به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ فلور میکروبی روده‌ای – معده‌ای نقش مهمی در سلامتی و عملکرد طیور دارد. آنتی‌بیوتیک‌ها و پروبیوتیک‌ها موادی هستند که توسط تعدادی گونه‌های باکتریایی و قارچی تولید می‌شوند که توانایی کشتن و مهار باکتری‌ها را دارند یا میکروارگانیسم‌هایی هستند که از رشد باکتری‌های بیماری‌زا جلوگیری می‌کنند.
امروزه پروبیوتیک‌ها به‌عنوان مکمل در خوراک استفاده می‌شوند و جایگزین آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد و مکمل‌های شیمیایی می‌شوند از آنجا که استفاده مداوم از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث افزایش مقاومت میکروبی شده و به‌دلیل باقی ماندن آنتی‌بیوتیک در گوشت جوجه‌ها مصرف آن برای انسان مضر است.
لذا جهت جایگزینی و یا کاهش آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توان از پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها استفاده کرد. اثر تحریک‌کنندگی پروبیوتیک‌ها جهت سلامت حیوان در مجرای معده‌ای روده‌ای عمدتا در ارتباط با پاسخ به تحریک سیستم ایمنی و مهار رشد باکتری‌های پاتوژنیک است.
انواع پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها را می‌توان در دو دسته قرار داد. گروهی که در دستگاه گوارش تشکیل کلنی می‌دهند (مانند: لاکتوباسیل‌ها، انتروکوک‌ها و استرپتوکوک‌ها) و گروهی که آزادانه شناورند (تشکیل کلنی نمی‌دهند مانند باسیلوس‌ها و ساکارومایسز سرویزیه) که از این میان باکتری‌های اسیدلاکتیک مانند لاکتوباسیل استرپتوکوکوس و بیفیدو باکترها جزو ارگانیسم‌های رایج مورد استفاده می‌باشند.
مهمترین فواید پروبیوتیک‌ها در تغذیه طیور
- تعادل میکروبی فلور روده؛
- کاهش میزان وقوع اسهال؛
- تحریک سیستم ایمنی بدن؛
- کاهش تلفات؛
- مقاوم نمودن پرنده در برابر استرس کاهش کلسترول خون
دوز و زمان مناسب مصرف پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها معمولا به شکل پودر، قرص، گرانول و یا خمیر به‌کار می‌روند، آن‌ها همچنین می‌توانند به‌صورت مستقیم ازطریق دهان و همراه آب یا غذا مصرف شوند. آزمایش‌هایی به‌صورت تجویز به جوجه‌های تازه از تخم خارج شده ازطریق اسپری کردن در محیط اطراف آن‌ها نیز به عمل آمده است.
مشخص شده است که درنتیجه استفاده از مقادیر بیش از حد پروبیوتیک، اثرات مثبت آن کاهش می‌یابد، زیرا امکان دارد باعث رقابت بین میزبان و باکتری بر سر مواد غذایی شود. همچنین باکتریوسین تولیدی توسط باکتری ممکن است در غلظت‌های بالا سبب کشته شدن خود باکتری شود. هر میکروبی که زودتر وارد دستگاه گوارش شود، امکان بیشتری برای استقرار در دستگاه گوارش دارد.
به همین دلیل توصیه می‌شود که پروبیوتیک‌ها از همان ابتدای زندگی استفاده شوند و مانع استقرار باکتری‌های مضر در دستگاه گوارش شوند. استفاده از پروبیوتیک‌ها در زمان تنش بیشتر توصیه می‌شود چراکه در چنین شرایطی، آزاد شدن کورتیکوستروئید‌ها افزایش می‌یابد و این امر موجب کاهش تولید ماده موسین در سطح پرزهای روده کوچک می‌شود.
موسین ماده‌ای است که بسیاری از میکروارگانیسم‌های روده از آن استفاده می‌کنند و با کاهش مقدار آن، تعداد میکروارگانیسم‌های مفید مانند لاکتوباسیل‌ها نیز کاهش یافته، تعداد میکروارگانیسم‌های مضر مانند کلی‌فرم‌ها افزایش می‌یابد.
با استفاده از پروبیوتیک‌ها می‌توان این مشکل را برطرف نمود و میکروارگانیسم‌های مطلوب را دوباره در روده جایگزین کرد. به این ترتیب علاوه بر بهبود سرعت رشد و ضریب تبدیل خوراک، می‌توان میزان تلفات گله را کاهش داد.
خصوصیات پروبیوتیک‌ها
به‌طورکلی یک پروبیوتیک باید خصوصیات ذیل را داشته باشد تا بتواند به‌عنوان مکمل در خوراک دام و خوراک طیور مورد استفاده قرار بگیرد.
- از میزبان منشاء گرفته باشد.
- بیماری‌زا نباشد.
- گرم مثبت باشد.
- در مراحل فرآیند کردن و ذخیره مواد غذایی پایدار باشد. هنگام تولید جیره‌های مخلوط و به‌خصوص هنگام پلت کردن و در حضور مواد معدنی، پروبیوتیک‌ها با تنش‌های مختلف شیمیایی، مکانیکی و گرمایی مواجه می‌شوند، بنابراین قابلیت زنده ماندن پروبیوتیک‌ها در این شرایط ضروری است.
- در دستگاه گوارش، برابر اسید معده و نمک‌های صفراوی پایدار باشد.
- به بافت پوششی روده یا مخاط بچسبد.
- ترکیبات مهارکننده تولید کند. فعالیت‌های میکروبی را تغییر دهد.
تاثیر پروبیوتیک‌ها در عملکرد طیور
بر اساس تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۱۳ نشان داده شد که پروبیوتیک‌ها اثرات مفیدی بر پارامترهای عملکردی جوجه‌های گوشتی (اضافه وزن، مصرف خوراک و ضریب تبدیل) و همچنین بهبود در بازده خوراک آن‌ها داشته است.
همچنین طبق تحقیقات انجام گرفته در سال ۲۰۱۳ روی مرغان تخم‌گذار گزارش شد استفاده از پروبیوتیک به‌عنوان مکمل در جیره (۷۵۰ گرم در هر تن خوراک) موجب افزایش بازده خوراک در مرغ تخم‌گذار شده و تولید و وزن تخم‌مرغ (گرم به ازای هر مرغ در روز) با استفاده از پروبیوتیک در مرحله فاز دوم تخم‌گذاری با افزایش سطح پروبیوتیک افزایش یافت.
همچنین استفاده از پروبیوتیک به‌عنوان مکمل در جیره باعث کاهش سطح آمونیاک بستر می‌شود و دوز ۰/۲۵ گرم پروبیوتیک در هر کیلوگرم جیره منجر به حداکثر عملکرد رشد جوجه‌های گوشتی در دوره آغازین و پایانی می‌شود و دوزهای بالا (تقریبا ۰/۵ گرم پروبیوتیک در هر کیلوگرم جیره) منجر به تولید آمونیاک بستر می‌شود.
مرضیه افخمی- اسماعیل شیخ سامانی (کارشناس ارشد تغذیه طیور دانشگاه فردوسی مشهد)