اهمیت مصرف کلکسیفرول (CC) در جیره غذایی پرندگان (بخش اول)
مایکوتوکسین‌ها در خوراک پرنده: وجود آفلاتوکسین در جیره باعث کاهش کاربرد CC توسط بدن پرنده می‌گردد. زیرا موجب تغییر ماهیت استروئیدی CC شده و غلظت آنرا کاهش می‌دهد. اثرات نامطلوب آفلاتوکسین بر رشد و هماتوکریت پرنده تاحدی با استفاده از غلظت‌های بالاتر CC در غذا به میزان 4400 واحد بین‌المللی درکیلوگرم تخفیف می‌یابد.
سن و نژاد: آنزیم مورد نیاز جهت تبدیل CC به فرم فعال آن در جوجه‌های زیر 14 روزه، به طور کامل فعال نیست و جوجه در این محدوده سنی به ذخیره ویتامین موجود در زرده تخم که از طریق مادر دریافت کرده‌اند وابسته‌اند. جوجه‌هایی که والدین آنها مقادیر ناکافی CC را دریافت کرده، دچار لنگش می‌شوند و غلظت CC در جیره غذایی جوجه‌ها تأثیری در این لنگش ندارد. به علاوه، فعالیت آنزیم مهم در کلیه با افزایش سن کاهش می‌یابد، بنابراین استفاده از مکمل‌های متابولیت CC و یا غلظت‌ها بالاتر CC در گله‌های تخمگذار باعث بهبود کیفیت پوسته تخم‌مرغ می‌شود. در برخی از نژادها استفاده ناکافی از CC به عنوان عامل بروز دیسکوندروپلازی ساق پای پرنده معرفی شده است.
متابولیت‌های CC: کلکسیفرول CC ابتدا به ماده HCC ـ 25 تبدیل می‌شود و بعد از آن بسته به وضعیت کلسیم و فسفر در سرم، ممکن است بیشتر هیدروکسیده شده و به ماده ی DHCC ـ 25 و 1 تبدیل شود. ماده اول شایع‌ترین متابولیت CC است در حالی‌که ماده دوم شکل فعال ویتامین است که در متابولیسم کلسیم و فسفر ایفای نقش می‌کند. میزان جذب HCC ـ 25 در جوجه‌های جوان 6/83 درصد است و نسبت به جذب CC که 5/66 درصد است، بالاتر است و در امر پیشگیری از بروز اختلالات اسکلتی نسبت به CC بسیار مؤثرتر است.
شکل بالا) پاهای خمیده در مرغ گوشتی که مقادیر ناکافی کلسیم، فسفر غیر فیتات و ویتامین 3D تغذیه نموده است. جایگزینی CC با HCC ـ 25 بر اساس الگوی وزنی (3000 واحد بین‌الملل در هر کیلوگرم) باعث کاهش خطر ابتلای پرنده به دیسکوندرو پلازی ساق به میزان 10 الی 65 درصد در جوجه‌های گوشتی که از جیره‌ای با مقادیر کلسیم و فسفر تغذیه نموده‌اند، می‌شود. متابولیت‌های ( CC HCCـ 25 و DHCC ـ25 و 1) در جوجه‌ها باعث افزایش فعالیت آنزیم میتاز در روده پرنده می‌شوند و همچنین باعث افزایش موجودی کلسیم و فسفر از غذاهای با منشأ گیاهی می‌شود. اگر در جیره از متابولیت‌های CC استفاده می‌کنید، باید آنرا به خوبی با جیره مخلوط (میکس) کنید تا از حا لت سمی جلوگیری شود.
نیاز به CC: میزان نیاز به CC در جوجه‌ها به عوامل متعددی بستگی دارد که شرح دادیم. در جیره‌هایی که حاوی مقادیر کافی کلسیم می‌باشند. نیاز به آن کاهش می‌یابد. اما با افزایش میزان کلسیم و فسفر آلی نیاز به CC نیز افزایش پیدا می‌کند. در صورتی که جیره حاوی مقادیر متعادل و کافی کلسیم (1 درصد) و فسفر آلی (49/0 درصد) باشد. نیاز به CC برابر با 200 واحد بین‌المللی در کیلوگرم می‌باشد. این جیره برای رشد عالی پرنده مناسب است.
نیاز به CC جهت رسیدن به حداکثر جرم استخوانی نسبت به نیاز جهت حداکثر افزایش وزن بیشتر است.
مطالعاتی که ما در آزمایشگاه انجام داده‌ایم نشان داد که با کاستن میزان کلسیم و فسفر آلی موجود در جیره تا سقف 50درصد و به جای آن با افزایش CC از 200 تا 3600، بر میزان افزایش وزن، کارآیی غذا، سلامت پا و تغذیه معدنی استخوانها تأثیری منفی بر جای نخواهد گذاشت.
روش فوق باعث می‌شود تا در هزینه غذا صرفه جویی قابل توجهی صورت گیرد و علاوه بر آن میزان دفع فسفر از پرنده کاهش می‌یابد.
کلکسیفرول (CC) باعث جبران مقادیر ناکافی کلسیم و فسفر در آهنگ رشد و اشکالات اندام حرکتی (پا) گله‌های گوشتی می‌گردد.
CC و بیماری دیسکوندروپلازی ساق:
در جوجه‌های گوشتی بیماری فوق علامتی بر کمبود CC می‌باشد، بخصوص در گله‌هایی که آهنگ رشد خیلی سریع است هرگونه افزایش در (CC ـ OH ـ 25) از سقف 400 واحد بین‌المللی در کیلوگرم در جیره تا سقف 2800 واحد احتمالاً باعث کاهش ابتلا به بیماری در گله‌های گوشتی به میزان 1 تا 2 درصد می‌گردد. همچنین استفاده از DHCC ـ 25 و 1 به عنوان مکمل در جیره در پیشگیری از بیماری نقش مثبت ایفا می‌کند.
حالت سمیّت: حالت سمّیت CC در جوجه‌های گوشتی به میزان کلسیم جیره بستگی دارد. با افزایش یافتن میزان کلسیم در جیره، برای ایجاد حالت سمیCC مقادیر کمتری از آن مورد نیاز است بنابراین در شرایط عملی حالت سمی کمتر پیش می‌آید. در موردی که مورد مطالعه قرار گرفت، مشخص شد که جیره حاوی 000/50 واحد بین‌المللی CC و همچنین مقادیر کافی کلسیم و فسفر بود، حالت سمی ایجاد نگردید. میزان 000/138 واحد CC باعث کلکسفیر در کلیه گردید. متابولیت‌های CC نسبت به خود آن سمیت بیشتری دارند. مثلاً، متابولیت HCC ـ 25 5 الی 10 بار سمی‌تر از CC است همچنین مقدار 200 واحد از متابولیت DHCC ـ 25 و1 در جیره باعث تعویق رشد پرنده شد با وجود جیره از نظر کلسیم مشکل و کمبودی نداشت.
شکل 5) جناق کج در مرغ گوشتی 43 روزه که از جیره حاوی مقادیر ناکافی کلسیم، فسفر غیر فیتات و ویتامین 3D تغذیه نموده است.
نویسنده: مرتضی شیرینی