حفظ سلامت دستگاه گوارش در طیور

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در پرورش طیور صنعتی، تغذیه و سلامت دستگاه گوارش طیور رابطه نزدیکی با هم دارند. از طرف دیگر فرمول جیره و مدیریت خوراک‌دهی با تأثیر بر هضم و جذب، در عملکرد نهایی نیز اثر می‌گذارد. عوارض و بیماریهای گوارشی ناشی از تغذیه نامناسب و محیط آلوده، خصوصاً در دوران رشد اولیه جوجه‌ها مشکل‌سازتر است.
برای دست یابی به عملکرد مطلوب در مزارع صنعتی پرورش مرغ و نیز برآورد اهداف اقتصادی لازم است که :
• برای تغذیه مناسب و ایجاد محیط بهداشتی، در تأمین سلامت دستگاه گوارش کوشش کرد.
• هرگونه ناهنجاری و مشکلات به‌وجود آمده در دستگاه گوارش را به سرعت و دقت، درمان نمود.
 
دستگاه گوارش سالم در طیور
حفظ سلامت دستگاه گوارش با حفظ ساختار و فعالیت روده به دست می‌آید.
سلامت دستگاه گوارش باعث :
• تضمین فرایند هضم و جذب خوب (در صورتیکه مواد غذایی مناسب در دسترس پرنده باشد)
• اتلاف کمتر مواد غذایی
• ایجاد حداقل بوی نامطبوع
• امکان وجود مقاومت علیه پاتوژن‌های داخلی
• احتمال کمتر بیماری و تلفات
• و بهبود ضریب تبدیل غذایی
می‌گردد.
 
موانع فیزیکی طبیعی
موانع فیزیکی مانع ورود ارگانیسم‌ها و مواد خارجی به دستگاه گردش خون و نیز مانع رسیدن آنها به امعاء و احشاء شده و در نتیجه به سلامت روده کمک می‌کنند. شرایط محیطی غیر‌بهداشتی و تغذیه نامناسب، با افزایش هجوم عوامل خارجی، می‌تواند با ایجاد اختلال در موانع فیزیکی، حیوان را مورد حمله قرار دهد. مهمترین عواملی که می‌توانند سبب به خطر افتادن و یا از بین رفتن سلامت دستگاه گوارش شوند عبارتند از: بیماریها، انواع سموم یا توکسین‌ها، استرس، کمبودهای تغذیه‌ای، به‌هم خوردن تعادل میکروبی فلور طبیعی روده و کاهش مصرف خوراک به دلایل متعدد و از جمله نوک‌چینی نامناسب که می‌تواند سبب کاهش مصرف غذا در پرنده گردد.
 
