•استفاده از داروهای ضدقارچ موضعی مانند الکل ۵درصد یا تنتورید؛ پوشاندن سر با کلاه یا روسری جهت ممانعت از پخش قارچ در محیط اطراف بیماران در ضمن درمان.
•جوشاندن البسه و ملحفه جهت ممانعت از برگشت بیماری.
•درمان توأم بیمار و همسر وی در مواردی که قارچ کشاله ران در متأهلین باشد.
•خشک نگاه‌داشتن موضع و پرهیز از رطوبت مداوم در موارد قارچ‌های لای انگشتان پا، زیر بغل، کشاله ران و گردن. به بیماران توصیه می‌شود که ضمن استحمام مداوم و روزانه، بعد از حمام بلافاصله با پارچه یا حوله تمیزی تمام پوست و موی بدن خصوصاً چین‌ها را خشک کنند.
•در صورت تشخیص بیماری‌های زمینه‌ای مانند کم‌خونی و بیماری قند و غیره با همکاری متخصص مربوطه علاوه بر درمان ضدقارچ، بیماری زمینه‌ای را درمان، یا حداقل کنترل کنند.
درمان قارچ‌های پوستی
خوشبختانه داروهای متعدد و مؤثری در دو دهه اخیر وارد بازار دارویی ایران شده است. نکته مهم در درمان این است که یکی دو هفته بعد از مصرف داروهای خوراکی علائم بالینی بسیار کاهش یافته و یا ضایعه به ظاهر بهبود می‌یابد. اما چنانچه مدتی که پزشک توصیه کرده دارو مصرف نشود بعد از قطع دارو ضایعه برمی‌گردد و بیماری عود می‌کند، لذا بسیار مهم است که درمان کافی انجام شود.
مدت درمان ضایعات قارچی بدن حدود ۶ – ۴ هفته، سر حدود ۲ ماه و ناخن ۶-۳ ماه می‌باشد که ممکن است برحسب نوع دارو، روزانه یا هفتگی یا حتی یک هفته در ماه توسط پزشک تجویز شود.
نوعی ضایعه قارچی پوست به نام «تیناورسیکالر» وجود دارد که جزو کچلی‌ها محسوب نمی‌شود؛ زیرا حتی در صورت عدم درمان آثاری از خود به جا نمی‌گذارد و بیشتر در پوست نوجوانان و جوانان که تعریق زیاد دارند، و در آب و هوای گرم و مرطوب دیده می‌شود و عامل آن قارچ ملا سزیا فورفورا می‌باشد. این نوع قارچ به رنگ‌های روشن یا تیره در نواحی پوشیده مانند سینه، شکم، بازوها و پشت دیده می‌شود و در کودکان ممکن است در گردن و صورت هم دیده شود که با استحمام، موقتاً رنگ آن کاهش یافته مجدداً تیره می‌شود. قارچ تناورسیکولر با وجود استحمام مداوم و مصرف داروهای تجویزی، به علت داشتن استعداد فردی برای ابتلا، احتمال دارد که بعد از درمان کامل، ضایعات مجدداً عود نماید. استحمام مستمر روزانه و استفاده از شامپو و صابون‌های طبی برای این گونه بیماران توصیه می‌شود.
نویسنده: حمیده رحیمی دانشجوی سال سوم دکتری دامپزشکی علوم و تحقیقات
یزدان آریازند، دانشجوی سال پنجم دکترای دامپزشکی دانشگاه آزاد کرج و عضو باشگاه پژوهشگران جوان