به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ از آنجا که یکی از دلایل مرگ ومیر و کندی رشد گوساله‌ها اسهال است، برخی از عواملی که باعث بروز اسهال شده و پرهیز از آنها ضروری به نظر می‌رسد، ذکر می‌شوند:
1- تراکم بیش از حد جایگاه
2- تهویه نامناسب و وجود هوای سنگین و آلوده
3- بستر خیس و مرطوب و نامناسب
4- تغذیه نامناسب و بیش از حد
5- مقاومت کم بدنی حاصل از کمبود ویتامین‌های A ،D وE
6- عدم تغذیه به موقع و کافی با آغور
7- آبخوری‌ها و آخورهای کثیف و آلوده
در هنگام قطع شیر گوساله توجه به میزان ماده خشک مصرفی در میزان رشد تأثیر بسزایی دارد. شایسته است گوساله‌ها در زمانی قطع شیر شوند که روزانه حدود 500 تا 800 گرم استارتر مصرف می‌کنند. افزودن کوکسیدیواستات‌ها یا یونوفرها در کاهش کوکسیدیوز و بهبود رشد مؤثر هستند. استفاده از یونوفرها در استارتر باعث بهبود افزایش وزن گوساله و ضریب تبدیل خوراک می‌گردند.
افزودن برخی دیگر از افزودنی‌ها مانند فرآورده‌های تخمیری حاصل از فعالیت مخمرها نیز در بهبود نرخ رشد مؤثر هستند. قطع شیر ناگهانی توسط اکثر پژوهشگران توصیه شده و این نوع از شیرگیری باعث می‌شود تا گوساله‌ها برای مصرف ماده خشک بیشتری تحریک شوند.
بهتر است تا پیش از قطع شیر و یا حداقل تا 10 هفتگی به گوساله‌ها علوفه داده نشود. ضمناً به کاربردن سیلاژ‌ها در جیره غذایی گوساله‌ها به دلیل رطوبت بالا و تأثیر منفی آنها بر مصرف خوراک و رشد تا پیش از 3 ماهگی توصیه نمی‌شود. لازم به یادآوری است که باید از روز دوم پس از تولد، آب تمیز و تازه به صورت آزاد در اختیار گوساله‌ها باشد. گوساله‌هایی که آب تازه و تمیز بدون محدودیت دریافت نمایند، استارتر بیشتری مصرف کرده، رشد بیشتری داشته و سالم‌تر هستند.
به طور کلی دانشمندان بر این عقیده‌اند که ایمونوگلوبین‌های موجود در آغوز موجب حفظ سلامت گوساله تازه متولد شده می‌گردند. همچنین نشان داده شده است گوساله‌هایی که سطح ایمونوگلوبین‌های آنها بالاتر از 1000 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر است، کمتر به اسهال مبتلا شده، رشد و ضریب تبدیل خوراک بهتری داشته و درصد مرگ و میر آنها پایین‌تر است.
خوراندن آغوز در یک ساعت اول تولد و تکرار این عمل در طی 12 ساعت اول تولد گوساله حائز اهمیت فراوانی است. درخوراندن آغوز زمان، تأثیر حیاتی دارد، زیرا غلظت ایمونوگلوبین‌های آغوز در طی 6 ساعت اول پس از زایش حدود 20 تا 40درصد کاهش می‌یابد. همچنین از سوی دیگر گوساله‌ها پس از 12 ساعت اول زندگی نیمی از توان خود را در جذب ایمونوگلوبین‌ها از دست می‌دهند. دقت به سلامت و شادابی گوساله‌ها بسیار مهم است و در این میان اسهال یکی از دلایل عمده کاهش رشد و تلفات گوساله‌هاست.
اسهال بر دو نوع تغذیه‌ای و پاتوژنیک هستند.
اسهال تغذیه‌ای در گوساله
تغییر نوع شیرخشک مصرفی، تغییر ناگهانی جیره غذایی گوساله‌ها از شیر طبیعی به شیر خشک، حمل و نقل، تغییرات آب و هوایی، شاخ‌سوزی و واکسیناسیون از عوامل به وجود آورنده اسهال‌های تغذیه‌ای هستند که ناشی از تنش و استرس بوده و موقت می‌باشند. ازآنجا که در این نوع اسهال‌ها آب زیادی از بدن گوساله خارج می‌شود، دقت و کنترل مداوم و درمان به موقع ضروری به نظر می‌رسد.
اسهال پاتوژنیک در گوساله‌ها
عامل اسهال پاتوژنیک، باکتری‌ها یا ویروس‌ها هستند و بر حسب نوع گاوداری متفاوتند. این نوع اسهال‌ها اصولاً در سه هفته اول تولد گوساله دیده می‌شوند. تماس گوساله‌های آلوده با یکدیگر، آلودگی دست کارگران در هنگام شیردادن و آلودگی‌های محیطی باعث بروز این نوع اسهال‌ها می‌گردند. در طی اولین روز اسهال، گوساله‌ها حدود 5 تا 10درصد آب بدن خود را از دست می‌دهند و اگر گوساله بیش از 14درصد آب بدن خود را از دست بدهد، تلف خواهد شد.