تغذیه اولیه جوجه‌ها
شروع پرورش خوب عامل مهمی در بهبود عملکرد و افزایش سودآوری در مزارع پرورش طیور می‌باشد. تغذیه مناسب در هفته اول زندگی جوجه‌ها، برنامه و الگویی برای رشد و عملکرد در پایان دوره خواهد بود.
درصد بالایی از رشد اولیه (2 تا 5 برابر رشد سایر اندام‌ها) در دستگاه گوارش و اندام‌های ضمیمه آن در هفته اول اتفاق می‌افتد. اگر رشد دستگاه گوارش در این زمان به تأخیر بیفتد بر رشد کلی هم اثر می‌گذارد. از آنجا که جوجه‌های تازه هچ شده به مراتب بیشتر از نیمچه‌ها در معرض ابتلا به عفونت‌های دستگاه گوارش هستند و سیستم دفاعی آنها نیز هنوز پایدار نشده است، بنابراین مراقبت بیشتر در این دوران امری لازم و ضروری است.
تأخیر در دسترسی به خوراک بعد از هچ، باعث کاهش وزن نسبی بورس و طحال می‌شود، برعکس مصرف هر چه زودتر خوراک توسط جوجه‌ها بعد از هچ باعث می‌شود که بورس در معرض انواع پاتوژن‌ها قرار گرفته و باعث تکثیر هر چه بیشتر stem cell‌ها برای مقابله با آنتی‌ژن‌های محیط گردد.
برای اطمینان از رشد و سلامت جوجه، غذای آن باید حاوی تمام ترکیبات ضروری و مورد نیاز باشد. وجود انواع مواد ضروری و با کیفیت در دان، باعث حفظ سلامت طبیعی دستگاه گوارش شده و در پروسه تولید دان، بسیاری از عوامل مضر موجود در مواد اولیه خوراک نیز از بین می‌روند. تولید طیور صنعتی طی 50 سال اخیر با پیشرفت در تولید محصولات بیولوژیک جدید تحت تأثیر قرار گرفته و ما را قادر به امکان پرورش گله‌های بزرگتر، استفاده از حداکثر ظرفیت ژنتیکی پرنده‌ها و بهبود فرمول‌های تهیه خوراک کرده و در نهایت منجر به افزایش بهره‌وری و عملکرد گله‌ها شده است.
در رابطه با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ ها با توجه به محدودیت‌هایی که برای مصرف آنها امروزه اعمال می‌گردد، دو روش کلی وجود دارد که ما بتوانیم مصرف آنها را کاهش دهیم. یک روش ساده استفاده از انواع مواد جایگزین آنتی‌بیوتیک است که با روش مشابه عمل می‌کنند و به عنوان محرک رشد، با بهبود ضریب تبدیل همراه هستند، روش مشکل‌تر امکان ایجاد روش‌هایی برای افزایش و ابقاء سلامتی گله می‌باشد.
صرف نظر از سطح بهداشت و بیوسکوریتی، پرندگان همواره در معرض عوامل عفونی و مسمومیت‌زا از جانب محیط و خوراک مصرفی هستند. امروزه تولید محصولات دامی در جهان با استفاده از غذای دام و طیور بدون محرک‌های آنتی‌بیوتیکی مورد توجه قرار گرفته و مسلماً در آینده نزدیک باید در تمام کشور‌ها این روش اعمال گردد. اگرچه هیچ گزینه‌ای به تنهایی نمی‌تواند به اندازه آنتی‌بیوتیک مؤثر باشد اما مجموعه چند استراتژی همراه با هم و با استفاده از افزودنی‌های طبیعی می‌تواند به حفظ سلامت دستگاه گوارش و بهبود عملکرد کمک کند.
 
افزودنی‌های خوراکی
برخی افزودنی‌های غذایی که به طور مستقیم سبب ابقاء سلامت دستگاه گوارش شده و یا با ممانعت از عمل پاتوژن‌های داخلی به طور غیر‌مستقیم در سلامتی دستگاه گوارش مؤثر می‌باشند عبارتند از:
 
تاثیر آنتی کوکسیدیال‌ها و یونوفرها در سلامت دستگاه گوارش طیور
کوکسیدیوز بیماری مرتبط با مدیریت است که سبب بروز خسارت جبران‌ناپذیر در مرغداری می‌گردد. این عفونت در روده توسط انگل یا پارازیت تک سلولی ایجاد می‌شود. مشخصه این بیماری صدمه به بافت داخلی روده و یا تلفات است.
 
پروبیوتیک‌ها و سلامت طیور
افزودنی‌های خوراکی شامل میکروارگانیزم‌های زنده‌ای هستند که با بهبود تعادل میکروبی دستگاه گوارش (روده) تأثیرات مفیدی روی میزبان دارند. پروبیوتیک‌ها رشد باکتری‌های مضر را کم کرده و رشد باکتری‌های مفید را در بدن میزبان تحریک می‌کند، بنابراین پروبیوتیک‌ها با ایجاد تعادل میکروبی، می‌توانند در حفظ سلامتی دستگاه گوارش مؤثر باشند. پروبیوتیک‌ها در شرایط عفونت و در صورت نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی، به هیچ‌وجه نمی‌توانند و نباید جایگزین آنتی‌بیوتیک گردند.
 
