به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛
الف - جفتگیری طبیعی Natural Mating
ب - تلقیح مصنوعی Artificial Insemination (AI)
الف- جفتگیری طبیعی Natural Mating
این نوع جفتگیری گوسفند خود بر دو روش جفتگیری سنتی و جفتگیری طبیعی کنترل شده است.
الف - 1- جفتگیری سنتی
این روش متعلق به سیستم‌های پرورش سنتی و عشایری است. در این روش در تمام طول سال قوچ و بزهای نر به‌همراه گوسفندان و بزهای ماده نگهداری می‌شود. نسبت خاصی بین تعداد دام نر و ماده وجود ندارد.
معمولاً جفت‌گیری‌ها به دور از چشم گله‌دار انجام می‌گیرد. زمان مشخصی برای تلاقی ثبت نمی‌گردد.
از معایب این روش عبارتند از:
- بالا بودن میش و بز ماده قصر (Infertility) در پایان دوره جفتگیری (به دام مادهای که بعد از دوران جفتگیری؛ بارور نشده است؛ قصر گویند).
- عدم ثبت مشخصات والد پدر، بره‌ها و بزغاله‌های متولد شده در گله‌هایی که بیش از یک والد نر وجود دارد.
- احتمال باروری دام ماده با سن بلوغ جنسی وجود دارد. باروری‌های کمتر از 15 ماهگی مشاهده می‌گردد.
الف - 2- جفتگیری طبیعی کنترل شده
در این روش، بین تعداد والد ماده و نر تناسب وجود دارد. معمولاً به ازاء هر 40 تا 50 والد ماده یک والد نر درنظر گرفته می‌شود. والدهای ماده را در دسته‌های 40 تا 50 راسی در آغل‌ها دسته‌بندی نموده و با استفاده از والد نر فحل‌یاب اقدام به شناسایی دام ماده فحل می‌کنند.
دام نر فحل‌یاب، به دام نری می‌گویند که به‌لحاظ ژنتیکی و فنوتیپی دام مناسبی نبوده ولی توانایی جنسی بالایی دارد. با استفاده از پیش‌بند، آلت تناسلی آنرا مهار کرده و مانع جفتگیری دام می‌شوند. این دام را در گله رها کرده و از بیرون گله مراقب فعالیت این دام می‌شوند.
والد ماده فحل ایستاده و اجازه پرش به این دام فحل‌یاب می‌دهد. در این لحظه والد ماده فحل را شناسایی و در آغل جداگانه‌ای درکنار والد نر انتخاب شده (والد با توانایی ژنتیکی و فنوتیپی ارزشمند) می‌اندازند.
والد ماده فحل باید برای مدت حداقل 12 و حداکثر 24 ساعت در کنار والد پدر باشد. در این هنگام مشخصات هر دو والد را ثبت می‌کنند.
این روند شناسایی دام فحل و قوچ‌اندازی در گله گوسفندان باید برای مدت 51 روز تکرار گردد. به عبارت دیگر 3 دوره فحلی (3×17) و در گله بز‌ها به مدت 60 روز (3×30) تکرار گردد.
بهترین سیستم یا حالت در گله‌ها؛ جهت جفتگیری طبیعی استفاده از این روش است. در گوسفندان به‌دلیل وجود دنبه امکان شناسایی میش فحل بر اساس علایم ظاهری دستگاه تناسلی به‌خوبی و راحتی میسر نیست، این روش بسیار مفید و موثر است.
شکل: قوچ فحل‌یاب
ب- تلقیح مصنوعی Artificial Insemination (AI)
روش دیگر جهت بارور نمودن میش‌های گله استفاده از روش تلقیح مصنوعی است. تلقیح مصنوعی عبارت است از:
گرفتن اسپرم از قوچ انتخابی و انتقال آن به رحم والد ماده توسط تفنگ تلقیح.
مزایا تلقیح مصنوعی در گله‌های گوسفند و بز:
- توانایی آبستن نمودن تعداد زیادی از میش‌ها و بزهای ماده با استفاده از اسپرم یک والد نر برتر و با توانایی ژنتیکی بالا.
- تسریع در اصلاح نژاد گله.
- قابیلت استفاده از یک قوچ در محدوده و گستره جغرافیایی بیشتر.
- جلوگیری از شیوع و گسترش بیماری.
- صرفه‌جویی در هزینه نگهداری تعداد زیادی قوچ در گله.
- ثبت اطلاعات دقیق‌تر و کامل‌تر والدهای نر و ماده. ثبت اطلاعات دقیق و علمی از پیش‌ساختار‌ها و ضروریات اصلاح نژاد گله است.
چهار عامل عمده موثر در موفقیت تلقیح مصنوعی:
1 - میش
2 - مهارت تکنسین و یا کارشناس تلقیح‌کننده
3 - کیفیت اسپرم
4 - زمان تلقیح
وسایل موردنیاز برای تلقیح:
1 - تفنگ تلقیح (سرنگ)
2 - غلاف تفنگ
3 - اسپیکلوم
4 - چراغ قوه
5 - دستگاه مقید نمودن دام ماده.
شکل: اسپیکولوم
شکل: دستگاه مقید دام ماده
1- ابتدا میش فحل را انتخاب و از قسمت انتهایی بدن مطابق با شکل بر روی خرک و یا داخل مقید قرار می‌دهیم.
2- پایت آماده و پر از اسپرم را داخل سرنگ تلقیح قرار می‌دهیم.
3- سپس اسپی کلوم را شسته و ضدعفونی می‌کنیم.
4- ابتدا اسپی کلوم را با پارافین لغزنده می‌کنیم.
5- با دست چپ دو دهنه فرج را باز نموده و اسپی کلوم را به‌صورت مورب وارد فرج می‌کنیم.
6- با فشار آوردن به دو دسته اسپی کلوم دهانه آن را باز نموده و همزمان با باز شدن دو دهان آن، فضای داخل مهبل کاملا باز می‌گردد.
7- چراغ قوه مستقر بر روی کلاه سر کارشناس؛ به هنگام نگاه به داخل مهبل؛ داخل مجرای مهبل را کاملاً روشن می‌کند.
8- سرنگ تلقیح مسلح به پایت حاوی اسپرم را داخل مهبل نموده در دهانه سرویکس تلقیح می‌کنیم.
9- در پایان اسپی کلوم را به آرامی خارج می‌کنیم.