به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ ماهیان موجودات بسیار حساسی هستند که اگر بیمار شوند درمان آنها بسیار مشکل و گاهی غیرممکن خواهد بود، زیرا جابه‌جا کردن و گرفتن آنها به‌منظور درمان با ایجاد استرس توأم است و استرس عامل تشدیدکننده بیماری به‌حساب می‌آید.
ماهی در هر محیطی که باشد ممکن است بیمار شود برای مثال در محیط های غیرطبیعی (آکواریوم، حوض و استخرهای پرورشی) بیشتر در معرض ابتلا به بیماری قرار دارد در حالی‌که در محیط های طبیعی (دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و بخصوص دریاها) بیماری ماهی فقط در موارد خاص موردتوجه قرار می‌گیرد.
لازم به ذکر است برخی از بیماری‌های ماهیان ازنظر بهداشت همگانی حائز اهمیت‌اند زیرا ممکن است به انسان نیز سرایت کنند که از آن جمله می‌توان به بیماری‌های ویروسی ماهیان اشاره کرد.
بنابراین ضروری است تا با شناخت بیماری‌ها و علایم آنها از ابتلای ماهیان به بیماری جلوگیری شود و یا ماهیان بیمار شناسایی و کنترل شوند. به همین منظور در این مقاله به معرفی بیماری‌های ویروسی ماهیان سرد آبی به‌ویژه قزل‌آلای رنگین کمان و سپس به معرفی مهمترین بیماری این گروه یعنی بیماری V.H.S (بیماری گندخونی خونریزی‌دهنده ویروسی) می‌پردازیم.
توسعه آبزی‌پروری در جهان امروز در تأمین غذای بشر و اقتصاد کشورهای مختلف نقش بسیار مهمی دارد. یکی از شرایط اصلی تولید مناسب آبزیان پرورشی حفظ بهداشت و جلوگیری از بروز بیماری‌ها در بین آنهاست.
در اماکن پرورش ماهی و آبزیان بواسطه انبوهی جمعیت و شرایط کم و بیش مصنوعی محیطی بروز بیماری‌ها و سرعت انتشار آنها بیشتر است. بیماری‌ها و عوارض مختلف نه تنها سبب تلفات و کاهش چشمگیر تولید می‌شوند بلکه خوردن گوشت و فراورده‌های آبزیان بیمار برای انسان خالی از خطر نمی‌باشد.
عوامل بیماری‌زا در ماهیان بطورکلی به چهار گروه تقسیم می‌شوند:
- عوامل فیزیکی
- عوامل میکروبی
- عوامل قارچی و جلبکی
- عوامل انگلی.
بطورکلی هر گروه از عوامل بیماری‌زا دارای نشانه‌های خاصی در ماهیان هستند به‌عبارت دیگر عوامل بیماری‌زا پس از پیشرفت، تغییراتی در رفتار ماهی ایجاد می‌کنند که اغلب با برخی نشانه‌های ظاهری همراه است:
از جمله تغییرات خاصی که ماهی مبتلا به بیماری از خود بروز می‌دهد، عبارتنداز:
- از دست دادن اشتها
- پراکندگی غیرطبیعی در استخر مانند شنا در سطح آب جمع شدن در کنار استخر
- چرخیدن و از دست دادن تعادل و...
ازجمله علایم فیزیکی بیماری VHS که ممکن است در بدن ماهی ظاهر شود نیز عبارتند از:
- بی‌رنگ شدن برخی از نواحی بدن
- ورم بدن یا برانشی‌ها
- برجسته شدن چشم
- خراشیدگی یا زخم روی سر، بدن و باله‌ها
- تغییر رنگ بافت‌ها مانند کم‌رنگ شدن کلیه و کبد
- خونریزی در برخی بافت‌ها و...
در مقاله حاضر با هدف معرفی بیماری‌های ویروسی در آزاد ماهیان به‌خصوص در قزل‌آلای رنگین‌کمان، مروری استنادی اما مختصر به این موضوع شده و آنگاه به معرفی مهمترین این بیماری‌ها (V.H.S) پرداخته و سپس به نشانه‌های ظاهری این بیماری و چگونگی درمان آن می‌پردازیم.
در پایان مقاله، موارد مذکور جمع‌بندی و نتیجه‌گیری می‌شود.
نتیجه گیری
امر تکثیر و پرورش ماهی قزل‌آلا رایج‌ترین و غالباً سودمندترین نوع پرورش آبزیان در سطح جهان است بعلاوه، این ماهی از ارزشمندترین و لذیذترین ماهیان دنیا است که بی‌شک می‌توان قزل‌آلا را یک حریف بی‌رقیب در زمینه ذائقه جهان برشمرد.
اما این درصورتی است که با ناکافی بودن اطلاعات مربوط به بیماری‌ها و شناسایی آنها، هم می‌تواند به محیط زیست و هم به انسان که مهمترین مصرف‌کننده آن می‌باشد، آسیب جدی وارد کند.
باتوجه به مطالب عنوان شده در متن مقاله، باید گفت که هیچ راه حل موثر و مفیدی برای جلوگیری از بیماری V.H.S وجود ندارد. اما با اعمال قوانینی در هنگام ورود این قبیل ماهیان به داخل کشور می‌توان از این بیماری تا حدی پیشگیری نمود.
پس باید در هنگام حمل ونقل ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان و هر نوع ماهی دیگری از اروپا که ممکن است ناقل ویروس باشند، باید مقررات سختی را ازنظر قرنطینه و آزمایش‌های تشخیص ویروس معمول داشت.
اما می‌توان این را هم بیان کرد که با مدیریت بهداشتی مزارع آبزی‌پروری نیز می‌توان تا حدودی بحران‌ها و بیماری‌های این عرصه را کنترل نمود. برای این امر تنها رعایت ۴ اصل در هنگام تاسیس این مراکز مفید و موثر خواهد بود که عبارتند از:
- انتخاب درست جایگاه آبزی‌پروری
- بنای درست کارگاه آبزی‌پروری
-منابع آب سالم و کافی و غذای سالم و مناسب
- و بعد از اینکه باتوجه به مسائل فوق، استخر پرورشی آماده کار شد، مهمترین بخش یعنی مدیریت بهداشتی آبزی‌پروری در ارجحیت امور قرار می‌گیرد که شامل چهار بخش؛ پیشگیری، مراقبت، درمان و ریشه‌کنی می‌شود.
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که به جهت حفظ منابع طبیعی از راهکارهای توسعه آبزی‌پروری مثل استفاده از فن‌آوری زیستی و روش‌های تلفیقی کشاورزی – آبزی‌پروری استفاده کرد که سیستم‌های سازگار با محیط زیست، استراتژی‌های مناسب غذادهی و مدیریت بهداشتی آبزیان از راهکارهای مدیریتی حفظ محیط زیست تلقی می‌شوند.
هادی حسین‌نیا (باشگاه پژوهشگران دانشجو، سازمان نظام مهندسی و منابع طبیعی استان مازندران)