تاثیر پربیوتیک‌ها بر سلامت طیور
 مواد خوراکی غیر قابل جذب تهیه شده از قندهای تخمیری هستند که با عمل انتخابی می‌توانند سبب تحریک رشد و فعالیت یک یا تعداد محدودی از باکتری‌ها شده و باعث حفظ سلامت دستگاه گوارش می‌شوند. بیشتر پربیوتیک‌ها ساختار کربوهیدراتی مثل الیگو-ساکاریدها دارند که ممکن است در حین آماده‌سازی مواد خوراکی به آنها اضافه شوند.
 
تاثیر سین‌بیوتیک‌ها بر سلامت دستگاه گوارش طیور
فعالیت اصلی پروبیوتیک‌ها در روده کوچک و عمل اصلی پربیوتیک‌ها در روده بزرگ است. ترکیب مناسبی از این دو ماده را که هم در روده کوچک و هم روده بزرگ می‌توانند فعالیت کنند سین‌بیوتیک گویند.
 
اسیدی فایرها و اسیدهای آلی و تاثیر آنها در سلامت طیور
اسیدی فایرها شامل اسیدهای چرب کوتاه زنجیره، اسیدهای چرب فرار و اسیدهای کربوکسیلیک ضعیف هستند که تنها قسمت‌هایی از آنها از یکدیگر جدا شده است. احتمالاً آنها در حفظ سلامت دستگاه گوارش و کاهش کلونی‌های عوامل بیماری‍‌زا مثل سالمونلا و E.coli در دیواره روده از طریق کاهشpH   به کمتر از 6 و تحریک رشد میکروفلور مفید دستگاه گوارش نقش دارند. این شرایط زمینه فعالیت آنزیم‌ها را نیز بهبود می‌بخشد.
 
تاثیر آنزیم‌ها بر سلامت دستگاه گوارش طیور
آنزیم‌هایی که از طریق افزودن به غذا وارد دستگاه گوارش شده‌اند می‌توانند سبب افزایش هضم مواد‌غذایی گردند. تغذیه جوجه با دانه‌های غلات که ویسکوزیته بالایی دارند جمعیت میکروبی قسمت‌های انتهایی روده را افزایش می‌دهد. ویسکوزیته بالا باعث کاهش سرعت عبور غذا، کاهش مصرف خوراک، بروز عارضه چسبندگی مقعد، افزایش تعداد تخم‌مرغ‌های کثیف و در نهایت کاهش عملکرد گله‌ها می‌شود. محیط چسبناک روده، فرایند هضم را کند می‌کند، مواد مغذی را از دسترس دور می‌کند و مانع هضم و جذب آنها توسط آنزیم‌ها می‌شود.
پلی‌ساکارید‌های غیر نشاسته‌ای ژل چسبناکی را در دستگاه گوارش ایجاد می‌کنند که توسط آنزیم‌های میزبان قابل هضم نیست. اضافه کردن آنزیم، سبب کاهش ویسکوزیته شده و می‌تواند باعث بهبود سلامت دستگاه گوارش، بهره‌وری بهتر خوراک، بهبود کیفیت کودهای کشاورزی و کمک به استفاده از مواد اولیه ارزان‌تر شود.
 
توکسین بایندر‌های موثر در سلامت طیور
این مواد با جذب و یا خنثی کردن سموم قارچی یا مایکوتوکسین‌ها، امروزه کاربرد زیادی در تغذیه طیور صنعتی دارند و می‌توانند بسیاری از عوارض حاد و یا مزمن ناشی از مایکوتوکسین‌ها در طیور را به حداقل برسانند.
 
محرکهای رشد آنتی‌بیوتیکی
آنتی‌بیوتیک‌هایی هستند که به عنوان افزودنی‌های خوراکی با دوز کمتر از دوز درمانی و برای ممانعت از رشد جمعیت میکروبی حساس موجود در دستگاه گوارش و بهبود رشد و عملکرد پرنده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده از محرک‌های رشد آنتی‌بیوتیکی امروزه در صنعت طیور بسیاری از کشور‌ها محدود و یا ممنوع شده و مسلماً این محدودیت مصرف در آینده نیز بیشتر خواهد شد.
 
 
دکتر پزشکیان