یکی از بهترین راه‌های ارزیابی دهیدراسیون و بیماری گوساله‌ها نظارت و مشاهده دقیق آنها در هنگام شیر خوردن و بررسی عطش آنهاست. گوساله‌ها همواره و به‌ویژه درزمان بیماری به انرژی کافی برای حفظ وزن بدن و سیستم ایمنی خود نیاز دارند. از آن جا که در هنگام ابتلا به اسهال و درمان با محلول‌های دهیدراسیون خوراکی، انرژی کافی و مورد نیاز دام تأمین نمی‌گردد، باید از شیر یا جایگزین شیر برای تأمین انرژی و پروتئین لازم و حفظ وزن بدن گوساله استفاده کرد. همچنین در شرایطی که اسهال در گله شایع باشد، علاوه بررعایت کامل تمام نکات بهداشتی در هنگام نگهداری و پرورش گوساله‌ها، بهتر است از مدفوع‌ها نمونه‌گیری کرده و نمونه‌ها را به آزمایشگاه‌های تشخیص دامپزشکی برای تعیین نوع عامل عفونت ارسال کرد تا شاید با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در قالب یک برنامه پیشگیرانه بتوان از بروز اسهال‌ها و صرف وقت و هزینه جلوگیری نمود.
پیشگیری از پنومونی در گوساله
رعایت اصول بهداشتی و تغذیه‌ای در پرورش گوساله‌ها در کنار جایگاه و بستر مناسب در ممانعت از بروز بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه مؤثر است. اصولاً ذات‌الریه (پنومونی) یک بیماری ثانویه است که بعد از اسهال‌های شدید بروز می‌کند.
در هنگام از شیر گرفتن و تنش‌های بعد از آن احتمال ابتلا به پنومونی بالا می‌رود. بسیاری از گوساله‌های مبتلا تلف می‌شوند و آنهایی که زنده می‌مانند، در طول زندگی به بیماری‌های تنفسی حساس‌تر خواهند بود. گزارش شده است، گوساله‌هایی که به ذات‌الریه مبتلا می‌شوند، 5/2 برابر گوساله‌های دیگر تلفات پس از سه ماهگی خواهند داشت و این گوساله‌ها رشد کندتری داشته و ضعیف می‌مانند. همچنین این گوساله‌ها در آینده احتمال حذف بالاتری دارند.
جایگاه نامناسب، بستر خیس و مرطوب، تهویه نامناسب و هوای کثیف، تراکم گازهای آمونیاک و دی‌اکسید کربن، هوای بیش از حد گرم در ایجاد این بیماری نقش زیادی دارند که باید از آنها اجتناب نموده تا به رشد و سلامت گوساله‌ها ضربه‌ای وارد نیاید. به‌طور خلاصه باید گفت تلیسه‌ها آینده ژنتیکی گله هستند و لذا توجه به پرورش آنها بسیار مهم می‌باشد.
در گله‌هایی که در هنگام شیرخواری به گوساله‌ها علوفه نمی‌دهند و صرفاً با شیر و کنسانتره مرغوب آنها را پرورش می‌دهند، در آینده تلیسه‌های بلند قدتر و بهتری خواهند داشت. اندازه‌گیری متوسط افزایش وزن روزانه گوساله‌های شیرخوار یکی از بهترین راه‌های کنترل و نظارت است و به عنوان یک شاخص مقایسه، بعد از هفته اول تولد، گوساله‌ها باید روزانه 500 گرم افزایش وزن داشته باشند.
بیشتر بدانیم:
نقایص مادرزادی در گوساله‌ها
بیماری‌های دستگاه گوارش گوساله‌ها
بیماری‌های دستگاه تنفس گوساله
استارتر مناسب جهت تغذیه گوساله
یک استارتر مناسب برای گوساله‌ها، کنسانتره‌ای است غنی از انرژی و با حداقل 18% پروتئین خام. لازم است غلات موجود در استارتر شکسته و رول شوند و خیلی نرم و آردی نباشند تا مصرف ماده خشک استارتر بیشتر گردد. افزودن حدود 5% ملاس چغندرقند، خوشخوراکی را افزایش داده و گرد و غبار استارتر را کم می‌کند. بهتر است کنسانتره استارتر گوساله‌ها را تا سن 12 هفتگی تغذیه نمود.
به طور کلی نحوه تغذیه گوساله‌های ماده باید به نحوی باشد که تلیسه‌ها در هنگام تلقیح حدود 127 سانتی‌متر قد (ارتفاع در ناحیه جدوگاه) داشته باشند. با تغذیه و نگهداری مناسب می‌توان سن زایش تلیسه‌های شکم اول را کاهش داد. برای دستیابی به این هدف باید طی یک برنامه منظم، قد و وزن تلیسه‌ها را اندازه‌گیری و بررسی نمود. کنسانتره استارتر و گروور (کنسانتره رشددهنده) گوساله‌ها و تلیسه‌های جوان باید حدود 18 تا 20درصد پروتئین خام داشته باشد که بتواند رشد اسکلتی کافی این دام‌های جوان را تضمین نماید. در ادامه برای جلوگیری از چاقی بیش از حد برخی از تلیسه‌ها باید دسته‌بندی‌های مناسبی را نیز برای تلیسه‌ها در گاوداری اعمال کرد.
برگرفته از نشریه علمی آموزشی و ترویجی شرکت تعاونی گاوداراران صنعتی خراسان